صرف مقدماتی (فعل و اسم)
| صرف مقدماتی (فعل و اسم) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | قاری، احمد (نويسنده) مرکز مدیریت حوزه علمیه قم. دفتر برنامه ریزی و تدوین متون درسی (سایر) |
| عنوان‌های دیگر | صرف مقدماتی، الدروس الأدبیة في قواعد اللغة العربیة للوصول إلی المقاصد القرآنیة |
| ناشر | مطبعه اعتماد |
| مکان نشر | ایران - قم |
| سال نشر | سده13 |
| چاپ | 1 |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
صرف مقدماتی، اثر احمد قاری کتابی است یک‌جلدی به زبان فارسی با موضوع ادبیات عرب و صرف. این کتاب توسط دفتر تدوین متون درسی حوزه‌های علمیه تهیه شده است. کتاب صرف مقدماتی، مرحله مقدماتی علم صرف و به‌طور خاص مقدمه کتاب «مهذب الصرف» می‌باشد.
ساختار
کتاب دارای پیشگفتار مقدمه و محتوای مطالب در سه بخش کلی (مقدمات فعل و اسم) است که ضمن ۲۰ درس ارائه شده است. هر درس از سه قسمت پیش‌مطالعه، درس، و تمرین، تشکیل شده است.
گزارش محتوا
دانش صرف یکی از علوم ادبی تأثیرگذار در فهم متون دینی به‌ویژه قرآن و روایات است ازاین‌رو یکی از اهداف اصلی فراگیری علوم ادبی توانمندی در استفاده از منابع دینی است و نیز توجه به مباحث کاربردی به‌ویژه در منابع دینی بسیار ضروری می‌باشد. کتاب حاضر در راستای تحقق این هدف مهم تدوین شده است.[۱]
آموزش زبان عربی مانند هر علم دیگری با هر هدفی که باشد شایسته است به‌صورت مرحله‌ای انجام گیرد و از مرحله مقدماتی آغاز شده و به مرحله پیشرفته و سپس به مرحله اجتهادی منتهی گردد.
کتاب پیش‌رو، مرحله مقدماتی علم صرف و به‌طور خاص مقدمه کتاب مهذب الصرف می‌باشد. مقدمه مناسب ضامن بقای دو اصل تسهیل حداکثری و ماندگاری حداکثری است؛ چراکه ورود مناسب از تهاجم و تعارض مفاهیم جلوگیری کرده به ذهن متعلم فرصت تحلیل ابتدایی را می‌دهد که این امر در فراگیری مؤثرتر از آن است که مورد غفلت قرار گیرد. عناصر زیر از خصوصیات این مرحله است:
- بیان مبانی و مفاهیم متناسب با فهم اولیه.
- مطابقت ۱۰۰ درصدی تمام مطالب کتاب اعم از متن درس و تمارین با اهداف آموزشی دوره مقدماتی.
- بیان پیش‌فرض‌های مفاهیم مرحله بعد بدون پیچیدگی (در حالی است که خودش نیازمند پیش‌فرض نباشد).
- حجم کم و متناسب با درس جهت ایجاد مقدمه مفید برای مرحله بعد.
- عمومی بودن مطالب.
- فراوانی کاربرد.
ازآنجایی‌که در این مرحله پایه اصلی مفاهیم صرفی بناگذاری می‌شود اهمیت آن از مرحله تفصیلی بیشتر است و از مؤلفین مرحله مقدماتی به بیان گلچینی از مباحث مرحله پیشرفته پرداخته و قصدشان ایجاد آشنایی و غرابت‌زدایی از مباحث دوره بعد می‌باشد که با این کار به مقدمه بودن این دوره آسیب کلی وارد می‌کنند ازاین‌رو نباید در این مرحله به بیان همه سرفصل‌ها پرداخت.[۲]
نویسنده در پیشگفتاری که بر کتاب نگاشته «پیش مطالعه، تدّرس کلاسی و مباحثه» را سه عنصر مهم در راستای آموختن و تثبیت مطالب کتاب معرفی کرده است.[۳]
ویژگی‌های این کتاب که نویسنده در مقدمه‌اش ذکر کرده موارد زیر است:
- تدوین کتاب در راستای عنصر تسهیل حداکثری.
- لحاظ عنصر مهم پیش مطالعه قبل از تدرس (و جای مناسب جهت دسته‌بندی).
- استفاده از تکنولوژی طرح سؤال قبل از درس جهت آماده‌سازی ذهن متعلم.
