علم‌الهدی، علی بن حسین: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    جز (جایگزینی متن - 'سید مرتضی (ابهام زدایی)' به 'سید مرتضی (ابهام‌زدایی)')
     
    (۱۱۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۱۲ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۱: خط ۱:
    <div class='wikiInfo'>
    <div class="wikiInfo">
    [[پرونده:NUR10157.jpg|بندانگشتی|علم‌الهدی، علی بن الحسین]]
    [[پرونده:NUR10157.jpg|بندانگشتی|مرقد منسوب به سید مرتضی در کاظمین]]
    {| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |
    {| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |
    |-
    |-
    ! نام!! data-type='authorName'|علم‌الهدی، علی بن الحسین
    ! نام!! data-type="authorName" |علم‌الهدی، علی بن الحسین
    |-
    |-
    |نام های دیگر  
    |نام‌های دیگر  
    |data-type='authorOtherNames'| ث‍م‍ان‍ی‍ن‍ی‌
    | data-type="authorOtherNames" | ث‍م‍ان‍ی‍ن‍ی‌


    ذوال‍ث‍م‍ان‍ی‍ن‌
    ذوال‍ث‍م‍ان‍ی‍ن‌
    خط ۲۳: خط ۲۳:


    ش‍ری‍ف‌ م‍رت‍ض‍ی‌
    ش‍ری‍ف‌ م‍رت‍ض‍ی‌
    Sharif al-Murtaza
    |-
    |-
    |نام پدر  
    |نام پدر  
    |data-type='authorfatherName'|
    | data-type="authorfatherName" |حسین ‌بن موسى علوى
    |-
    |-
    |متولد  
    |متولد  
    |data-type='authorbirthDate'|345 هـ.ش یا 966 م
    | data-type="authorbirthDate" |345 ش یا 966 م
    |-
    |-
    |محل تولد
    |محل تولد
    |data-type='authorBirthPlace'|
    | data-type="authorBirthPlace" |بغداد - عراق
    |-
    |-
    |رحلت  
    |رحلت  
    |data-type='authorDeathDate'|423 هـ.ش یا 436 هـ.ق یا 1044 م
    | data-type="authorDeathDate" |423 ش یا 436 ق یا 1044 م
    |-
    |-
    |اساتید
    |اساتید
    |data-type='authorTeachers'|
    | data-type="authorTeachers" |
    * [[شيخ مفيد]]
    * ابومحمد هارون فرزند موسى تلعكبرى
    * شيخ محمد صدوق
    * حسين بن على بابويه برادر [[شيخ صدوق]].
    * احمد بن على بن سعيدكوفى
    |-
    |-
    |برخی آثار
    |برخی آثار
    |data-type='authorWritings'|[[‏الآیات الناسخه و المنسوخه]] / نوع اثر: کتاب  / نقش: نويسنده
    | data-type="authorWritings" |[[‏الآیات الناسخه و المنسوخه]]  


    [[الذخیره فی علم الکلام ]] / نوع اثر: کتاب  / نقش: نويسنده
    [[الذخیره فی علم الکلام]]  


    [[‏الذریعه الی اصول الشریعه]] / نوع اثر: کتاب  / نقش: نويسنده
    [[‏الذریعه الی اصول الشریعه]]  


    [[الشافی فی الامامه]] / نوع اثر: کتاب  / نقش: نويسنده
    [[الشافی فی الامامه]]  


    [[‏المقنع فی الغیبه ؛ و الزیاده المکمله له]] / نوع اثر: کتاب  / نقش: نويسنده
    [[المقنع في الغيبة]]  
    |-class='articleCode'
    |- class="articleCode"
    |کد مولف
    |کد مؤلف
    |data-type='authorCode'|10157
    | data-type="authorCode" |AUTHORCODE10157AUTHORCODE
    |}
    |}
    </div>
    </div>
    {{کاربردهای دیگر|علم‌الهدی (ابهام زدایی)}}
    {{کاربردهای دیگر|سید مرتضی (ابهام‌زدایی)}}


    ==ولادت و خاندان==
    '''ابوالقاسم على بن حسين بن موسى''' (۳۵۵-۴۳۶ق)، ملقب به سيد مرتضى، شريف مرتضى، علم‌الهدى، ذو الثمانين، ذو المجدين، فقیه، متكلم، ادیب برجسته در قرن پنجم هجری، برادر [[شریف‌الرضی، محمد بن حسین|سید رضی]]، نقیب طالبیان، امیر الحاج و نیز عهده‌دار دیوان مظالم، از جمله آثار ارزشمند وی می‌توان به كتاب [[الانتصار]] در فقه اشاره کرد.
     
    «ابوالقاسم على بن حسين بن موسى» ملقب به «سيد مرتضى»، «شريف مرتضى»، «علم الهدى»، « ذو الثمانين»« ذو المجدين»، فرزند ابواحمد حسين، فرزند موسى بن محمد بن موسى بن ابراهيم فرزند امام موسى بن جعفر(ع)، در ماه رجب سال 355ق، در شهر بغداد، ديده به جهان گشود.
     
    پدرش به «طاهر اوحد ذوالمناقب» معروف بود كه منصب نقابت و رسيدگى به كار و زندگى سادات دودمان ابوطالب و مسوليت نظارت بر ديوان مظالم و سرپرستى زائران خانه خدا را كه از منصب‌هاى مهم آن روز بود، به عهده داشت.
     
    مادرش نيز بانويى بزرگوار و دانشمند بود كه شيخ مفيد،كتاب «احكام النساء» را به خاطر او تاليف و تدوين كرده است.
     
    معروف است شيخ مفيد شبى در خواب ديد حضرت زهرا(س) دست حسنين(ع) را گرفته، آن‌ها را به نزد او آورد و پس از سلام گفت: «جناب استاد! اين دو پسران من هستند، به آن‌ها علم فقه و احكام دين بياموز».
     
