روضة الشهداء (تصحیح عقیقی بخشایشی)

روضة الشهداء
پدیدآوران	کاشفی، حسین بن علی (نویسنده) عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم (مصحح)
ناشر	دفتر نشر نويد اسلام
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1382 ش
چاپ	3
شابک	‎964-6485-36-7
موضوع	روضه خوانی - متون قدیمی تا قرن 14
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏260‎‏/‎‏4‎‏ ‎‏/‎‏ک‎‏2‎‏ر‎‏9
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

برای دیگر کاربردها، روضة الشهداء (ابهام‌زدایی) را ببینید.

روضة الشهداء، تألیف ملاحسین کاشفى سبزواری (متوفى 910ق)، از اولین مقاتل فارسی است که با مقدمه و تصحیح عبدالرحیم عقیقی بخشایشی منتشر شده است. واعظ‌ کاشفی‌ این اثر را به درخواست و به نام میرزا مرشدالدین عبد‌اللّه، مشهور‌ به‌ سید میرزا، نوه دختری سلطان حسین بایقرا نوشته است.

این کتاب، ذکر شهیدان از انبیا و اولیا، به‌خصوص مصائب خامس آل عبا(ع) است. چون مطالب این کتاب را در مجالس عزادارى می‌‏خواندند و این مجالس را مجالس روضه‏‌خوانى مى‌‏‌گفتند و خواننده کتاب را روضه‏خوان مى‌‏‌نامیدند؛ ازاین‌رو عنوان «روضه یا روضة الشّهداء» اشتهار پیدا کرده است‏

ساختار

کتاب، مشتمل بر مقدمه مصحح، مقدمه مؤلف، ده باب و یک خاتمه است. نثر روضة‌ الشهداء‌ آمیخته به نظم و به سبک منشیانه است.

گزارش محتوا

مطالب کتاب بدین ‌ترتیب است که در باب اول ابتلای جمعی از انبیا، در باب دوم جفای قریش به رسول‌الله(ص)، در ابواب سوم تا ششم به‌تفکیک وفات‌ حضرت سیدالمرسلین(ص)، احوال فاطمه‌ زهرا(س)، احوال امام على(ع) و امام حسن(ع) ذکر شده است. پس از آن در باب هفتم احوال امام حسین(ع) از ولادت تا شهادت و در باب هشتم شهادت مسلم‌ بن‌ عقیل بررسی شده است. در باب‌ دهم در دو فصل، محنت اهل‌بیت پس‌ از واقعه کربلا و عقوبت قاتلان امام حسین(ع) مورد مطالعه قرار گرفته است. باب نهم که در واقع ستون این کتاب است از‌ ابواب‌ دیگر مفصل‌تر است و در آن به شهادت امام حسین(ع) و تک‌تک یاران او اشاره شده‌ است.

کاشفی در خاتمه این کتاب نیز انساب و اعقاب سبطین (امام حسن و امام حسین(ع)) و شرح حال جمعى از سادات را نگاشته است.

کتاب‏شناس معروف حاج آقابزرگ تهرانى در مورد این کتاب می‌نویسد: «برخى احتمال داده‏‌اند این کتاب نخستین مقتل فارسى بوده است... ولى مقتل فارسى متقدم‏تر از آن کتاب نیز بوده است که خود «روضة الشهداء» از آن نقل مطلب نموده است و آن کتاب مقتل فارسى تألیف ابى‌المفاخر رازى است که در کتاب روضة الشهداء شعر او را آورده است»

اما محقق کتاب معتقد است که نثر بدیع و ادب فاخر و درخشان و معلومات و اطلاعات متفرقه و محتواى پربار توأم با شعر و تمثیل آن در سطحى قرار دارد که امروز نیز پس از گذشت پانصد سال از تألیف آن مى‌‏‌توان از نثر و ادب آن، بهره جست و در اختیار مشتاقان قرار داد و شاید همین نکته باعث شده است که این کتاب به‌عنوان «نخستین اثر فارسى روضه‏خوانى» در سطح عمومى مطرح و مورد توجّه واقع گردد

