المحاسن
| المحاسن | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | برقی، احمد بن محمد (نویسنده) محدث، سید جلال‌الدین (تصحيح و تعليق) |
| ناشر | دار الکتب الإسلامیة |
| مکان نشر | قم - ایران |
| چاپ | 2 |
| موضوع | احادیث شیعه - قرن 3ق. |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 128/9 /م3 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
المحاسن، اثر احمد بن محمد بن خالد برقى (متوفاى حدود 274)، حاوى مجموعه رواياتى به زبان عربى است كه توسط جلال‌الدين محدث تصحيح شده است.
علامه مجلسى درباره جايگاه اين كتاب مى‌نويسد: «كتاب محاسن برقى از اصول معتبره است كه كلينى و همه مؤلفان پس از او از اين كتاب بهره برده و روايت نقل كرده‌اند».[۱]
«المحاسن» يكى از دايرةالمعارف‌هایى است كه متأسفانه به‌طور كامل به دست ما نرسيده است، ولى همين مقدار هم ميدان بسيار وسيعى از معارف متنوع اسلامى است.[۲]كتاب‌هایى چون الأجناس و الحيوان، أحاديث الجن و إبليس، الاحتجاج، أحكام الأنبياء و الرسل، الأركان، الامتحان، أنساب الأمم، التأويل، التبيان و التفسير، برخى از اجزاى مفقوده كتاب «المحاسن» مى‌باشد.[۳]
ساختار
كتاب با مقدمه مصحح آغاز و با تعليقه و خاتمه‌اى از او نيز به پایان رسيده است. جلد اول آن شامل پنج كتاب و جلد دوم آن شامل شش كتاب مى‌باشد.
تنظيم دقيق و تبويب بسيار مناسب اين كتاب يكى از ويژگى‌هاى ارزشمند آن است كه دسترسى به روايات را آسان كرده و موضوعات بسيار متنوعى را در ذهن و دل انسان زنده مى‌كند؛ به‌گونه‌اى كه برخى از بزرگان محدثان با پيروى از عناوين آن، به تأليف كتب ارزشمندى دست زده‌اند؛ چنان‌كه درباره شيخ صدوق نقل شده است كه وى با پيروى از عناوين كتاب «المحاسن»، كتب ذى‌قيمت خود را تأليف كرده است.[۴]
اين كتاب دو جلدى داراى 2604 حديث و 512 باب و يازده كتاب است.
گزارش محتوا
مقدمه مصحح به معرفى احمد بن محمد و خاندان او به‌همراه معرفى كتاب المحاسن آمده است. كتب موجود در المحاسن به شرح زير است:
- كتاب الأشكال و القرائن: شامل رواياتى كه در آنها اعداد سه تا ده به كار رفته و همچنين وصاياى پيامبر و اهل‌بيت آن حضرت(ع)؛
- كتاب ثواب الأعمال: شامل رواياتى درباره پاداش اعمال خير؛
- كتاب عقاب الأعمال: شامل رواياتى درباره مجازات اعمال ناپسند؛
- كتاب الصفوة و النور و الرحمة: شامل رواياتى درباره مقام و منزلت رسول خدا و اهل‌بيت آن حضرت(ع) و شیعیان آنان؛
- كتاب مصابيح الظُلَم: دربردارنده مباحث شناخت و معرفت حق؛
- كتاب العلل: شامل علل و حكمت‌هاى احكام شرعى؛
- كتاب السفر: شامل احكام و رواياتى درباره سفر؛
- كتاب المآكل: پيرامون احكام خوردنى‌ها و آشاميدنى‌ها؛
- كتاب الماء: شامل احكام آب‌ها؛
- كتاب المنافع: شامل احكام استخاره و مشورت؛
- كتاب المرافق: شامل احكام منزل و نظافت و وسايل رفت و آمد.
دقت در عناوين كتاب‌هاى المحاسن نشان مى‌دهد كه برقى موضوعات ابتكارى و جالب فراوانى را در تأليف كتب روايى مد نظر قرار داده است و محدثان پس از وى چون صدوق نيز در عناوين نزدیک به آثار او دست به تأليفات گسترده زده‌اند.[۵]
با توجه به روايات بسيارى كه كلينى در كتاب كافى از محاسن برقى نقل كرده است، مى‌توان اين كتاب را يكى از مصادر مهم كتاب ارزشمند كافى دانست. همان گونه كه شيخ طوسى و شيخ صدوق نيز از اين كتاب روايت نقل كرده‌اند. بنابراین، تمام كتب اربعه شيعه و مؤلفان ارجمند آن وام‌دار اين محدث گران‌قدر و تأليف ارزشمند او هستند... مرحوم علامه مجلسى اكثريت قريب به اتفاق روايات محاسن را در كتاب بحار الأنوار آورده و شيخ حر عاملى به هنگام شمردن كتاب‌هایى كه در تأليف كتاب وسائل الشيعة به آنها اعتماد كرده است.[۶]
از ويژگى اين مجموعه كه بسيار ارزشمند است، مسند بودن تمام روايات آن است. برقى در اين كتاب از افراد و مشايخ بسيارى نقل مى‌كند كه برخى از آنها عبارتند از:
پدرش محمد بن خالد، يعقوب بن يزيد، حسن بن محبوب، نضر بن سويد، قاسم بن يحيى، حسن بن ظريف، حسن بن على يقطينى، محمد بن سنان، اسماعيل بن مهران، اسحاق بن عمار، عثمان بن عيسى، على بن فضال.
گاهى هم رواياتى به‌صورت مرفوعه از معصومين نقل كرده است و گاه نيز از افراد نامشخص با عباراتى همچون «عمن ذكره»، «عن بعض أصحابنا» روايت كرده، ولى از هرگونه توضيح خوددارى كرده است.[۷]
در ابتداى روايات، نام مؤلف كتاب به‌صورت اسم ظاهر (احمد بن محمد بن خالد) يا به‌صورت ضمير آمده است.
وضعيت كتاب
پاورقى‌هاى كتاب به آدرس حديث در منابع ديگر مثل كتب اربعه، وسائل الشيعة، بحار الأنوار، بصائر الدرجات، ثواب الأعمال و... اختصاص يافته است و در صورت اختلاف حديث در المحاسن و ديگر منابع، به آن اشاره شده است.
فهرست محتويات هر جلد در ابتداى آن جلد آمده است.
پانويس
منابع مقاله
- مقدمه و متن كتاب.
- مدنى بجستانى، سيد محمود، فرهنگ كتب حديثى شيعه، جلد اول، تهران، مؤسسه انتشارات امير كبير، شركت چاپ و نشر بين‌الملل، چاپ اول، 1385.
- معارف، مجيد؛ قربانى زرين، رضا، «احمد بن محمد بن خالد در آيينه المحاسن»، مجله لسان صدق، تابستان 1391، شماره 1، صفحه 11 تا 29، درج در پايگاه اطلاعات علمى جهاد دانشگاهى.