    فرداى آن روز، بانويى باوقار، در حالى كه دست دو فرزندش را گرفته بود، وارد مسجد شد و خطاب به استاد گفت: جناب شيخ ! اين دو، پسران من هستند، آنان را خدمت شما آوردم تا علم فقه بياموزند». شيخ مفيد نيز خواب شب گذشته خود را كه تعبير شده بود، براى آنان نقل كرد و با كمال اشتياق، تعليم و تربيت آن دو برادر را به عهده گرفت و در پيشبرد آنان به درجات علمى و عملى، همت گماشت و آنچنان درهاى علوم و معارف اسلامى را به روى آنان گشود كه هر دو از نوابغ روزگار و عالمان نامدار به شمار آمدند.
     
    == استادان: ==
     
     
    1- شيخ مفيد (متوفى 413ق).
     
    2- ابومحمد هارون فرزند موسى تلعكبرى (متوفى380ق).
     
    3- شيخ محمد صدوق (متوفى 381ق).
     
    4- حسين بن على بابويه برادر شيخ صدوق.
     
    5- احمد بن على بن سعيدكوفى.
     
    6- محمد بن عمران كاتب مرزبانى.
     
    7- ابويحيى ابن نباته.
     
    8- ابوالحسن على بن محمد كاتب.
     
    9- ابوالقاسم عبدالله بن عثمان بن يحيى.
     
    10- احمد بن سهل ديباجى.
     
     
    == شاگردان: ==
     
     
    1- شيخ طوسى.
     
    2- ابويعلى سلار ديلمى.
     
    3- ابوالصلاح حلبى.
     
    4- قاضى ابن براج طرابلسى.
     
    5- شريف ابويعلى محمد بن حسن بن حمزه جعفرى.


    6- ابو الصمصام مروزى.
    == ولادت ==
    او فرزند ابواحمد حسين، فرزند موسى بن محمد بن موسى بن ابراهيم فرزند امام موسى بن جعفر(ع)، در ماه رجب سال 355ق، در شهر بغداد، ديده به جهان گشود.


    7- سيد نجيب الدين كراجكى.
    پدرش به «طاهر اوحد ذوالمناقب» معروف بود كه منصب نقابت و رسيدگى به كار و زندگى سادات دودمان ابوطالب و مسئوليت نظارت بر ديوان مظالم و سرپرستى زائران خانه خدا را كه از منصب‌هاى مهم آن روز بود، به عهده داشت.


    8- شيخ ابوالحسن سليمان صهرشى.
    مادرش نيز بانويى بزرگوار و دانشمند بود كه [[شيخ مفيد]]، كتاب «[[أحكام النساء|احكام النساء]]» را به خاطر او تألیف و تدوين كرده است.


    9- جعفر بن محمد دوريستى.
    معروف است [[شيخ مفيد]] شبى در خواب ديد حضرت زهرا(س) دست حسنين(ع) را گرفته، آن‌ها را به نزد او آورد و پس از سلام گفت: «جناب استاد! اين دو پسران من هستند، به آن‌ها علم فقه و احكام دين بياموز».


    10- ثابت بن عبدالله نباتى.
    فرداى آن روز، بانويى باوقار، در حالى كه دست دو فرزندش را گرفته بود، وارد مسجد شد و خطاب به استاد گفت: جناب شيخ ! اين دو، پسران من هستند، آنان را خدمت شما آوردم تا علم فقه بياموزند». [[شيخ مفيد]] نيز خواب شب گذشته خود را كه تعبير شده بود، براى آنان نقل كرد و با كمال اشتياق، تعليم و تربيت آن دو برادر را به عهده گرفت و در پيشبرد آنان به درجات علمى و عملى، همت گماشت و آنچنان درهاى علوم و معارف اسلامى را به روى آنان گشود كه هر دو از نوابغ روزگار و عالمان نامدار به شمار آمدند.


    11- احمد خزاعى.
    == استادان==


    12- شيخ مفيد ثانى.
    # [[شيخ مفيد]] (متوفى 413ق).
    # [[تلعکبری، هارون بن موسی|ابومحمد هارون فرزند موسى تلعكبرى]] (متوفى380ق).
    # شيخ محمد صدوق (متوفى 381ق).
    # حسين بن على بابويه برادر [[شيخ صدوق]].
    # احمد بن على بن سعيدكوفى.
    # محمد بن عمران كاتب مرزبانى.
    # ابويحيى ابن نباته.
    # ابوالحسن على بن محمد كاتب.
    # ابوالقاسم عبدالله بن عثمان بن يحيى.
    # احمد بن سهل ديباجى.


    13- ابوالمعالى احمد بن قدامه.
    == شاگردان==


    14- ابوعبدالله محمد فرزند على صلواتى.
    # [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]].
     
    # [[سلار دیلمی، حمزة بن عبدالعزیز|ابويعلى سلار ديلمى]].
    15- ابوزيد فرزند كيابكى حسينى و...
    # ابوالصلاح حلبى.
    # قاضى [[ابن براج، عبدالعزیز بن نحریر|ابن براج]] طرابلسى.
    # شريف ابويعلى محمد بن حسن بن حمزه جعفرى.
    # ابوالصمصام مروزى.
    # سيد نجيب‌الدين كراجكى.
    # شيخ ابوالحسن سليمان صهرشى.
    # جعفر بن محمد دوريستى.
    # ثابت بن عبدالله نباتى.
    # احمد خزاعى.
    # شيخ مفيد ثانى(ابوعلی طوسی).
    # ابوالمعالى احمد بن قدامه.
    # ابوعبدالله محمد فرزند على صلواتى.
    # ابوزيد فرزند كيابكى حسينى و...


