شرح غم حسین علیه‌السلام ترجمه تحقیقی بخش اصلی مقتل خوارزمی
| شرح غم حسین عليه‌السلام: ترجمه تحقيقي بخش اصلی مقتل خوارزمی (م568ق) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | اخطب خوارزم، موفق بن احمد (نویسنده) صادقی، مصطفی (مترجم) |
| عنوان‌های دیگر | ترجمه تحقيقی بخش اصلی مقتل خوارزمی (م568ق) مقتل الحسين عليه‌السلام. شرح (عنوان قراردادی) |
| ناشر | مسجد مقدس جمکران |
| مکان نشر | ايران - قم |
| سال نشر | 1388ش |
| چاپ | 1 |
| موضوع | 1.اخطب خوارزم، موفق بن احمد، 484؟ - 568؟ق. مقتل الحسين عليه‌السلام - نقد و تفسير
2.حسين بن علي(ع)، امام سوم، 4 - 61ق. 3.واقعه کربلا، 61ق. |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | BP 41/5 /الف3 م704226 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
شرح غم حسین: ترجمه تحقیقی بخش اصلی مقتل خوارزمی (م 568ق)، توسط مصطفی صادقی نگاشته شده است. نویسنده مقتل خوارزمی (متوفی 568ق) عالمی سنی‌مذهب، ولی منصف و محب اهل‌بیت(ع) است. نگارنده در عین آنکه سعى کرده سادهنویسى را براى مخاطبان عام خود رعایت کند، از جنبه علمى و تحقیقى غافل نبوده است.
جلب عنایت امام حسین(ع)، جبران نبود ترجمه مقتل مهم خوارزمی و ترجمه بخش اصلی مقتل ابن اعثم که خوارزمی از آن فراوان اقتباس کرده است، از جمله اهداف مترجم است[۱]
ساختار
کتاب، مشتمل بر مقدمه مختصری از ناشر، مقدمه‌ای تحقیقی از مترجم و متن عربی مقتل به‌همراه ترجمه است. از آنجا که متن مقتل، فاقد عناوین است، به‌منظور تنوع و عدم پیوستگى مطالب، همچنین دستیابى خواننده به موضوعات، عناوینى از محتواى مباحث کتاب، استخراج شده و به عنوان تیتر از سوى مترجم افزوده مىشود.
گزارش محتوا
مترجم کتاب در مقدمه‌اش ابتدا به معرفی خوارزمی و اثر او «مقتل الحسين(ع)» پرداخته است. وی درباره سنی بودن خوارزمی چنین توضیح می‌دهد: بااینکه نویسنده، غیر شیعه است، کتاب او در میان شیعیان جایگاهى یافته و مؤلفان امامى‌مذهب از قدیم روایات او را در کتب خود آوردهاند. البته مقتل، تنها بخشى از این کتاب را تشکیل می‌دهد و آنچه در اینجا ترجمه شده فقط همان بخش؛ یعنى گزارش حرکت امام به عراق و واقعه کربلاست[۲]
وی همچنین نکاتی را درباره ترجمه تذکر داده است:
- از آنجا که مؤلف و دیگر مورخان اهل سنت، از امام حسین(ع) به نام یا کنیه تعبیر کرده و احترامات ناشى از اعتقاد به امامت آن حضرت را نیاوردهاند و از طرفى مترجم نتوانسته به این بسنده کند، کلماتى چون امام، در ابتداى نام آن حضرت و کلیشه «عليه‌السلام» در انتهاى آن افزوده است. همچنین کلمه «قال» در خصوص آن حضرت، به واژه محترمانه «فرمود» ترجمه شده است.
- در عبارات عربى و به‌خصوص در این متن، سوگند به خدا پیوسته در سخنان افراد تکرار شده و گاه تکیهکلام بشمار مىرود که همه آنها ترجمه نشده است و گاه کلماتى مانند «هرگز» جایگزین آن شده که معادل فارسى آن نیست، ولى براى روانى ترجمه چنین کردهایم.
- واژه «قتل» درباره امام و یاران آن‌حضرت در صحراى کربلا یا کوفه به «شهادت» ترجمه شده است؛ هرچند تعبیر «شهادت» یا «شهید شدن» در منابع متقدم، معمول نیست.
- ترجمه اشعار و رجزها که به دلیل حماسى بودن آن گاه شاعر به جفنگ آمده و به‌خاطر موزون کردن کلام خود عباراتى گاه بىمعنا گفته است، قدرى مشکل بوده و مترجم در مواردى ناچار شده از ترجمه دقیق برخى کلمات بگذرد. هرچند سعى وافرى شده که در حد امکان معناى این رجزها به اصل عربى آن نزدیک باشد. به این نکته هم باید توجه داشت که اشعار و رجزهاى مقتل خوارزمى در مواردى با دیگر منابع مطابق نیست و گاهى در اینجا کلمهاى به کار رفته که معنا کردن آن سختتر بوده است.
- بهطور کلى تلاش مترجم بر آن بوده تا برگردان به فارسى دقیقاً صورت پذیرد، لیکن طبیعى است که در برخى موارد (که البته کم است) به‌خاطر روانى و زیبایى متن، کلماتى جابه‌جا یا آزاد ترجمه شده است. اما اگر خواننده در مقایسه با دیگر ترجمهها به تفاوتى آشکار دست یافت، دلیل آن اختلاف نقل خوارزمى با دیگران است که سبب شده ترجمه نیز دگرگون شود.
