درآمدی بر علوم حدیث
| درآمدی بر علوم حدیث | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | نصیری، علی (نویسنده) مرکز مديريت حوزه‌هاي علميه، دفتر تدوين متون درسي حوزه‌هاي علميه (نویسنده) |
| ناشر | مرکز مديريت حوزه‌هاي علميه. دفتر تدوين متون درسي حوزه‌هاي علميه |
| مکان نشر | ايران - قم |
| چاپ | 1 |
| شابک | 978-622-6163-24-8 |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
درآمدی بر علوم حدیث، اثر علی نصیری، کتابی است یک جلدی به زبان فارسی با موضوع علوم حدیث. این کتاب، به سفارش مرکز تدوین متون درسی حوزه علمیه برای تدریس در در پایه ششم مدارس حوزوی شیعی به‌منظور ورود طلاب علوم دینی به مباحث حدیثی در نظر گرفته شده است.
ساختار
کتاب دارای یک مقدمه و ۱۳ فصل است و هر فصل از چند گفتار تشکیل شده است. در پایان هر فصل، ۳ قسمتِ: پرسش، پژوهش و منابع بیشتر، جهت مطالعه ارائه شده است.
گزارش محتوا
از سنت معصومان، به‌عنوان دومین منبع دین‌شناخت یاد می‌شود که می‌توان گزاره‌های دینی را از آنها استخراج کرد و به هزاران پرسش در عرصه‌های مختلف دینی پاسخ داد. از سویی دیگر درنگریستن در تمام دانش‌های اسلامی، نشان می‌دهد که روایات در کنار قرآن بیشترین نقش را در ژرفا بخشیدن و فربه کردن آموزه‌های این علوم بر دوش دارند.
بر اساس چنین نقش و جایگاه ارزشمند در روایات است که ضبط، ثبت و تدوین آنها از آغاز مورد توجه رسول اکرم و اهل‌بیت(ع) قرار گرفت و این امر با گذار سده‌های متمادی از سوی دانشمندان مسلمان با فراهم آوردن جوامع حدیثی و پدید آوردن دانش‌های مختلف حدیثی شامل چهار دانش تاریخ حدیث، درایة الحدیث، رجال الحدیث و فقه الحدیث با فرازونشیب‌های مختلف دنبال شد و امروزه به یُمن تلاش و کوشش بی‌وقفه آنان، میراث روایی و آثار ارزشمند حدیثی در اختیار ما قرار گرفته است.
به‌رغم انکارناپذیر بودن نقش و تأثیر میراث حدیثی و علوم حدیث در همه شاخه‌های علوم اسلامی، دانش حدیث آن‌چنان‌که باید و شاید در حوزه‌های علمیه مورد توجه قرار نگرفته است.
خوشبختانه به برکت نهضت اسلامی ایران، اقبال چشمگیری به این دانش در حوزه‌های علمیه در سراسر کشور پدید آمد و در پی آن، مراکز مختلف آموزشی و پژوهشی در زمینه علوم حدیث پایه‌گذاری شد و رشته‌های تخصصی در مقاطع مختلف تأسیس گردید.
نگارنده که بیش از دو و نیم دهه مطالعات و تحقیقات خود را به دو زمینه قرآن و روایات معطوف ساخته و تاکنون توفیق انتشار آثار مختلفی در این دو عرصه داشته است، بنا به پیشنهاد معاون پژوهشی وقت حوزه علمیه خواهران در سال ۱۳۸۲ در کنار طراحی دروس تخصصی حدیث حوزه، تألیف کتابی با عنوان حدیث‌شناسی را در دستور کار خود قرار داد.
آن کتاب، در مدت هشت ماه در دو جلد فراهم آمد و بنا به پیشنهاد معاون محترم وقت آموزش حوزه، متن برگزیده و آموزشی از آن به‌عنوان آشنایی با «علوم حدیث» تدوین یافت و از سال ۱۳۸۴ تاکنون در حوزه علمیه برادران برای پایه ششم به‌عنوان مدار درس و بحث مورد استفاده قرار گرفت.
با توجه به پیش‌بینی دو واحد درسی به‌عنوان علوم حدیث در دوره جدید در حوزه علمیه و تغییر اساسی که در سرفصل این درس پیش‌بینی شده است، کتابی که اینک در اختیار علاقه‌مندان و خوانندگان مکرم قرار می‌گیرد در ۱۳ فصل به شرح ذیل سامان یافته است:
فصل اول: آشنایی با کلیات علوم حدیث؛
فصل دوم: حدیث در عصر نبوی؛
فصل سوم: حدیث در عصر حضرت امیر(ع) تا امام سجاد(ع)؛
فصل چهارم: حدیث در عصر صادقین(ع) تا امام عصر(عج)؛ فصل پنجم: حدیث، در دوران غیبت معصوم(ع)؛
فصل ششم: حدیث در دوران متأخر؛
فصل هفتم: کلیات و آشنایی با منابع رجالی شیعه تا سده هشتم، اهم اصطلاحات رجالی و قواعد سندشناسی؛
فصل نهم: اصطلاحات حدیثی (1)؛
فصل دهم: اصطلاحات حدیثی (2)؛
فصل یازدهم: قواعد فهم حدیث (1)؛
فصل دوازدهم: قواعد فهم حدیث (2)؛
فصل سیزدهم: آسیب‌شناسی فهم.