    ==ویژگی‌ها==
    ==ویژگی‌ها==
    خط ۱۲۸: خط ۱۱۲:
    حوزه درس ايشان ويژگى‌هايى داشت كه به سختى مى‌توان نمونه آن را در درس ديگر عالمان يافت. از ويژگى مجلس درس او اين بود كه همه گونه افراد با هر عقيده‌اى مى توانستند در محضرش حضور يابفته و از علوم مختلفى كه تدريس مى‌كرد، استفاده نمايند.
    حوزه درس ايشان ويژگى‌هايى داشت كه به سختى مى‌توان نمونه آن را در درس ديگر عالمان يافت. از ويژگى مجلس درس او اين بود كه همه گونه افراد با هر عقيده‌اى مى توانستند در محضرش حضور يابفته و از علوم مختلفى كه تدريس مى‌كرد، استفاده نمايند.


    ويژگى ديگر درس او اين بود كه بزرگان بسيارى در آن شركت مى‌كردند، حتى گاهى استادش، شيخ مفيد نيز در درس او حضور مى‌يافت.
    ويژگى ديگر درس او اين بود كه بزرگان بسيارى در آن شركت می‌كردند، حتى گاهى استادش، [[شيخ مفيد]] نيز در درس او حضور مى‌يافت.


    در زمان ايشان، شهر بغداد در مدتى كوتاه، شاهد گسترش علم و ادب بود. در آن روزگار شيفتگان دانش و معرفت از دورترين نقاط جهان به آنجا مى‌آمدند تا از محضر استادانى چون سيد مرتضى توشه برگيرند و در ظاهر، فقر و تنگدستى افراد- بويژه در سال‌هايى كه قحطى- دانش‌پژوهان را در تنگنا و سختى قرار داد. از اين، وى بر آن شد تا بخشى از خانه خود را به اهل علم اختصاص دهد تا شاگردان و دانش‌پژوهان، با استفاده از آن و كتابخانه‌اش، به تحقيق، مطالعه، مذاكرات علمى و تاليف بپردازند؛ كه آن مركز بعدها «دارالعلم» ناميده شد.
    در زمان ايشان، شهر بغداد در مدتى كوتاه، شاهد گسترش علم و ادب بود. در آن روزگار شيفتگان دانش و معرفت از دورترين نقاط جهان به آنجا مى‌آمدند تا از محضر استادانى چون [[علم‌الهدی، علی بن حسین|سيد مرتضى]] توشه برگيرند و در هنگام فقر و تنگدستى افراد- به‌ويژه در سال‌هايى كه قحطى، دانش‌پژوهان را در تنگنا و سختى قرار می‌داد- وى بر آن شد تا بخشى از خانه خود را به اهل علم اختصاص دهد تا شاگردان و دانش‌پژوهان، با استفاده از آن و كتابخانه‌اش، به تحقيق، مطالعه، مذاكرات علمى و تألیف بپردازند؛ كه آن مركز بعدها «دارالعلم» ناميده شد.


    كار ارزشمند ديگر ايشان، اين بود كه يكى از روستاهاى متعلق به خود را براى تامين كاغذ دانشمندان و فقها، وقف نمود و مخارج زندگى شاگردان را نيز از درآمد املاكش مى‌پرداخت.
    كار ارزشمند ديگر ايشان، اين بود كه يكى از روستاهاى متعلق به خود را براى تامين كاغذ دانشمندان و فقها، وقف نمود و مخارج زندگى شاگردان را نيز از درآمد املاكش مى‌پرداخت.


    خداوند متعال به ايشان ذوق و استعدادى سرشار داده بود و او نيز از اين نعمت بزرگ الهى، به خوبى بهره‌بردارى كرد و در نتيجه تلاش و كوشش،در مدتى نه چندان طولانى، هنرمندى صاحب قلم، شاعرى متعهد، مجتهدى عارف، محققى توانا، اسلام‌شناسى ورزيده و خدمتگزارى لايق و دلسوز براى اسلام و مسلمانان گرديد.
    خداوند متعال به ايشان ذوق و استعدادى سرشار داده بود و او نيز از اين نعمت بزرگ الهى، به خوبى بهره‌بردارى كرد و در نتيجه تلاش و كوشش، در مدتى نه چندان طولانى، هنرمندى صاحب قلم، شاعرى متعهد، مجتهدى عارف، محققى توانا، اسلام‌شناسى ورزيده و خدمتگزارى لايق و دلسوز براى اسلام و مسلمانان گرديد.


    او علاوه بر داشتن مسوليت‌هاى مهم اجتماعى و تربيت شاگردان، تاليفات مهمى در زمينه فقه و اصول، تفسير، علوم قرآن، كلام، حديث و ادبيات به جامعه عرضه كرد كه تعدادى از آن‌ها در ايران و كشورهاى عربى چاپ و منتشر شده است.
    او علاوه بر داشتن مسوليت‌هاى مهم اجتماعى و تربيت شاگردان، تأليفات مهمى در زمينه فقه و اصول، تفسير، علوم قرآن، كلام، حديث و ادبيات به جامعه عرضه كرد كه تعدادى از آن‌ها در ايران و كشورهاى عربى چاپ و منتشر شده است.


    مرحوم علامه امينى در الغدير، نام 86 اثر او را بيان كرده و مرحوم سيد محسن امين نيز نام 89 كتاب وى را برشمرده و آن‌ها را ستوده است.
    مرحوم [[علامه امينى]] در [[موسوعة الغدير في الكتاب و السنة و الأدب|الغدير]]، نام 86 اثر او را بيان كرده و مرحوم [[امین، سید محسن|سيد محسن امين]] نيز نام 89 كتاب وى را برشمرده و آن‌ها را ستوده است.


    ==آثار==
    ==وفات==


    عمده آثار وى، در باب فقه و اصول بوده كه برخى از آن‌ها عبارتند از:
    اين عالم فرزانه، سرانجام پس از عمرى پربار و انجام كارهايى بزرگ و ارزنده، در حدود هشتاد سالگى، در روز يكشنبه 25 ربيع‌الاول 436ق، در شهر بغداد، به جوار حق شتافت و به دست «ابوالحسين نجاشى» و با كمك «محمد بن حسين جعفرى» و «[[سلار دیلمی، حمزة بن عبدالعزیز|سلار بن عبدالعزيز]]» و ديگر شاگردانش، غسل داده شد و سپس فرزندش سيد محمد بر او نماز خواند و در خانه‌اش، واقع در محله كرخ، به خاک سپرده شد.