نقاط ضعف و قوّت

نقاط قوّت

1. یکى از نقاط قوّت آن، که اتفاقا همین امر عامل بقا و استمرارش نیز مى‌‏‌باشد، نثر قوى و برخوردارى از ادب بلند و فاخر عصر خویش مى‌‏‌باشد
2. کثرت معلومات: یکى دیگر از نقاط قوت آن کثرت معلومات مؤلّف و تنوّع محتویات کتاب مى‌‏‌باشد. کتاب سرشار از علوم، معارف، اطلاعات کلامى، تاریخى، فقهى و نجومى مى‌‏‌باشد و این تنوع و تکثر، نوعى جاودانگى و استمرار و دوام به کتاب بخشیده است که کمتر نظیر آن را از نظر تنوع و تکثر، مى‌‏‌توان در بین هم‌ردیفان آن پیدا نمود
3. منابع متنوع: یکى دیگر از نقاط قوت آن برخوردارى از منابع گوناگون و مآخذ متعدد مى‌‏‌باشد. در این کتاب از ده‌ها کتاب و منبع نادر و کمیاب و دست اوّل، مطالبى نقل شده است که امروز نمى‌‏‌توان آنها را پیدا نمود و اتفاقا اسامى آنها نیز قید و ضبط شده است. این امر به محقّقین و پژوهشگران روز این امکان را می‌‏دهد که جهت شناخت آن منابع به این کتاب مراجعه‏‌اى داشته باشند تا به منابع اصلى دسترسى پیدا کنند
4. منابع غیر شیعه: چهارمین نکته قوت این کتاب بهره‌‏گیرى آن از منابع اهل سنت در مقام معرفى اهل‌بیت(ع) و نشان دادن مقامات و مراتب آنان مى‌‏‌باشد. دوستداران اهل‌بیت(ع) و مشتاقان نشر فضائل آن خاندان دوست دارند که حدیث محبوب و معشوق خود را از زبان تمام کائنات بشنوند؛ از دوست، دشمن، از خودى و بیگانه و از هر منبع و مأخذى که گویاى فضل و راه‌گشاى علوم و معارف آنان بوده باشد (گرچه بخشى از این توسعه، جزء نقاط ضعف کتاب است)، ولى اساس کلّى و موضع‌گیرى عمومى آن، نقطه قوّت و امتیاز آن مى‌‏‌باشد
5. جامع بودن: پنجمین نقطه قوّتى که به‌نوعى امتیاز هم محسوب مى‌گردد، مشتمل بودن‏ کتاب بر تمام احادیث و روایات و آیات و سنن و سیره‌ها پیرامون اهل‌بیت(ع)، به‌ویژه ابى‌عبداللّه الحسین(ع) مى‌‏‌باشد؛ بی‌آنکه تحلیل کامل یا موضع‏گیرى خاصّى از خود نشان دهد. کار او بى‏شباهت به اقدامات علامه مجلسى(ره) در گردآورى احادیث قوى و ضعیف و موثق و حسن برای جلوگیری از اندراس و زوال آنها نیست؛ هرچند احادیث غیر قابل استناد نیز در میان آن احادیث و تواریخ وجود داشته است.
6. نخستین مقتل رایج: یکى دیگر از امتیازات و نقاط قوّت کتاب عنوان «نخستین مقتل فارسى رایج و متداول» بودن آن مى‌‏‌باشد که این خود نوعى حرمت و پیش‏کسوتى و پیشتازى به آن داده است.