- طرح تمرینات هدفمند، کافی و متنوع.
- طرح تمرین در بین درس برای به دست آوردن آمادگی ورود به بخش دیگر.
- در نظر گرفتن زمان موردنیاز برای انجام تمرینات جهت جلوگیری از اکتفاکردن به یادگیری حداقلی و ایجاد حوصله بیشتر جهت انجام تمرینات.
- لحاظ عنصر مهم مباحثه در اولین تمرین و در نظر گرفتن زمان موردنیاز.
- طراحی جدول‌های تمرینی از آسان به سخت.
- استفاده از تفکیک رنگ جهت تأکید مفاهیم و ماندگاری بیشتر.
- حذف شرح و ارجاعات غیرضروری.[۴]
در بخش اول کتاب که به‌عنوان مقدمه ارائه شده است کلیات بحث صرف در دو درس مطرح شده؛ در درس اول تعریف صرف، تعریف اسم و فعل و حرف ارائه شده و مثال‌هایی برای هرکدام زده شده است. نویسنده در درس دوم، درباره وزن صحبت کرده و به این سؤال پاسخ داده است که وزن چیست و چه نیازی به شناخت آن است؟ بین حروف اصلی و زائد چه تفاوتی وجود دارد؟ و وزن کلمه چگونه به دست می‌آید؟.[۵]
بخش دوم مطالب کتاب به بیان مباحث فعل می‌پردازد؛ این مباحث در ۸ درس یعنی از درس سوم تا دهم بیان شده است. در درس سوم درباره فعل صحبت می‌شود و در درس چهارم فعل ماضی بیان می‌شود. در درس پنجم فعل مضارع درس ششم فعل امر هفتم فعل نهی درس هشتم معلوم و مجهول نهم ثلاثی و رباعی و در درس دهم تغییرات لفظی یعنی افعال معتل مهموز مضاعف و سالم توضیح داده شده است.[۶]
بخش سوم کتاب به بیان مباحث مربوط به اسم می‌پردازد؛ این بخش در ۱۰ درس یعنی از درس یازدهم تا بیستم ارائه شده است. در درس یازدهم درباره مصدر بحث می‌شود. در درس دوازدهم و سیزدهم اسم فاعل و مفعول توضیح می‌یابد. درس چهاردهم به بیان صفت مشبهه به اسم فاعل می‌پردازد. در درس پانزدهم تا بیستم مباحث مربوط به مذکر و مونث، جمع مذکر سالم، جمع مونث سالم، جمع مکسر و نکره و معرفه بیان می‌گردد. نویسنده در بحث مصدر به تعریف آن و توضیح مصدر اصلی و صناعی می‌پردازد. در بحث اسم‌فاعل به چیستی آن و چگونگی ساخته شدن آن و انواع صیغه‌های اسم فاعل اشاره شده است. مباحث اسم مفعول نیز مانند اسم فاعل در کتاب، ارائه شده است.
احمد قاری در درس چهاردهم در بیان صفت مشبهه به اسم فاعل پس از تعریف آن به بیان ۱۰ وزن از مشهورترین وزن‌های صفت مشبهه به اسم فاعل می‌پردازد و سپس شش صیغه از آن را بیان می‌کند. در بحث مذکر و مونث پس از بیان معانی این دو به بیان انواع حقیقی و مجازی آن پرداخته می‌شود و علامت‌های تاء زائده و الف زائده به‌عنوان علامت‌های تأنیث معرفی می‌شود. در بحث‌های تثنیه و جمع، به انواع آنها و چگونگی ساخته شدنشان اشاره می‌شود. در معرفه و نکره معنی هر کدام بیان می‌شود سپس این مطلب بیان می‌شود که اسم معرفه چند قسمت دارد؟ علم چیست؟ اسم اشاره چیست؟ و اسم موصول چیست؟[۷]
وضعیت کتاب
فهرست مطالب در ابتدای کتاب ذکر شده است و ارجاعات در پاورقی آمده. نویسنده کتاب را به حضرت زینب کبری(س) و حضرت ام‌البنین(س) و تمام مادران شهدای دفاع مقدس و مدافعان حرم تقدیم کرده است.[۸]
در مقدمه‌ای که دفتر تدوین متون درسی حوزه علمیه بر کتاب نوشته از تلاش‌های حجت‌الاسلام احمد قاری و همچنین گروه علمی صرف ارزیابان و همکاران علمی این اثر تقدیر و تشکر شده است.[۹]
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.