    1- الانتصار
    پس از مدتى پيكر مطهر او به كربلا منتقل شد و در جوار سيد الشهدا(ع)، در كنار قبر برادرش [[شریف‌الرضی، محمد بن حسین|سيد رضى]]، در مقبره ابراهيم مجاب (نياى بزرگشان) دفن گرديد.


    2- جمل العلم و العمل
    امروزه در کاظمین بارگاهی منسوب به سید مرتضی وجود دارد ولی در کربلا نام و نشانی از قبری منسوب به وی مشاهده نمی‌شود.


    3- الذريعه فى اصول الشريعه (در اصول فقه)
    ==آثار==


    4- المحكم و المتشابه
    عمده آثار وى، در باب فقه و اصول بوده كه برخى از آن‌ها عبارتند از:
     
    5- المختصر
     
    6- ما تفردت به الاماميه من المسائل الفقهيه
     
    7- المصباح
     
    8- الناصريات
     
    9- جواب الملاحده فى قدم العالم
     
    10- درر الفوائد و...
     
    يكى از كتاب‌هاى وى، ديوان معروف او با بيست هزار بيت است. او علاوه بر مقام علمى و اجتهاد، داراى ذوق شعر و ادب بود و در زمان ايشان غير از برادرش سيد رضى، شاعرى همانندش نبود.
     
    كتاب ديگر او «امالى » است كه در موضوع فقه، تفسير، حديث، شعر و فنون ادب مى‌باشد.
     
    نكته مهمى كه در تاليفات وى وجود دارد، اين است كه در هر زمينه كه وارد تحقيق شده، سنگ تمام را گذاشته و آنچه در آن قابل بحث و تحقيق بوده، بيان كرده است.
     
    نكته ديگر اينكه تعداد زيادى از كتاب‌هاى او، درباره مسايل آن روز جامعه و بعضى از آن‌ها، در پاسخ به سوالات افراد در شهرهاى مختلف آن ايام بوده است؛ همانند كتاب مسائل ناصريه، مسائل طرابلسيه، مسائل موصليه و... كه نشان دهنده اين است كه آن بزرگوار با همه اشتغالات علمى و تربيت شاگردان، با مردم جامعه خود نيز ارتباط تنگاتنگ داشته و عالمى مردمى بوده است كه به مسائل و مشكلات فكرى و اعتقادى آنان اهميت مى‌داد و به آن‌ها رسيدگى مى‌كرده است.
     
    ايشان علاوه بر فعاليت‌هاى علمى و فرهنگى و مسئوليت‌هاى اجتماعى و رهبرى جامعه اسلامى، پس از وفات برادرش سيد رضى در سال 406ق، مسئوليت نقابت و امارت حج و نظارت بر ديوان مظالم، را به عهده گرفت.
     
    از زمان خلفاى بنى اميه تا زمان معتضد عباسى، فرزندان على بن ابيطالب عليه السلام هميشه تحت تعقيب و مراقبت خلفا و ماءموران بودند. چون با حكام ستمگر مبارزه مى كردند. از اين رو آنان اغلب در شهرهاى مختلف متوارى بودند و معمولا در جنگ و گريزها به شهادت مى رسيدند. وجود امامزادگان متعدد در نقاط مختلف و دور افتاده حاكى از همين مبارزات است. هنگامى كه حكومت و خلافت در سال 279 ق. به معتضد عباسى واگذار شد موضوع احترام به علويان و تعيين سرپرست مطرح شد و در هر شهرى يكى از بزرگان سادات يا علماى علوى نقابت يعنى سرپرستى سادات آن شهر يا منطقه را به عهده گرفت.
     
    نظارت بر نسب و دفاع از حقوق و حفظ شرافت علويان و قضاوت و سرپرستى اموال و دارايى يتيمان و نيز امارت حج و نظارت بر ديوان، مسئوليت‌هاى مهمى بودند كه در سال 406ق، پس از وفات سيد رضى، به سيد مرتضى واگذار شد و تا آخر عمر، آن‌ها را به عهده داشت و به خوبى از انجام امور مربوط به آن‌ها برآمد.


    اين عالم فرزانه، سرانجام پس از عمرى پربار و انجام كارهايى بزرگ و ارزنده، در حدود هشتاد سالگى، در روز يكشنبه 25 ربيع الاول 436ق، در شهر بغداد، به جوار حق شتافت و به دست «ابوالحسين نجاشى» و با كمك «محمد بن حسين جعفرى» و «سلار بن عبدالعزيز» و ديگر شاگردانش، غسل داده شد و سپس فرزندش سيد محمد بر او نماز خواند و در خانه‌اش، واقع در محله كرخ، به خاك سپرده شد.
    # الانتصار
    # جمل العلم و العمل
    # الذريعه فى اصول الشريعه (در اصول فقه)
    # المحكم و المتشابه
    # المختصر
    # ما تفردت به الاماميه من المسائل الفقهيه
    # المصباح
    # الناصريات
    # جواب الملاحده فى قدم العالم
    # درر الفوائد و...
    # يكى از كتاب‌هاى وى، ديوان معروف او با بيست هزار بيت است. او علاوه بر مقام علمى و اجتهاد، داراى ذوق شعر و ادب بود و در زمان ايشان غير از برادرش [[شریف‌الرضی، محمد بن حسین|سيد رضى]]، شاعرى همانندش نبود.
    # كتاب ديگر او «امالى» است كه در موضوع فقه، تفسير، حديث، شعر و فنون ادب مى‌باشد.


    پس از مدتى پيكر مطهر او به كربلا منتقل شد و در جوار سيد الشهدا(ع)، در كنار قبر برادرش سيد رضى، در مقبره ابراهيم حجاب (نياى بزرگشان) دفن گرديد.
    نكته مهمى كه در تأليفات وى وجود دارد، اين است كه در هر زمينه كه وارد تحقيق شده، سنگ تمام را گذاشته و آنچه در آن قابل بحث و تحقيق بوده، بيان كرده است.


