دائرةالمعارف الحسينية؛ ديوان الإمام الحسين(ع) (من الشعر المنسوب الیه)

دائرةالمعارف الحسينية؛ ديوان الإمام الحسين(ع) (من الشعر المنسوب الیه)، از آثار نویسنده و امامت‌پژوه معاصر عراقی، محمّدصادق کرباسی (متولد کربلا ۱۳۲۶ش)، می‌کوشد اشعار منسوب به امام حسین(ع) را گردآوری و از نظر ادبی تحلیل و تفسیر کند و چگونگی نسبت آن را روشن سازد. این دیوان که با هدف ارائه تصویری کامل و موثق از میراث شعری منسوب به سرور و سالار شهیدان، فراهم شده، مرجعی ارزشمند برای پژوهشگران و علاقه‌مندان به ادبیات و تاریخ اهل‌بیت(ع) بشمار می‌رود. اثر حاضر، جلد بیست‌ویکم از دائرةالمعارف الحسينية است و «مرکز مطالعات حسینی (لندن)»، آن را برای اولین بار در سال 1422ق، منتشر کرده است.

دائرة‌المعارف الحسینیة
پدیدآوران	کرباسی، محمدصادق (نويسنده)
عنوان‌های دیگر	دیوان الامام الحسین(ع) (من الشعر المنسوب الیه)
ناشر	المرکز الحسيني للدراسات
مکان نشر	انگلیس - لندن
سال نشر	1422ق
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	ش.231 - 232 /ک4د2 ۴۱/۷۵ BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

هدف و روش

• ناشر، انگیزه اصلی از نگارش این اثر را گردآوری میراث شعری پراکنده و غنی منسوب به امام حسین(ع) در مجموعه‌ای مستقلّ و نه‌تنها صرف جمع‌آوری اشعار، بلکه راستی‌آزمایی انتساب آنها و ارائه مرجعی موثق در این زمینه دانسته است.
• محمّدصادق کرباسی، کوشیده تا تمامی اشعار منسوب به امام، از منابع مختلف خطی و چاپی، از جمله کتابخانه‌های هند، یمن، ترکیه، ایران و کشورهای غربی، جمع‌آوری شود.
• نویسنده در این کتاب هر قطعه شعر را با توضیحات جامع، از جمله شماره‌گذاری ابیات، ضبط دقیق متن، انتخاب بهترین نسخه، تحلیل عروضی، ذکر سبب انشا، ارجاع به منابع، بیان عدد ابیات در منابع مختلف، شرح راوی، تثبیت اختلافات نسخ و شرح واژگان مبهم، همراه کرده و همچنین، حواشی مفصلی برای تحقیق و ارجاع به منابع معتبر، جدای از متن اصلی، ارائه داده تا به خواننده در مطالعه عمیق‌تر یاری رساند.

ساختار و محتوا

• این دیوان، شامل مطالب ذیل است:

1. چند مقدمه، از جمله:
   1. مقدمه ناشر و نویسنده (توضیحاتی درباره اشعار منسوب به امام حسین(ع) و معرفی کتاب).
   2. فضای شعری: بررسی زندگی امام حسین(ع) و عصر ایشان از منظر شعری.
   3. توجه امام به شعر: بیان علاقه امام حسین(ع)، به شعر و استشهاد ایشان به ابیات شعری.
   4. پژوهشگران شعر امام: بررسی آثار مختلفی که درباره شعر امام حسین(ع) نوشته شده‌ است.
   5. درباره مخمسات (پنج‌تایی‌ها) و نسبت آن به امام حسین(ع).
   6. فعالیت‌های علمی نویسنده در تصحیح و تحقیق دیوان حاضر.
2. متن اصلی: شامل 16 مورد از اشعار منسوب به امام حسین(ع) در قافیه‌های گوناگون و توضیحات ادبی مختلف در مورد هرکدام از نظر بحر، قافیه، شماره ابیات، سند، راوی، اعراب و لغت، ترسیم هنری، حکمت، نسب و اقتباس.

نمونه مباحث

لِمَن يا أَيُّها المَغرورُ تَحوي		مِنَ المالِ المُوَفَّرِ وَالأَثاثِ
سَتَمضي غَيرَ مَحمودٍ فَريداً		وَ يَخلو بَعلُ عِرسِكَ بِالتُراثِ
وَ يَخذُلُكَ الوَصِيُّ بِلا وَفاءٍ		وَ لا إِصلاحِ أَمرٍ ذي اِنتِكاثِ
لَقَد وَفَّرتَ وِزراً مَرَّ حيناً		يَسُدُّ عَلَيكَ سُبلَ الاِنبِعاثِ
فَما لَكَ غَيرَ تَقوى اللَهِ حِرزٌ		وَ ما لكَ دونَ ربّكَ مِن غِياثِ

.

ترجمه:

1. ای مغرور! این مال فراوان و اثاثیه را برای چه کسی انباشته‌ای؟!
2. درحالی‌که مذموم و تنها هستی، از دنیا خواهی رفت و میراث تو، نصیب شوهر آینده همسرت می‌شود.
3. و آن وصی که به او امید بسته‌ای، بدون وفا تو را تنها می‌گذارد و بدون اصلاحی (در کارها) تو را به ناامیدی‌ها گرفتار می‌کند.
4. به‌راستی وزر وبال سنگینی را برای خود مهیا کرده‌ای که راه‌های جبران و روسفیدی را بر تو خواهد بست.‏
5. پس تو را پناهگاهی جز تقوای الهی نیست و جز پروردگارت فریادرسی نداری.

• توضیحات و حاشیه‌ها:

1. وزن شعر: این شعر در وزن بحر وافر (مفاعلتن شش بار) سروده شده است. البته عروض و ضرب آن مقطوف هستند و تفعیله آنها به «فعولن» تغییر می‌کند. همچنین در حشو (تفعیلات میانی بیت)، "عصب" (یکی از زحافات عروضی) بر برخی از تفعیلات وارد شده و آنها را به «مفاعیلن» تبدیل کرده است.
2. قافیه: قافیه این شعر از نوع متواتر است؛ زیرا حرکت حرف رَوی (آخرین حرف اصلی قافیه) اشباع می‌شود (یعنی حرکت کوتاه به حرکت بلند تبدیل می‌گردد).
3. دلیل سرودن: سبب سرودن این شعر مشخص نیست، همان طور که قبلاً در مقدمه درباره آن صحبت شده است.

• توضیحات محمّدصادق کرباسی درباره این اشعار («أيها المغرور») فراوان و سودمند است و ادامه دارد.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.