- در مواردى که ترجمه یک عبارت نیاز به توضیحى در متن داشته، با علامت قلاب از متن تفکیک شده است[۳]
مترجم علاوه بر ترجمه، متن عربی را نیز در کتاب آورده است. خود در این باره می‌گوید: «به دلیل تقدم و اهمیت نسبى «مقتل الحسين» خوارزمى و همچنین تذکر برخى اشکالات، شایسته بود متن قسمت اصلى آن نیز در دسترس باشد. به‌خصوص که ترجمه، در مواردى با مراجعه خواننده به متن عربى، بهتر مفهوم خواهد شد»[۴]
متن کتاب تنها مشتمل بر فصل یازدهم از مقتل خوارزمی است. وی در صفحات آغازین این بخش، شش خبر درباره ثواب روزه گرفتن در روز عاشورا آورده است و در ادامه می‌نویسد: «در روز عاشورا هفتاد عید وجود دارد و هرکه براى خانوادهاش خوب خرج کند، خدا در طول سال او را در وسعت خواهد داشت»[۵]مترجم در توضیح این روایات می‌نویسد: نگارنده مایل نبود این روایات را ترجمه کند، ولى به جهت آنکه وقفهاى در ترجمه نیفتد و شاید براى برخى محققان غیر آشنا به زبان عربى سودمند باشد، ترجمه شد؛ وگرنه همه مىدانند که این روایات ذرهاى اعتبار ندارد و ساخته بنى امیه است که عاشورا روز شادى آنان بود. ممکن است توجیهات سردى هم براى آن گفته شود، ولى سند و متن آنها به اضافه قدرى تعقّل، همه آنها را ردّ مىکند[۶]
خوارزمی در ادامه سعی می‌کند بین روایات مذکور و مصیبت خاندان پیامبر(ص) این‌گونه جمع کند: از آنجا که این روز بر ایام دیگر فضیلت و برترى دارد، واقع شدن مصیبت خاندان پیامبر در این روز باعث عظمت آنان و فضیلت مبارزه ایشان خواهد بود. بدین وسیله ثواب آنان بیشتر و درجاتشان عالىتر و شرافتمندانهتر خواهد شد، عذاب دشمنانشان سنگینتر و لعنت خدا بر آنان و طرف‌دارانشان در قیامت شدیدتر و درازتر خواهد بود[۷]این عبارت اگرچه در ظاهر حکایت از عظمت مقام اهل‌بیت(ع) می‌کند، اما در حقیقت این هم یکى از آن توجیهات سرد است که خوارزمى به آن دست زده است. بههرحال او سنى‌مذهب است و گویا این اخبار عجیب در او اثر گذاشته، ولى از سوى دیگر ارادتش به اهل‌بیت(ع) او را ناچار به چنین توجیهى کرده است[۸]
وی اگرچه بسیاری از مطالب را از ابن اعثم نقل کرده، اما در جریان بیان منازل بین راه مکه به کوفه و دیدارهای امام(ع) با افراد مختلف، شیوه و ترتیب ابن اعثم را رعایت نکرده است. وی ابتدا جریان دیدار امام حسین(ع) را با فرزدق در منزل شقوق و سپس دیدار حضرت با زهیر بن قین و آنگاه نزول وی در منازل خزیمیه، ثعلبیه و در نهایت، دیدار حضرت با ابوهره ازدی را آورده است؛ درحالی‌که ابن اعثم، بعد از جریان نامه ولید بن عتبه به عبیدالله بن زیاد مبنی بر رهسپار شدن حسین بن علی(ع) به‌سوی عراق، از اقامت امام حسین(ع) در منازل خزیمیه و ثعلبیه گزارش کرده، سپس به دیدار امام(ع) با فرزدق در منزل شقوق اشاره کرده است[۹]
خوارزمی روایت‌ها و گزارش‌هایی را که در این کتاب آورده است، تلقی به قبول کرده است و جز در موارد معدود به بررسی و نقد سند و یا متن روایت‌ها، نپرداخته است. ازاین‌رو اگرچه این اثر مورد توجه و رجوع شیعه است و به آن استناد می‌شود، اما برخی از روایات آن، از دیدگاه شیعه، مجعول و غیر قابل اعتماد است[۱۰]
کتاب با این عبارت به پایان رسیده است: «در اینجا فصل دوازدهم مقتل الحسين(ع) آغاز مىشود که درباره جزاى قاتلان امام و دشمنان آن حضرت است[۱۱]
وضعیت کتاب
در تحقیق این ترجمه با استفاده از دیگر منابع، به‌خصوص گزارشهاى ابومخنف به موارد زیر توجه شده است: اشاره به مواردى که خوارزمى به تبع ابن اعثم تسلسل تاریخى حوادث را رعایت نکرده و گاه موجب تناقضاتى در روایات شده است؛ تذکر گزارشهایى از این مقتل که در منابع دیگر یافت نمىشود، اعم از آنکه اعتبار تاریخى داشته یا نداشته باشد؛ ذکر تحریفها، افزودهها و احتمالاً گزارشهایى که ساختگى به نظر مىرسیده و نگارنده درباره آنها تأملاتى داشته است؛ توضیح واژهها یا تکمیل ترجمه که در متن امکانپذیر نبوده است؛ معرفى اجمالى اعلام متن (یاران یا دشمنان امام حسین(ع) و تذکر سابقه آنان[۱۲]
فهرست مطالب در ابتدا و فهرست منابع تحقیق در انتهای کتاب ذکر شده است؛ پس فهرست مطالب کتاب نیز در واقع فهرست انتخابى مترجم است. البته این عناوین، دربرگیرنده همه مطالب نیست.
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- رنجبر، محسن، معرفی و بررسی «مقتل الحسين -ع-» (نگاشته خوارزمی)، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله تاریخ در آیینه پژوهش، زمستان 1383، شماره 4، صفحه 103 تا 134.