    == منابع ==
    نكته ديگر اينكه تعداد زيادى از كتاب‌هاى او، درباره مسائل آن روز جامعه و بعضى از آن‌ها، در پاسخ به سؤالات افراد در شهرهاى مختلف آن ايام بوده است؛ همانند كتاب مسائل ناصريه، مسائل طرابلسيه، مسائل موصليه و... كه نشان دهنده اين است كه آن بزرگوار با همه اشتغالات علمى و تربيت شاگردان، با مردم جامعه خود نيز ارتباط تنگاتنگ داشته و عالمى مردمى بوده است كه به مسائل و مشكلات فكرى و اعتقادى آنان اهميت مى‌داد و به آن‌ها رسيدگى مى‌كرده است.


    ايشان علاوه بر فعالیت‌های علمى و فرهنگى و مسئوليت‌هاى اجتماعى و رهبرى جامعه اسلامى، پس از وفات برادرش [[شریف‌الرضی، محمد بن حسین|سيد رضى]] در سال 406ق، مسئوليت نقابت و امارت حج و نظارت بر ديوان مظالم، را به عهده گرفت.


    1- پايگاه اطلاع‌رسانى حوزه نت، «فهرست الفبايى علما»، نوشته: محمود شريفى، چهارشنبه 27 مهرماه 1390ش.
    از زمان خلفاى بنى اميه تا زمان معتضد عباسى، فرزندان على بن ابيطالب‌ عليه‌السلام هميشه تحت تعقيب و مراقبت خلفا و مأموران بودند. چون با حكام ستمگر مبارزه می‎كردند. از اين رو آنان اغلب در شهرهاى مختلف متوارى بودند و معمولا در جنگ و گريزها به شهادت مى رسيدند. وجود امامزادگان متعدد در نقاط مختلف و دور افتاده حاكى از همين مبارزات است. هنگامى كه حكومت و خلافت در سال 279 ق. به معتضد عباسى واگذار شد موضوع احترام به علويان و تعيين سرپرست مطرح شد و در هر شهرى يكى از بزرگان سادات يا علماى علوى نقابت يعنى سرپرستى سادات آن شهر يا منطقه را به عهده گرفت.


    2- پايگاه اطلاع‌رسانى دانشنامه آزاد ويكى‌پديا، چهارشنبه 27 مهرماه 1390ش.
    نظارت بر نسب و دفاع از حقوق و حفظ شرافت علويان و قضاوت و سرپرستى اموال و دارایى يتيمان و نيز امارت حج و نظارت بر ديوان، مسئوليت‌هاى مهمى بودند كه در سال 406ق، پس از وفات [[شریف‌الرضی، محمد بن حسین|سيد رضى]]، به سيد مرتضى واگذار شد و تا آخر عمر، آن‌ها را به عهده داشت و به خوبى از انجام امور مربوط به آن‌ها برآمد.


    == منابع مقاله ==
    #پايگاه اطلاع‌رسانى حوزه نت، «فهرست الفبايى علما»، نوشته: محمود شريفى، چهارشنبه 27 مهرماه 1390ش.
    #[http://fa.wikishia.net/view/%D8%B3%DB%8C%D8%AF_%D9%85%D8%B1%D8%AA%D8%B6%DB%8C ویکی شیعه]


    == وابسته‌ها ==
    {{مهدویت}}
    [[الانتصار]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    {{متکلمان شیعه}}
    {{سید مرتضی علم الهدی}}
    ==وابسته‌ها==
    {{وابسته‌ها}}


    [[ جمل العلم و العمل]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[المناهج الروائية عند الشريف المرتضی]]


    [[رسائل الشریف المرتضی]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[الانتصار]]  


    [[مسائل الناصریات]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[شرح جمل العلم و العمل (ابن براج)]]  


    [[جواهر الفقه]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[جمل العلم و العمل]]  


    [[کلمات المحققین]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[رسائل الشریف المرتضی]]  


    [[دفاع از تشیع (ترجمه الفصول المختاره)]] / نوع اثر: کتاب / نقش: گردآوري و تدوين
    [[مسائل الناصریات]]  


    [[الآیات الناسخة و المنسوخة من روایة أبی عبد الله محمد بن ابراهیم النعمانی]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[جواهر الفقه و تليه رسالتان (العقائد الجعفرية و خمسون مسألة اعتقاديه)]]  


    [[الذریعة إلی أصول الشریعة]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[کلمات المحققین]]  


    [[الحکايات في مخالفات المعتزلة من العدلية و الفرق بینهم و بین الشیعة الإمامیة]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[دفاع از تشیع (ترجمه الفصول المختاره)]]  


    [[الذخيرة في علم الکلام]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[الآيات الناسخة و المنسوخة من رواية أبي‌عبدالله محمد بن ابراهيم النعماني]]  


    [[الملخص في أصول الدين]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[الذریعة إلی أصول الشریعة]]  


    [[ الموضح عن جهة إعجاز القرآن و هو الکتاب المعروف بـ «الصرفة»]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[الحکايات في مخالفات المعتزلة من العدلية و الفرق بینهم و بین الشیعة الإمامیة]]  


    [[أمالي المرتضی]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[الذخيرة في علم الکلام]]  


    [[تنزيه الأنبياء]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[الملخص في أصول‌الدين]]  


    [[الفصول المختارة من العیون و المحاسن]] / نوع اثر: کتاب / نقش: گردآورنده
    [[الموضح عن جهة إعجاز القرآن و هو الكتاب المعروف ب «الصرفة»]]  


    [[المقنع في الغیبة]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[أمالي المرتضی]]  


    [[امامت و غیبت از دیدگاه علم کلام]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[تنزيه الأنبياء]]  


    [[رساله المحکم و المتشابه (علم الهدی)]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[تنزيه الانبياء]]


