دائرةالمعارف الحسينية؛ ديوان القرن السابع الهجري

دائرةالمعارف الحسينية؛ ديوان القرن السابع الهجري، از آثار نویسنده و امامت‌پژوه معاصر عراقی، محمّدصادق کرباسی (متولد کربلا ۱۳۲۶ش)، به جمع‌آوری و توثیق و توضیح لغوی و ادبی مجموعه اشعار دوران کهن می‌پردازد که در قرن هفتم هجری قمری درباره امام حسین(ع) و نهضت اسلامی عاشورا سروده شده است. اثر حاضر، بخشی از مجموعه بزرگ دائرةالمعارف الحسينية است و «مرکز مطالعات حسینی (لندن)»، آن را برای اولین بار در سال 1421ق، منتشر کرده است.

دائرة‌المعارف الحسینیة
پدیدآوران	کرباسی، محمدصادق (نويسنده)
عنوان‌های دیگر	دیوان القرن السابع الهجری 29
ناشر	المرکز الحسيني للدراسات
مکان نشر	انگلیس - لندن
سال نشر	1421ق
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	ش.12 /ک4د2 ۴۱/۷۵ BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

هدف و روش

• محمّدصادق کرباسی، با هدف گردآوری و تحلیل اشعار حسینی و عاشورایی، از روشی علمی، تاریخی و مستند بهره برده است. او به جمع‌آوری، دسته‌بندی و توثیق اشعار پرداخته و برای واژگان و مفاهیم دشوار، توضیحات تفصیلی ارائه کرده و همچنین، با ارائه یک مقدمه تاریخی و ادبی گسترده، بستر لازم برای درک عمیق‌تر ابیات و جایگاه آن‌ها را در ادبیات قرن هفتم فراهم ساخته و به بررسی ریشه‌ها و چگونگی انتشار شعر حسینی در جهان اسلام، پرداخته است.
• محمّدصادق کرباسی، به برخی از محدودیت‌ها و چالش‌های فراروی تألیف حاضر در شناسایی همه شاعران و مجموعه‌های کامل اشعار حسینی این قرن، اذعان کرده و با عبارت «و لكننا لم نوفق توفيقاً كاملاً»، این مطلب را آشکارا بیان نموده و از جمله یادآور شده است که:

1. اشعار 5 شاعر (ابن عمران، ابن غالب، ابن قطان، ابن هشام و جیانی) را نتوانستیم به دست بیاوریم.
2. اطلاعات و اخبار مربوط به برخی از شاعران این قرن، مانند «سراج‌الدین وراق» و شعرهای حسینی آنان، از بین رفته است.

ساختار و محتوا

• نویسنده، بعد از بیان ویژگی‌های شعر حسینی و وضعیت سیاسی، اجتماعی و فرهنگی قرن هفتم هجری قمری، از جمله تأثیر وقایعی چون سقوط حکومت‌ اسلامی اندلس و جنگ‌های صلیبی بر ادبیات و به‌ویژه شعر، مسئله گسترش و ویژگی‌های شعر حسینی در مناطق مختلف اسلامی (اندلس، مصر، شام و...) را مورد کاوش قرار داده و آنگاه در متن اصلی کتاب، تعداد 94 قطعه شعر را بر اساس قافیه شعرها مطرح کرده و از نظر تاریخ سروده شدن و شخصیت شاعر و معانی لغوی و مباحث ادبی توضیح داده است.

نمونه مباحث

• بخش «قافية الهمزة المفتوحة»، قصیده‌ «يوم عاشوراء»:

• لم لا أسحّ بيوم عاشوراءَ		مِنْ مُقلتي دَماً يمازجُ ماءً
  يوماً به قُتِلَ الحُسينُ بكربلا		قتلاً حوى كرباً به و بَلاءًا
  عافَ الورودَ فماتَ مِنْ ظمأٍ به		لَما أتى يتنَفَّسُ الصُعَداءُا
  و الماءُ أشكلُ مِنْ دماءِ جِراحِهِ		فَكلاهُما في اللونِ كانَ سَواءُا

  .

  ترجمه:

  1. چرا در روز عاشورا از چشمانم، نه آب که خون جاری نسازم؟!
  2. روزی که حسین در کربلا کشته شد؛ کشته شدنی مشتمل بر رنج و اندوه.
  3. او از آب گذشت و تشنه جان داد، آنگاه که آهی غم‌انگیز کشید.
  4. و آب از خون زخم‌هایش به سرخی گرایید و آب و خون هم‌رنگ شد.
  • توضیحات و حاشیه‌ها:
  1. این ابیات از فتیان بن علی شاغوری است که در سال 615ق، وفات یافته و آنها را در مرثیه امام حسین(ع) سروده است.
  2. منبع: دیوان فتیان شاغوری، صفحه 6.
  3. سَحَّ الماء: به معنای ریختن آب به‌صورت فراوان و پی‌درپی است.
  4. مقلة، به معنای چشم است و "الماء" در اینجا کنایه از اشک است.
  5. حوى الشيء: به معنای این است که آن را جمع کرد و شامل آن گردید و منظور این است که قتل آن حضرت مشتمل بر اندوه و سختی شد. "الكرب"، به معنای غم و مشقت است.
  6. عافَ الوُرُودَ: به معنای ترک کردن و بیزاری جستن از آب آشامیدنی است و پنهان نیست که او آب را به اختیار خود ترک نکرد، بلکه از آن محروم شد. ورد الماء ورُوداً، به معنای به آب رسیدن و آشامیدن آن است.
  7. الأشْكلُ: به معنای چیزی است که سفیدی آن به سرخی می‌گراید. یعنی آب و پیکر امام حسین(ع) هر دو سرخ‌رنگ شدند.

  پانویس

  منابع مقاله

  مقدمه و متن کتاب.

  وابسته‌ها