المعيار و الموازنة في فضائل الإمام أميرالمؤمنين علي بن أبي‌طالب صلوات‌الله‌عليه
| المعيار و الموازنة في فضائل الإمام أميرالمؤمنين علي بن أبي‌طالب صلوات‌الله‌عليه و بيان أفضليته علی جميع العالمين بعد الأنبياء و المرسلين | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | اسکافی، محمد بن عبدالله (نویسنده) محمودی، محمدباقر (مصحح) |
| عنوان‌های دیگر | من اهم و اقدم التراث الاسلامي فی القرن الثالث الهجری |
| ناشر | [بی نا] |
| مکان نشر | [بی جا] - |
| سال نشر | 1402 ق یا 1981 م |
| چاپ | 1 |
| موضوع | علی بن ابی‌طالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - احادیث علی بن ابی‌طالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - فضایل |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 37/4 /الف5م6 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
المعيار و الموازنة في فضائل الإمام أميرالمؤمنين علي بن أبي‌طالب صلوات‌الله‌عليه و بيان أفضليته علی جميع العالمين بعد الأنبياء و المرسلين، تألیف ابوجعفر محمد بن عبدالله سمرقندى اسكافى بغدادى، دانشمند بزرگ معتزلى نيمه اول قرن سوم هجرى و درگذشته به سال 240ق يا پسرش ابوالقاسم جعفر بن محمد اسكافى دانسته‌اند. ابن نديم اين كتاب را از تأليفات پسر مى‌داند و مى‌نويسد كه ابوالقاسم جعفر بن محمد اسكافى نویسنده‌اى توانا و دبيرى خردمند بوده است و معتصم عباسى كه از سال 218 تا 227 هجرى بر مسند خلافت عباسى بوده است، سرپرستى يكى از ديوان‌هاى خلافت را به او سپرده بود.البته برخى انتساب اين اثر را به ابوجعفر اسكافى از جانب آقاى محمدباقر محمودى مورد ترديد قرار داده‌اند و گفته‌اند هيچ دليل موجهى در دست نيست تا انتساب اين كتاب را به اسكافى درست بدانيم، چرا كه اولاً ابن نديم اين عنوان را از آثار فرزند اسكافى دانسته، و ثانياً آقاى محمودي در مقدمه كتاب نه از مشخصات نسخه سخنى گفته، و نه حتى يك دليل برای صحت انتساب اين كتاب به اسكافى ذكر كرده است.
گزارش محتوا
اين كتاب كه همچون بسيارى از كتاب‌هاى ديگر در پاسخ به پرسش برخى از پرسشگران در موضوع امامت تأليف شده است، نخست اين مبحث را طرح كرده است كه سبب و انگيزه انحراف مردم از اميرالمؤمنين على(ع) كينه و دشمنى گروهى و تعصب دوره جاهلى بوده است. آن گاه روايات بزرگان صحابه را درباره افضليّت على(ع) و بى‌ارزشى روايات برخى از صحابه معمولى درباره مفضول بودن آن حضرت را آورده و آنها را رد كرده است. سپس به مقايسه رفتار اميرالمؤمنين(ع) با عثمان و داستان خوددارى گروهى از بيعت با آن حضرت و بردبارى و سعه صدر او پرداخته و سپس موضوع جنگ جمل را مورد بررسى قرار مى‌دهد. و مسائلى؛ چون پاى‌بندى على(ع) به اصول مكارم اخلاق و اجتماع همه محاسن را در ايشان با استناد به احاديث مورد قبول اهل سنت ثابت مى‌كند كه خواننده سر فصل اين مسائل را در فهرست كتاب ملاحظه خواهد كرد.
اهميت كتاب
- با توجه به اينكه اسكافى در روزگار خلافت عباسيان مى‌زيسته و دستگاه خلافت عباسى از آغاز تا پایان حكومت معتزله را به شدّت در مقابل شيعه و علويان تقويت و حمايت مى‌كرده‌اند، زيرا معتزله در همه احوال بر اين عقيده بوده‌اند كه امامت و پيشوايى مفضول بر فاضل روا و درست است و به همين سبب هم هيچ گونه اعتراضى بر خليفگان نداشته‌اند و بسيار روشن است كه از لحاظ سفّاح و منصور و هارون و مأمون حمايت از اين جناح به مصلحت بوده است، شهامت اعتقادى و اخلاقى اسكافى در تأليف كتاب‌هاى نقض العثمانيه، و خود يا پسرش در نگارش المعيار و الموازنة به خوبى آشكار مى‌شود، به ويژه كه پس از تأليف نقض العثمانيه، جاحظ در پى آزار اسكافى بوده است و اسكافى از او روى پنهان مى‌كرده است كه با او روياروى نشود.
- اين كتاب نمودارى از عقيده و عواطف عاليه مسلمانان غير عرب نسبت به حضرت اميرالمؤمنين على(ع) است كه همراه با شهامت اخلاقى و دليرى در بيان حق و با روش بسيار پسنديده و منطقى و بدون تعصب تأليف شده است.
- با توجه به اين موضوع كه كتاب المعيار و الموازنه حدود 180 سال پيش از رحلت سيد رضى(ره) و گردآورى نهج‌البلاغه تأليف شده است و بسيارى از خطبه‌ها و نامه‌ها و كلمات قصار اميرالمؤمنين على(ع) در آن آمده است، از دو جهت در خور كمال اهميت است، نخست آن كه خطبه‌هایى در آن آمده است كه از نظر رسيد رضى پوشيده مانده يا مصلحت در گزينش آن نبوده است، دو ديگر آن كه اين كتاب از مراجع استوار و منابع ارزنده بسيارى از خطبه‌هاى نهج‌البلاغه و پاسخگوى اعتراض افراد مغرض و كم اطلاع درباره نهج‌البلاغه است كه با ادعاى نادرستى در صحت آن گرفتار شك و ترديد شده‌اند.
نسخه شناسى
نسخه‌اى خطى از اين اثر در كتابخانه آیت‌الله مرعشى نجفى، قم به شماره 4557 موجود است.
نسخه حاضر در برنامه به تحقيق محمدباقرمحمودى در قطع وزيرى با جلد در 320 صفحه، براى بار در سال توسط انتشارات منتشر شده است. اين كتاب توسط آقاى دكتر محمود مهدوى دامغانى به فارسی برگرداننده و در قطع وزيرى با جلد در 240 صفحه براى بار توسط نشرنى، تهران در سال منتشر شده است.
منابع مقاله
- ابن نديم، فهرست، مقاله پنجم، ص312.
- مقدمه دكتر محمود مهدوى دامغانى (مترجم).
- حافظيان بابلى، ابوالفضل، كتاب ماه دين، شهريور و مهر 1380، ش47-48.
- درباره محمود مهدوى دامغانى، سايت آفتاب.
- فهرس التراث، ج 1، ص257.
- گذشته، ناصر؛ دائرةالمعارف بزرگ اسلامى، ج 8، ص342.