    [[تفسیر القرآن الکریم للشریف المرتضی]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[تنزیه الأنبیاء و الأئمة علیهم‌السلام]]


    [[ تفسیر الشریف المرتضی]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[تنزيه الأنبياء و الائمة عليهم‌السلام]]


    [[شرح جمل العلم و العمل]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[الفصول المختارة من العیون و المحاسن]]  


    [[الشافی فی الإمامة]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[المقنع في الغیبة]]  


    [[تنزیه الانبیاء]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[امامت و غیبت از دیدگاه علم کلام]]  


    [[تمهید الاصول در علم کلام اسلامی : شرح بخش نظری رساله «جمل العلم و العمل» تالیف سید مرتضی علی بن الحسین الموسوی]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[رسالة المحكم و المتشابه]]


    [[تزویج علي علیه السلام بنته من عمر]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[تفسير الشریف المرتضی]]  


    [[تنزيه الانبياء و الائمه عليهم السلام]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[الشافی فی الإمامة]]  


    [[تمهید الاصول فی علم الکلام]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[تمهيد الأصول در علم کلام اسلامی]]  


    [[تنزیه الأنبیاء]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[تزويج علي عليه‌السلام بنته من عمر]]  


    [[تنزيه الأنبياء (چاپ اعلمي)]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[تمهید الاصول فی علم الکلام]]  


    [[الفصول المختارة من العيون و المحاسن]] / نوع اثر: کتاب / نقش: گردآورنده
    [[تنزيه الأنبياء (چاپ اعلمي)]]  


    [[ترجمه مجالس]] / نوع اثر: کتاب / نقش: گردآورنده
    [[الفصول المختارة من العيون و المحاسن]]  


    [[ رسائل العدل و التوحيد]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[ترجمه مجالس]]  


    [[الذریعة إلی أصول الشریعة]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[رسائل العدل و التوحيد]]  


    [[رسائل طیف الخیال فی الجد و الهزل]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[الذریعة إلی أصول الشریعة]]  


    [[تلخیص الشافي]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[رسائل طیف الخیال فی الجد و الهزل]]  


    [[الدیوان]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[تلخیص الشافي]]  


    [[شرح جمل العلم و العمل]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[الدیوان]]  


    [[رسائل الشریف المرتضی]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[رسائل الشریف المرتضی]]  


    [[رده:زندگی‌نامه]]
    [[رده:زندگی‌نامه]]
    [[رده:مفسران شیعه]]
    [[رده:ادیبان]]
    [[رده:متکلمان شیعه]]
    [[رده:مهدویت‌پژوهان]]

    نسخهٔ کنونی تا ‏۹ نوامبر ۲۰۲۴، ساعت ۰۰:۵۰

    مرقد منسوب به سید مرتضی در کاظمین
    نام علم‌الهدی، علی بن الحسین
    نام‌های دیگر ث‍م‍ان‍ی‍ن‍ی‌

    ذوال‍ث‍م‍ان‍ی‍ن‌

    ذوال‍م‍ج‍دی‍ن‌

    س‍ی‍د م‍رت‍ض‍ی‌

    ش‍ری‍ف‌ ال‍م‍رت‍ض‍ی‌

    ع‍ل‍م‌ال‍ه‍دی‌، اب‍وال‍ق‍اس‍م‌

    ع‍ل‍م‌ال‍ه‍دی‌، ع‍ل‍ی‌ ب‍ن‌ ال‍ح‍س‍ی‍ن‌

    م‍رت‍ض‍ی‌، ع‍ل‍ی‌ ب‍ن‌ ح‍س‍ی‍ن‌

    ش‍ری‍ف‌ م‍رت‍ض‍ی‌

    Sharif al-Murtaza

    نام پدر حسین ‌بن موسى علوى
    متولد 345 ش یا 966 م
    محل تولد بغداد - عراق
    رحلت 423 ش یا 436 ق یا 1044 م
    اساتید
    • شيخ مفيد
    • ابومحمد هارون فرزند موسى تلعكبرى
    • شيخ محمد صدوق
    • حسين بن على بابويه برادر شيخ صدوق.
    • احمد بن على بن سعيدكوفى
    برخی آثار ‏الآیات الناسخه و المنسوخه

    الذخیره فی علم الکلام

    ‏الذریعه الی اصول الشریعه

    الشافی فی الامامه

    المقنع في الغيبة

    کد مؤلف AUTHORCODE10157AUTHORCODE
    برای دیگر کاربردها، علم‌الهدی (ابهام زدایی) را ببینید.
    برای دیگر کاربردها، سید مرتضی (ابهام‌زدایی) را ببینید.

    ابوالقاسم على بن حسين بن موسى (۳۵۵-۴۳۶ق)، ملقب به سيد مرتضى، شريف مرتضى، علم‌الهدى، ذو الثمانين، ذو المجدين، فقیه، متكلم، ادیب برجسته در قرن پنجم هجری، برادر سید رضی، نقیب طالبیان، امیر الحاج و نیز عهده‌دار دیوان مظالم، از جمله آثار ارزشمند وی می‌توان به كتاب الانتصار در فقه اشاره کرد.

    ولادت

    او فرزند ابواحمد حسين، فرزند موسى بن محمد بن موسى بن ابراهيم فرزند امام موسى بن جعفر(ع)، در ماه رجب سال 355ق، در شهر بغداد، ديده به جهان گشود.

    پدرش به «طاهر اوحد ذوالمناقب» معروف بود كه منصب نقابت و رسيدگى به كار و زندگى سادات دودمان ابوطالب و مسئوليت نظارت بر ديوان مظالم و سرپرستى زائران خانه خدا را كه از منصب‌هاى مهم آن روز بود، به عهده داشت.

    مادرش نيز بانويى بزرگوار و دانشمند بود كه شيخ مفيد، كتاب «احكام النساء» را به خاطر او تألیف و تدوين كرده است.

