التعليقات (بوعلی)
| التعلیقات | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن سینا، حسین بن عبدالله (نویسنده) بدوی، عبدالرحمن (محقق) |
| ناشر | مکتب الإعلام الإسلامي، مرکز النشر |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1404 ق |
| چاپ | 1 |
| موضوع | فلسفه اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BBR 435 1363 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
التعليقات كه در موضوع فلسفه و به صورت املاء، با كتابت بهمنيار بن مرزبان، معروف‌ترين شاگرد ابن سينا، در حدود سال‌های چهار صد و چهار تا چهار صد و دوازده هجری، كه بهمنيار در خدمت بوعلی بوده است، نوشته شده است.
اين كتاب، به زبان عربى و مشتمل بر موضوعات فلسفي، منطقي، ما بعد الطبيعه و علم النفس است.
كتاب‌های ديگری از مرحوم بوعلی با همين نام وجود دارند كه یکی تعاليق است كه شاگردش، ابومنصور بن زيلا، جمع‌آوری نموده و ديگری تعليقاتي است كه ابوالفرج همداني، از مجالس ابن سينا جمع‌آوری نموده است.
كتابی ديگر از وي، با اين اسم، كتابی است كه در چهار بخش منطق، علم نفس و علم الهي مى‌باشد و نسبت آن را به خود بوعلی داده‌اند، البته با مطالعه هر دو معلوم مى‌شود همين تعليقات است كه به طور ديگری تدوين يافته و به قولى، به قلم خود مؤلف نوشته شده است.
ساختار
كتاب، فاقد هر گونه باب‌بندى و فصل‌بندى است و مباحث آن در ذيل عناوينى مختلف كه گاه چندان ارتباطى با هم ندارند، جمع‌آورى شده است.
گزارش محتوا
اولین مطلبي كه بوعلی، در اين كتاب، به آن پرداخته است، حقيقت علم است كه به دنبال آن، علم واجب تعالي را تبيين كرده تا تفاوت علم واجب با علم موجودات ديگر، معين گردد. اين مطلب، آغازي شده برای بيان ديگر صفات واجب همچون اراده، عنايت، قدرت، حكمت و جود.
ذاتي بودن اراده واجب و غير ذاتي بودن اراده ما، به عنوان تفاوتي بين اراده ما و اراده واجب به شمار آمده است. شيخ الرئيس، ممكنات را به سه دسته تقسيم كرده است كه عبارتند از: ممكنات علي الاطلاق، عقول و موجودات بالاضافة. او عدم را نيز به دو صورت عدم بالطبع و عدمي كه دارای نوعي وجود است، تقسيم نموده است.
قوای نظريه و قوای عمليه نيز از تقسيمات قوای نفس شمرده شده‌اند. ابن سينا، در مورد واجب‌الوجود به خواص ديگری نيز اشاره كرده است كه ما فهرست‌وار به بيان برخى از آنها مى‌پردازيم: بطلان جسمیت واجب، بساطت واجب، عدم علم به حقيقت واجب، عدم انقسام واجب و...
مؤلف، در بخش ديگری از كتاب خود به احكام عدد پرداخته و در مورد نامتناهي بودن عدد، استدلال خاصی را بيان مى‌نمايد. شيخ الرئيس، از جمله تعريفاتي را كه ارائه نموده است، تعريف وضع، متي، أين، زمان و كيف است.
در ادامه، درباره اسباب اجابت دعا، رابطه بين قدرت و اختيار واجب، انحصار كمالات انسان در علم و عمل و... سخن گفته است.
از مباحث ديگر كتاب در بخش فلسفي آن، صحبت از جسم است و اينكه هر جسمی ناگزير بايد دارای ابعاد ثلاثه باشد و تخلل و تكاثفي كه اجسام دارند، به دو صور ت ذاتي و عرضي مى‌باشد.
درباره اينكه آيا جسم در هوا دچار تغيّر مى‌گردد يا نه، به كلامي از ذيمقراطيس اشاره شده كه وي قائل به عدم تغير اجسام در هوا مى‌باشد.
از آن‌جا كه هيولا من حيث هي مستعد شيء است، فلذا تفاوت بين هيولا و استعداد، از نظر شيخ الرئيس دور نمانده و به بيان تفاوت آن دو پرداخته است.
تشخص را، به اختصاص داشتن شيء به صفتي غير مشترك، معنا مى‌كند. بعد از اين مطالب حاشيه‌اي، مؤلف، دوباره به بحث از واجب بازگشته و براهین اثبات واجب را به همراه بيان پاره‌ای از صفات او عرضه مى‌نمايد.
از جمله مطالب كتاب، اثبات نفس، تغاير نفس و مزاج، عدم استقلال جسم، وجود اعراض و صور، بطلان تناسخ، تفاوت تعقل انسان و تعقل واجب، علت مركبات، حقيقت ادراك و.... است.
ابن سينا، بحث‌های قابل توجهي نيز در مورد اسطقس، در بخش‌های مختلف كتاب ارائه داده است.
رسيدن موجودات به كمال، مقتضای حكمت الهي بيان شده و اينكه آيا نفوس ناقصه به هنگام مفارقت، به سمت كمال خواهند رفت يا نه، نامعلوم تلقى شده است. از جمله مباحث درخور توجه، کیفیت حدوث كثرات از صادر اول است در عين واحد بودنش.
شيخ الرئيس، بحثی مبسوط نيز در مورد افلاك و حركت آنها دارد، سپس وارد پاره‌ای مباحث اعتقادي، همچون حقيقت ثواب و عقاب شده است.
آنچه از مطالعه اين كتاب به دست مى‌آيد، اين است كه مباحثش، مباحثی مطروحه از جانب بوعلی بوده است كه به خاطر اهميتش، توسط بهمنيار، مكتوب شده، اما هيچ اقدامي در راستای تنظيم و دسته‌بندی مطالب صورت نگرفته است و به همين جهت، مباحث، پراكنده و در جاهای مختلف، آورده شده است.
چنان‌كه در مقدمه گفته شد، نسخه ديگری از اين كتاب موجود است كه در چهار بخش منطق، علم طبیعی، علم نفس و علم الهي، جمع‌آوری شده است.
وضعيت كتاب
كتاب، در مواردى خاص، به صورت خيلي مختصر پاورقیخورده است. فهرست‌های انتهای كتاب، عبارتند از: فهرست ابجدى، اصطلاحات و عناوين مهم، فهرست اعلام و اسماء كتب.