المعجم المفصل في تصريف الأفعال العربية

المعجم المفصل في تصريف الأفعال العربية
پدیدآوران	عیون سود، محمد باسل (گردآورنده)
ناشر	دار الکتب العلمية
مکان نشر	لبنان - بيروت
سال نشر	1420ق. = 2000م.
چاپ	1
موضوع	زبان عربي - صرف زبان عربي - فعل
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‎‏/‎‏س‎‏9‎‏م‎‏6‎‏ / 6145 ‏PJ‎‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

المعجم المفصل في تصريف الأفعال العربية، اثر محمد باسل عیون السود، کتابی است پیرامون علم صرف و تصریف افعال عربی.

انگیزه تألیف

نویسنده در خلال تدریس لغت و زبان عربی در مراحل مختلف تعلیم، با دانشجویانی مواجه شده است که غالبا در تصریف صیغه‌ها و احوال افعال، دچار مشکل بوده‌اند. از طرفی نیز در سریال‌ها و برنامه‌های عربی تلویزیون و یا برنامه‌هایی که به عربی، دوبله شده‌اند، شاهد خطاهای لغوی بسیاری بوده که منشأ آن، عدم درایت و آگاهی مسئولین امر، به قواعد لغت عربی است. این امور، وی را بر آن داشته است تا نیاز جوامع عرب‌زبان به علم صرف را بیش از پیش حس نموده و کتابی در این موضوع و برای کمک به تقویت علم صرف، به رشته تحریر درآورد.

ساختار

کتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در سه باب، تنظیم شده است. نویسنده جداول تصریف افعال را برخلاف شیوه معمول برخی که ترتیب صیغ افعال را بر اساس «ماضی»، «مضارع» و «امر» مرتب می‌کنند، بر اساس ترتیب «مضارع»، «ماضی» و «امر» پایه‌گذاری نموده است و در بیان علت آن، به این نکته اشاره دارد که وی در این ترتیب، بدعتی را بنا ننهاده، بلکه از ابن هشام در «أوضح المسالك» و ازهری در «شرح التصريح» پیروی نموده و مضارع را بر ماضی و امر، مقدم ساخته است.

گزارش محتوا

در مقدمه که در سال 1999م، نوشته شده است، به بیان انگیزه نویسنده در نگارش کتاب پرداخته شده و در ادامه، به ساختار کتاب، اشاره گردیده است.

باب اول، مشتمل بر یک مقدمه درباره علم صرف و دو فصل پیرامون اقسام فعل به‌تبع لفظ و اقسام فعل به‌تبع معناست؛ البته در این دو فصل، از ابنیه مصادر افعال، مشتقات و قواعد کتابت همزه نیز سخن به میان آمده است.

باب دوم، به نمونه‌هایی از جداول افعال اختصاص یافته که دربردارنده مجموعا 409 جدول می‌باشد. این جداول، تمامی هیئات فعل عربی را در دو فصل، به‌ترتیب زیر، در خود جای داده است:

فصل اول، که دربردارنده افعال ثلاثی بوده و در سه قسم زیر، مرتب شده است:

1. ثلاثی مجرد و ملحاقات آن (از جدول 1 تا 120)، که شش وزن داشته و به‌ترتیب، عبارتند از:
   1. فَعَلَ یَفعُل؛
   2. فَعَلَ یَفعِل؛
   3. فَعَلَ یَفعَل؛
   4. فَعُلَ یَفعُل؛
   5. فَعِلَ یَفعَل؛
   6. فَعِل یَفعِل.

ثلاثی مزید به‌واسطه یک حرف اضافه (از جدول 121 تا 180)، که سه وزن دارد:

1. افعل؛
2. فَعَّل؛
3. فاعَلَ.

ثلاثی مزید به‌واسطه دو حرف اضافه (از جدول 181 تا 280)، که پنج وزن دارد:

1. انفعل؛
2. افتعل؛
3. افعلّ؛
4. تفعّل؛
5. تفاعل.

ثلاثی مزید به‌واسطه سه حرف اضافه (از جدول 281 تا 360)، با چهار وزن زیر:

1. استفعل؛
2. افعوعل؛
3. افعوّل؛
4. افعالّ.

فصل دوم، افعال رباعی مجرد را در سه قسم زیر، در خود جای داده است:

رباعی مجرد و ملحقات آن (از جدول 361 تا 376)، با هشت وزن زیر:

1. فعلل؛
2. فعول؛
3. فعیل؛
4. فعنل؛
5. فنعل؛
6. فوعل؛
7. فیعل؛
8. فعلی.

رباعی مزید، به‌واسطه یک حرف (از جدول 381 تا 397)، با نه وزن زیر:

1. تفعلل؛
2. تفعول؛
3. تفعیل؛
4. تفوعل؛
5. تفعیل؛
6. تفعلی؛
7. تمفعل؛
8. تفنعل؛
9. تفعنل.

رباعی مزید به‌واسطه دو حرف (از جدول 401 تا 409)، که دارای هفت وزن زیر است:

1. افعللّ؛
2. افوعلّ؛
3. افعنلل؛
4. افعنلأ؛
5. افونعل؛
6. افعنلی؛
7. افتعلی.

باب سوم، دربردارنده واژه‌نامه‌ای از افعال لغت عربی است که نویسنده آنها را از معاجم لغت عربی استخراج نموده و به‌ترتیب حروف الفبا آورده است.

وضعیت کتاب

فهرست مطالب در انتهای کتاب آمده و در پاورقی‌ها، علاوه بر ذکر منابع، به توضیح برخی از مطالب متن، پرداخته شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.

وابسته‌ها

معجم الأفعال المتداولة و مواطن استعمالها