    معروف است شيخ مفيد شبى در خواب ديد حضرت زهرا(س) دست حسنين(ع) را گرفته، آن‌ها را به نزد او آورد و پس از سلام گفت: «جناب استاد! اين دو پسران من هستند، به آن‌ها علم فقه و احكام دين بياموز».

    فرداى آن روز، بانويى باوقار، در حالى كه دست دو فرزندش را گرفته بود، وارد مسجد شد و خطاب به استاد گفت: جناب شيخ ! اين دو، پسران من هستند، آنان را خدمت شما آوردم تا علم فقه بياموزند». شيخ مفيد نيز خواب شب گذشته خود را كه تعبير شده بود، براى آنان نقل كرد و با كمال اشتياق، تعليم و تربيت آن دو برادر را به عهده گرفت و در پيشبرد آنان به درجات علمى و عملى، همت گماشت و آنچنان درهاى علوم و معارف اسلامى را به روى آنان گشود كه هر دو از نوابغ روزگار و عالمان نامدار به شمار آمدند.

    استادان

    1. شيخ مفيد (متوفى 413ق).
    2. ابومحمد هارون فرزند موسى تلعكبرى (متوفى380ق).
    3. شيخ محمد صدوق (متوفى 381ق).
    4. حسين بن على بابويه برادر شيخ صدوق.
    5. احمد بن على بن سعيدكوفى.
    6. محمد بن عمران كاتب مرزبانى.
    7. ابويحيى ابن نباته.
    8. ابوالحسن على بن محمد كاتب.
    9. ابوالقاسم عبدالله بن عثمان بن يحيى.
    10. احمد بن سهل ديباجى.

    شاگردان

    1. شيخ طوسى.
    2. ابويعلى سلار ديلمى.
    3. ابوالصلاح حلبى.
    4. قاضى ابن براج طرابلسى.
    5. شريف ابويعلى محمد بن حسن بن حمزه جعفرى.
    6. ابوالصمصام مروزى.
    7. سيد نجيب‌الدين كراجكى.
    8. شيخ ابوالحسن سليمان صهرشى.
    9. جعفر بن محمد دوريستى.
    10. ثابت بن عبدالله نباتى.
    11. احمد خزاعى.
    12. شيخ مفيد ثانى(ابوعلی طوسی).
    13. ابوالمعالى احمد بن قدامه.
    14. ابوعبدالله محمد فرزند على صلواتى.
    15. ابوزيد فرزند كيابكى حسينى و...

    ویژگی‌ها

    حوزه درس ايشان ويژگى‌هايى داشت كه به سختى مى‌توان نمونه آن را در درس ديگر عالمان يافت. از ويژگى مجلس درس او اين بود كه همه گونه افراد با هر عقيده‌اى مى توانستند در محضرش حضور يابفته و از علوم مختلفى كه تدريس مى‌كرد، استفاده نمايند.

    ويژگى ديگر درس او اين بود كه بزرگان بسيارى در آن شركت می‌كردند، حتى گاهى استادش، شيخ مفيد نيز در درس او حضور مى‌يافت.

    در زمان ايشان، شهر بغداد در مدتى كوتاه، شاهد گسترش علم و ادب بود. در آن روزگار شيفتگان دانش و معرفت از دورترين نقاط جهان به آنجا مى‌آمدند تا از محضر استادانى چون سيد مرتضى توشه برگيرند و در هنگام فقر و تنگدستى افراد- به‌ويژه در سال‌هايى كه قحطى، دانش‌پژوهان را در تنگنا و سختى قرار می‌داد- وى بر آن شد تا بخشى از خانه خود را به اهل علم اختصاص دهد تا شاگردان و دانش‌پژوهان، با استفاده از آن و كتابخانه‌اش، به تحقيق، مطالعه، مذاكرات علمى و تألیف بپردازند؛ كه آن مركز بعدها «دارالعلم» ناميده شد.

    كار ارزشمند ديگر ايشان، اين بود كه يكى از روستاهاى متعلق به خود را براى تامين كاغذ دانشمندان و فقها، وقف نمود و مخارج زندگى شاگردان را نيز از درآمد املاكش مى‌پرداخت.

    خداوند متعال به ايشان ذوق و استعدادى سرشار داده بود و او نيز از اين نعمت بزرگ الهى، به خوبى بهره‌بردارى كرد و در نتيجه تلاش و كوشش، در مدتى نه چندان طولانى، هنرمندى صاحب قلم، شاعرى متعهد، مجتهدى عارف، محققى توانا، اسلام‌شناسى ورزيده و خدمتگزارى لايق و دلسوز براى اسلام و مسلمانان گرديد.

    او علاوه بر داشتن مسوليت‌هاى مهم اجتماعى و تربيت شاگردان، تأليفات مهمى در زمينه فقه و اصول، تفسير، علوم قرآن، كلام، حديث و ادبيات به جامعه عرضه كرد كه تعدادى از آن‌ها در ايران و كشورهاى عربى چاپ و منتشر شده است.

    مرحوم علامه امينى در الغدير، نام 86 اثر او را بيان كرده و مرحوم سيد محسن امين نيز نام 89 كتاب وى را برشمرده و آن‌ها را ستوده است.

    وفات

    اين عالم فرزانه، سرانجام پس از عمرى پربار و انجام كارهايى بزرگ و ارزنده، در حدود هشتاد سالگى، در روز يكشنبه 25 ربيع‌الاول 436ق، در شهر بغداد، به جوار حق شتافت و به دست «ابوالحسين نجاشى» و با كمك «محمد بن حسين جعفرى» و «سلار بن عبدالعزيز» و ديگر شاگردانش، غسل داده شد و سپس فرزندش سيد محمد بر او نماز خواند و در خانه‌اش، واقع در محله كرخ، به خاک سپرده شد.

    پس از مدتى پيكر مطهر او به كربلا منتقل شد و در جوار سيد الشهدا(ع)، در كنار قبر برادرش سيد رضى، در مقبره ابراهيم مجاب (نياى بزرگشان) دفن گرديد.

