دائرةالمعارف الحسینیة؛ ديوان القرن الثاني عشر
دائرةالمعارف الحسینیة؛ ديوان القرن الثاني عشر، کتابی سه جلدی از مجموعه «دائرةالمعارف الحسينية»، تألیف محمدصادق محمد الکرباسی (متولد 1366ق، در کربلا)، پژوهشگر و نویسنده برجسته در مطالعات اسلامی است که در آن، با هدف ثبت و بررسی ادبیات مرثیه و مدح اهلبیت(ع) در قرن دوازدهم، به گردآوری و تحلیل شعر حسینی سرودهشده در آن دوره پرداخته است.
| دائرةالمعارف الحسینیة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | کرباسی، محمدصادق (نويسنده) |
| عنوانهای دیگر | دیوان القرن الثانی عشر الهجری |
| ناشر | المرکز الحسيني للدراسات |
| مکان نشر | انگلیس - لندن |
| سال نشر | 1430ق |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 3 |
| کد کنگره | ش.19 - 21 /ک4د2 ۴۱/۷۵ BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
اهمیت کتاب
برخی از مهمترین جلوههای اهمیت کتاب، عبارت است از:
- مستندسازی جامع و فراگیر: این کتاب، بهطور سیستماتیک، شعر حسینی قرن دوازدهم هجری را گردآوری و ارائه نموده و شامل جزئیات زندگینامهای شاعران و توضیحات لغات و اصطلاحات نیز است. این امر برای درک بستر ادبی و تاریخی آن دوره بسیار حیاتی است.
- احیای میراث حسینی: این اثر، به تلاشهای جاری برای برجسته کردن و حفظ میراث فکری و معنوی امام حسین(ع) و اهلبیت(ع) که عمیقاً در این سنت شعری ریشه دارد، کمک شایانی میکند[۱].
ساختار
مطالب کتاب، در سه جلد ساماندهی شده است و دارای دو بخش است:
- تمهید؛
- بخش اشعار که بر اساس ترتیب حروف الفبا در کلمات قافیه طبقهبندی شده است.
سبک نگارش
- رویکرد دانشنامهای و پژوهشی: این اثر، که بخشی از یک دائرةالمعارف بزرگتر است، رویکردی دقیق و نظاممند در گردآوری، مستندسازی و تحلیل ارائه میدهد[۲].
- بسترسازی تاریخی - اجتماعی: مقدمه کتاب، بستر تاریخی، اجتماعی و فکری گستردهای را برای اشعار فراهم میآورد و به بررسی جنبشها و وقایع مختلف قرن دوازدهم هجری میپردازد[۳].
- حاشیهنویسی دقیق و توضیحات جامع: هر قطعه شعری با پاورقیهای جامعی همراه است که شامل معرفی شاعر، اطلاعات زندگینامهای و توضیح واژگان دشوار یا ارجاعات تاریخی و مذهبی است[۴].
- طبقهبندی بر اساس قافیه: اشعار بهصورت سازمانیافته بر اساس حرف رویّ (آخرین حرف اصلی از کلمات قافیه) طبقهبندی و ارائه شده است، که این امر به ساختارمندی و سهولت استفاده از مجموعه کمک میکند.
گزارش محتوا
- تمهید: یک مرور جامع از قرن دوازدهم هجری ارائه میدهد و شرایط فکری، سیاسی و اجتماعی جهان اسلام در آن دوره را، از جمله ظهور و سقوط حکومتهایی مانند صفویان و افشاریان و تأثیر امپراتوری عثمانی، مورد بررسی قرار میدهد. نویسنده در این بخش به مقایسه رکود فکری در شرق با رنسانس فکری اروپا و شخصیتهای کلیدی آن میپردازد. همچنین، چالشهای پیش روی محققان برای دسترسی به اطلاعات مربوط به شاعران این دوره را توضیح میدهد[۵].
- قسم شعری: این بخش، به گردآوری اشعار مربوط به امام حسین(ع) و اهلبیت(ع) اختصاص یافته است. این اشعار، بر اساس حرف رویّ دستهبندی شده است؛ بهعنوان مثال، اولین قسمت به اشعار با قافیه همزه مفتوحه اختصاص دارد[۶] و پس از آن اشعار با قافیه همزه مضمومه قرار گرفته است[۷].
هر شعر همراه با عنوان، نام شاعر و اغلب تاریخ وفات او ارائه شده و پاورقیهای مفصلی برای توضیح جنبههای مختلف ابیات، از جمله آرایههای ادبی، بستر تاریخی و واژگان دشوار، ضمیمه شده است[۸]. اشعار از نظر طول متفاوت است؛ برخی قصیدههایی کامل و برخی دیگر قطعاتی کوتاه است. معیارهای انتخاب اشعار بر انتقال مؤثر پیام و روحیه سوگواری و ستایش حسینی تأکید دارد. شاعران از مناطق جغرافیایی گوناگونی، از جمله سوریه، عراق، مصر، یمن و ایران گزیده شدهاند[۹].
- پاورقیها و توضیحات: در سراسر بخشهای شعری، پاورقیهای گستردهای ارائه شده که بستر و توضیحات ارزشمندی را فراهم میکنند. این پاورقیها شامل جزئیات زندگینامهای شاعران (مانند محمد بن حسین عاملی، متوفی ۱۱۴ق)[۱۰]، توضیح اصطلاحات یا عبارات خاص در ابیات (مانند توضیحات «الرحمة»)[۱۱]، ارجاع به منابع اصلی اشعار یا روایات مرتبط و روشنسازی کنایات تاریخی یا مذهبی است[۱۲]. این حاشیهنویسی غنی، این اثر را نهتنها یک گلچین ادبی، بلکه منبعی پژوهشی برای مطالعه شعر عربی و تاریخ اسلام میسازد.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.