شرح العلامة الحطاب المالكي علی متن الأجرومية المسمی متممة الأجرومية
| شرح العلامة الحطاب المالكي علی متن الأجرومية المسمی متممة الأجرومية | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | حطاب، محمد بن محمد (نویسنده) قبول، عبدالکريم (مقدمه‌نویس) |
| ناشر | المکتبة العصرية |
| مکان نشر | لبنان - بيروت |
| سال نشر | 1428ق. = 2007م. |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
شرح العلامة الحطاب المالكي علی متن الأجرومية المسمی متممة الأجرومية، تألیف محمد بن محمد بن عبدالرحمن بن حسن رعینی مغربی مکی، معروف به حطاب (902-954ق)، شرحی است بر «المقدمة الأجرومية في مبادئ علم العربية» اثر محمد بن محمد بن داود ابوعبدالله صنهاجی فاسی نحوی، مشهور به ابن آجروم، که با تحقیق عبدالکریم قبول به چاپ رسیده است.
به علت اهمیت فراوان کتاب «الأجرومية» در علم نحو، بسیاری از علما، اقدام به شرح آن نموده‌اند که از جمله آنها، شرح «متممة الأجرومية»، اثر شیخ حطاب است. این کتاب که نه‌تنها شرحی جامع و مفید بر «الأجرومية»، بلکه بسط و تکمیل مباحث آن می‌باشد، دارای ویژگی‌های فراوانی است که از جمله آنها عبارتند از:
- استفاده شارح از شواهد قرآنی و شعری مناسب؛
- اشاره به اختلافات موجود در برخی از مسائل نحوی بین مکاتب بصره و کوفه از جهتی و تمیمیون و حجازیون از جهت دیگر (که البته این مطلب به دلیل رعایت حال خوانندگان مبتدی در تمام مسائل اختلافی انجام نشده، بلکه در بعضی مواضع صورت گرفته است)؛
- اضافه شدن مطالبی به مباحث اصلی کتاب که عبارتند از:
- باب اشتغال؛
- باب اسمایی که عمل فعل را انجام می‌دهند؛
- باب تنازع در عمل؛
- باب تعجب؛
- باب عدد؛
- باب وقف؛
- فصل مقدر بودن حرکات سه‌گانه در اسم مضاف به یاء متکلم؛
- فصل مضمر و ضمیر؛
- فصل دو نوع بودن عَلَم؛
- فصل اسم اشاره؛
- فصل اسم موصول؛
- اسم افعال مقاربه؛
- اسم حروف شبیه لیس؛
- خبر لای نفی جنس؛
- خبر حروف شبیه لیس؛
- خبر افعال مقاربه؛
و...[۱].
از دیگر ویژگی‌های این شرح، آن است که شارح، برخی از مباحث را از جایگاهی که ابن آجروم برای آنها قرار داده، جدا کرده و آنها در باب مستقلی، ذکر کرده است؛ به‌عنوان مثال، نواصب و جوازم را از باب افعال جدا کرده و آنها را در باب مستقلی تحت عنوان «باب اعراب افعال»، به‌تفصیل، به بحث گذارده است[۲].
روش شرح، به‌صورت مزجی بوده و شارح، توضیحات خود را در لابه‌لای مطالب متن اصلی، افزوده است.
در ابتدای کتاب، مقدمه‌ای از محقق آمده است. در این مقدمه، ابتدا به برخی از شارحین «الأجرومية»، از جمله عبدالرحمن بن علی بن صالح (متوفی 807ق)، حسن بن حسین طولونی (متولد 836ق)، احمد بن محمد بن عبدالسلام (متولد 847ق)، ابوعبدالله محمد بن محمد مالکی، معروف به راعی اندلسی (متوفی 836ق)، شیخ خالد بن عبدالله ازهری شافعی (متوفی 905ق)[۳] و کسانی که آن را به نظم کشیده‌اند، مانند علی بن حسن شافعی مقری، معروف به سنهوری، برهان‌الدین ابراهیم بن والی مقدس (متوفی 960ق)، سید علاءالدین علی بن نعمان بن محمود آلوسی بغدادی و ابراهیم بن عبدالقادر ریاحی تونسی مالکی (1266ق) اشاره گردیده[۴] و سپس، ضمن شرح حال مختصر مؤلف[۵] و شارح[۶]، به بیان برخی از خصوصیات و ویژگی‌های شرح پرداخته شده[۷] و در نهایت، به اقدامات محقق در تحقیق کتاب، اشاره شده است که از جمله آنها، عبارتند از:
- کتابت متن کتاب با خط و فونتی جداگانه به‌منظور متمایز شدن آن از شرح؛
- تخریج احادیث نبویه؛
- ترجمه و شرح حال اعلام مذکور در کتاب؛
- اعراب‌گذاری شواهد شعری و شماره‌گذاری آنها و مشخص کردن محل شاهد مثال؛
- تعلیق و شرح برخی از مواضعی که نیاز به توضیح و تشریح بیشتری داشته، با استفاده از کتاب شرح «الكواكب الدرية» نوشته شیخ اهدل که شرحی است بر «الأجرومية»؛
- افزودن متن کامل «الأجرومية» همراه با اعراب‌گذاری، در آخر کتاب؛
- تهیه فهرست تفصیلی برای موضوعات[۸].
فهرست مطالب، در انتهای کتاب آمده و در پاورقی‌ها، علاوه بر ذکر منابع[۹]، به توضیح و تشریح برخی از مطالب و واژگان، پرداخته شده است[۱۰].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.