    امروزه در کاظمین بارگاهی منسوب به سید مرتضی وجود دارد ولی در کربلا نام و نشانی از قبری منسوب به وی مشاهده نمی‌شود.

    آثار

    عمده آثار وى، در باب فقه و اصول بوده كه برخى از آن‌ها عبارتند از:

    1. الانتصار
    2. جمل العلم و العمل
    3. الذريعه فى اصول الشريعه (در اصول فقه)
    4. المحكم و المتشابه
    5. المختصر
    6. ما تفردت به الاماميه من المسائل الفقهيه
    7. المصباح
    8. الناصريات
    9. جواب الملاحده فى قدم العالم
    10. درر الفوائد و...
    11. يكى از كتاب‌هاى وى، ديوان معروف او با بيست هزار بيت است. او علاوه بر مقام علمى و اجتهاد، داراى ذوق شعر و ادب بود و در زمان ايشان غير از برادرش سيد رضى، شاعرى همانندش نبود.
    12. كتاب ديگر او «امالى» است كه در موضوع فقه، تفسير، حديث، شعر و فنون ادب مى‌باشد.

    نكته مهمى كه در تأليفات وى وجود دارد، اين است كه در هر زمينه كه وارد تحقيق شده، سنگ تمام را گذاشته و آنچه در آن قابل بحث و تحقيق بوده، بيان كرده است.

    نكته ديگر اينكه تعداد زيادى از كتاب‌هاى او، درباره مسائل آن روز جامعه و بعضى از آن‌ها، در پاسخ به سؤالات افراد در شهرهاى مختلف آن ايام بوده است؛ همانند كتاب مسائل ناصريه، مسائل طرابلسيه، مسائل موصليه و... كه نشان دهنده اين است كه آن بزرگوار با همه اشتغالات علمى و تربيت شاگردان، با مردم جامعه خود نيز ارتباط تنگاتنگ داشته و عالمى مردمى بوده است كه به مسائل و مشكلات فكرى و اعتقادى آنان اهميت مى‌داد و به آن‌ها رسيدگى مى‌كرده است.

    ايشان علاوه بر فعالیت‌های علمى و فرهنگى و مسئوليت‌هاى اجتماعى و رهبرى جامعه اسلامى، پس از وفات برادرش سيد رضى در سال 406ق، مسئوليت نقابت و امارت حج و نظارت بر ديوان مظالم، را به عهده گرفت.

    از زمان خلفاى بنى اميه تا زمان معتضد عباسى، فرزندان على بن ابيطالب‌ عليه‌السلام هميشه تحت تعقيب و مراقبت خلفا و مأموران بودند. چون با حكام ستمگر مبارزه می‎كردند. از اين رو آنان اغلب در شهرهاى مختلف متوارى بودند و معمولا در جنگ و گريزها به شهادت مى رسيدند. وجود امامزادگان متعدد در نقاط مختلف و دور افتاده حاكى از همين مبارزات است. هنگامى كه حكومت و خلافت در سال 279 ق. به معتضد عباسى واگذار شد موضوع احترام به علويان و تعيين سرپرست مطرح شد و در هر شهرى يكى از بزرگان سادات يا علماى علوى نقابت يعنى سرپرستى سادات آن شهر يا منطقه را به عهده گرفت.

    نظارت بر نسب و دفاع از حقوق و حفظ شرافت علويان و قضاوت و سرپرستى اموال و دارایى يتيمان و نيز امارت حج و نظارت بر ديوان، مسئوليت‌هاى مهمى بودند كه در سال 406ق، پس از وفات سيد رضى، به سيد مرتضى واگذار شد و تا آخر عمر، آن‌ها را به عهده داشت و به خوبى از انجام امور مربوط به آن‌ها برآمد.

    منابع مقاله

    1. پايگاه اطلاع‌رسانى حوزه نت، «فهرست الفبايى علما»، نوشته: محمود شريفى، چهارشنبه 27 مهرماه 1390ش.
    2. ویکی شیعه

    وابسته‌ها

    المناهج الروائية عند الشريف المرتضی

    الانتصار

    شرح جمل العلم و العمل (ابن براج)

    جمل العلم و العمل

    رسائل الشریف المرتضی

    مسائل الناصریات

    جواهر الفقه و تليه رسالتان (العقائد الجعفرية و خمسون مسألة اعتقاديه)

    کلمات المحققین

    دفاع از تشیع (ترجمه الفصول المختاره)

    الآيات الناسخة و المنسوخة من رواية أبي‌عبدالله محمد بن ابراهيم النعماني

    الذریعة إلی أصول الشریعة

    الحکايات في مخالفات المعتزلة من العدلية و الفرق بینهم و بین الشیعة الإمامیة

    الذخيرة في علم الکلام

    الملخص في أصول‌الدين

    الموضح عن جهة إعجاز القرآن و هو الكتاب المعروف ب «الصرفة»

    أمالي المرتضی

    تنزيه الأنبياء

    تنزيه الانبياء

    تنزیه الأنبیاء و الأئمة علیهم‌السلام

    تنزيه الأنبياء و الائمة عليهم‌السلام

    الفصول المختارة من العیون و المحاسن

    المقنع في الغیبة

    امامت و غیبت از دیدگاه علم کلام

    رسالة المحكم و المتشابه

    تفسير الشریف المرتضی

    الشافی فی الإمامة

    تمهيد الأصول در علم کلام اسلامی

    تزويج علي عليه‌السلام بنته من عمر

    تمهید الاصول فی علم الکلام

    تنزيه الأنبياء (چاپ اعلمي)

    الفصول المختارة من العيون و المحاسن

    ترجمه مجالس

    رسائل العدل و التوحيد

    الذریعة إلی أصول الشریعة

    رسائل طیف الخیال فی الجد و الهزل

    تلخیص الشافي

    الدیوان

    رسائل الشریف المرتضی

    برگرفته از «https://fa.wikinoor.ir/w/index.php?title=علم‌الهدی،_علی_بن_حسین&oldid=761701»