نقاط ضعف

1. در کتاب حاضر که بخشى از امتیازات آن گذشت، اصول علم درایه، رجال و قواعد شناخت حدیث، درست انجام و اعمال نشده است. نوعاً از راویان ضعیف و مجهول‌الحال به‌صورت ارسال مطلب، نقل شده است. غث و سمین، قوى و ضعیف، معتبر و نامعتبر هر دو با هم و در کنار هم قرار گرفته‏‌اند. خواننده باید بسیار فطن، هوشیار و اهل دقت باشد که بتواند آنها را از همدیگر تفکیک و جدا نماید و هرکدام را در جایگاه خاص خود قرار دهد. گرچه محدثین و فقهاى ما جائى که حدیث در باب احکام فقهى و شریعت، نبوده باشد، از باب توسّع و مسامحه در غیر احکام چندان کنکاش نمى‌‏‌کنند و به ضعف راویان نیز چندان اهمیت قائل نمى‌‏‌شوند، ولى به اعتقاد نگارنده ابواب مربوط به عقائد و کلام و توحید و معارف و ارزش‌هاى والاى اسلامى، خیلى مهم‏تر از ابواب فقهى و عبادى است و دقّت لازم و کنکاش و تحقیق عمیق‏تر و اصولى‏ترى را مى‌‏طلبد
2. نوع منابع و مآخذ مؤلف از منابع عامّه مى‌‏‌باشد: گویا مؤلف در آن شرائطى که می‌زیسته‏ است چاره‏‌اى جز استفاده از مأخذ و منابع اهل سنت را نداشته است؛ گرچه این مسئله در نوع خود مزیتى شمرده شده است، ولى حقیقت مطلب آن است که حراست و نگهبانى و دقّت و تعمّق شیعه، خیلى قوى‏تر و متقن‏تر از اهل سنّت است؛ خاصّه آنکه عامّه یک قرن و نیم دیرتر از شیعه، به نگارش حدیث و خبر، رو آورده است که خیلى از مطالب و حقایق از دست رفته بود
3. ضعف محتوایی: یکى دیگر از نقاط ضعف آن، شمول آن به پاره‏‌اى از مطالب سخیف مى‌‏‌باشد که ضعف و بى‏پایه بودن آنها مسلّم و قطعى است؛ به‌عنوان مثال او داستان عروسى حضرت قاسم(ع) را با آب و تاب فراوان، ذکر مى‌‏کند و نوعى مجلس‏آرائى و صحنه‏سازى انجام می‌‏دهد؛ درصورتى‌که این امر در آن حشر عظیم و در آن گیرودار هولناک، نه‌تنها صورت عملى و وقوعى ندارد، بلکه بسیار دور از عقل و منطق و شئون عرف است.

وضعیت کتاب

از «روضة الشهداء» چندین‌ گزیده‌ در دست است که از آن شمار می‌توان به «خلاصة الروضة» علی‌ بن‌ حسن زواره‌ای، «ذكر الحسين» عبدالشکور تقوی‌ و «منتخب‌ روضة الشهداء» محمدامین حاج ملا محمود‌ اشاره‌ کرد. «روضة الشهداء» را عبداللّه زیور (متوفی 1369ق) با نام «داستان سوزناک کربلا» به کردی‌ منظوم‌ ترجمه کرده است. ترک‌های عثمانی و آذری‌ها‌ متون بی‌شماری‌ به‌ نام‌ مقتل و مرثیه دارند که برخی‌ از‌ آنها ترجمه «روضة الشهداء» و برخی متأثر از آن است؛ مثلاً حاجی حسن‌ زید‌ مؤدین محمد این اثر را با‌ نام «سعادت‌نامه» به ترکی‌ نوشت

فهرست مطالب در ابتدای کتاب و فهارس اعلام و اشخاص، اماکن و مناطق و بلاد، منابع و مآخذ در انتهای آن ذکر شده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. رشنوزاده، بابک، روضة الشهداء، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله کتاب ماه دین، فروردین و اردیبهشت 1385، شماره 102 و 103، صفحه 45 تا 46.

وابسته‌ها

روضة الشهداء (تصحیح شعرانی)

فيض الدموع: شرح زندگانی و شهادت امام حسین علیه‌السلام با نثر فارسی فصیح و بلیغ

زيارت ناحيه مقدّسه اشكواره امام زمان علیه‌السلام بر امام حسين علیه‌السلام