از میان این فصول، فصل نخست ناظر به کلیات حدیث‌شناسی است، فصل دوم تا ششم به تبیین تاریخ حدیث شیعه اختصاص یافته است و فصل هفتم و هشتم به اهم مباحث علم رجال و فصل نهم و دهم به اهم مباحث درایة الحدیث ناظر است و درس فصل پایانی کتاب، یعنی فصل یازدهم تا سیزدهم، اهم مباحث فقه الحدیث بازتاب یافته است.
با توجه به اقتضائات متون آموزشی، بخش‌های اهداف فصل، پرسش، پژوهش و معرفی منابع بیشتر جهت مطالعه، برای هر فصل پیش‌بینی شده است[۱].
بیان محتوای فصل‌هایی که عنوانشان در فوق آمد، به‌اجمال چنین است: در فصل اول، دانش حدیث تعریف شده و در کنار توضیح، اهمیت و ضرورت حدیث و هندسه دانش‌های حدیثی ترسیم شده و رابطه حدیث و علوم حدیث با سایر علوم اسلامی تبیین می‌گردد[۲].
در فصل دوم، پایه‌گذاری و نقش پیامبر اکرم(ص) در ماندگاری میراث روایی تبیین می‌گردد و کتاب‌های مشتمل بر احادیث نبوی معرفی خواهد شد[۳].
در فصل سوم، ویژگی‌ها و شرایط عصر ائمه برشمرده خواهد شد و نویسنده، تاریخ حدیث در عصر حضرت امیر تا امام سجاد(ع) را مورد بررسی قرار می‌دهد و اهم آثار حدیثی این دوران معرفی می‌شود[۴].
نویسنده در فصل چهارم کتاب، ویژگی‌های حدیث از عصر صادقین(ع) تا امام عصر(عج) را مورد بررسی قرار می‌دهد و اصول اربعمائه (چهارصدگانه) شیعه را معرفی می‌کند[۵].
وی همچنین در فصل پنجم کتاب، تلاش قدما در عرصه حدیث و در زمینه تدوین جوامع اولیه حدیثی را بررسی می‌کند و کتب اربعه را معرفی می‌نماید[۶].
در فصل ششم کتاب، تلاش متأخران در تدوین جوامع ثانویه حدیثی بررسی می‌شود و نویسنده، ضمن تبیین دوره رکود دانش‌های حدیثی، ویژگی‌های حدیث در دوره معاصر را برمی‌شمارد[۷].
فصل هفتم با عنوان آشنایی با علم رجال ارائه شده است. نویسنده در فصل‌های گذشته درباره جایگاه حدیث و تاریخ تحولات و تطورات آن از دوران پیامبر(ص) و اهل‌بیت(ع) تا دوران معاصر سخن گفته و در این فصل درباره دانش رجال، تعریف این دانش و ادله ضرورت علم رجال گفتگو کرده و اهم منابع رجالی شیعه را معرفی می‌کند[۸].
در فصل هشتم، اصطلاحات مهم رجالی بررسی و قواعد سندشناسی تبیین می‌شود[۹].
نویسنده، فصل‌های نهم و دهم را به‌عنوان اصطلاحات حدیثی ۱ و ۲ ارائه کرده است؛ او در بخش اصطلاحات حدیثی ۱، به دانش درایة الحدیث پرداخته و ضمن بررسی تقسیمات خبر، اهم اصطلاحات حدیثی را مورد بررسی قرار می‌دهد[۱۰] و در بخش اصطلاحات حدیثی ۲، اهم اصطلاحات ناظر به طرق تحمل حدیث، اصطلاحات ناظر به کتاب‌های حدیثی و اصطلاحات عام حدیثی را بررسی می‌کند[۱۱].
در فصل یازدهم، درباره دانش فقه الحدیث، تعریف و اهمیت آن و نقش اسباب صدور و مفاهیم واژه‌ها در فهم روایات، صحبت شده است[۱۲].
نویسنده، در فصل دوازدهم، نقش نکات ادبی و نکات بلاغی در فهم روایات را مورد بررسی قرار داده و نقش قرائن داخلی و تشکیل خانواده حدیث در این زمینه را تبیین می‌نماید[۱۳].
در فصل سیزدهم، پنج مورد از آسیب‌های فهم حدیث بررسی می‌شود که عبارتند از: عدم توجه به واژه‌ها در عصر صدور روایات، عدم استناد به نص صحیح نقل‌شده از معصومان، عدم توجه به اصل همگامی گفتار اهل‌بیت(ع) با سطح مخاطبان، عدم توجه به نقش علل تامه در تحقق پاداش و خلط میان جری و تطبیق با تفسیر[۱۴].
وضعیت کتاب
فهرست مطالب در ابتدای اثر آمده است. پاورقی‌های کتاب، علاوه بر ذکر ارجاعات، حاوی مطالب مفیدی در توضیح محتوای متن است. نویسنده در پایان مقدمه که بر کتاب نوشته، پس از سپاس بی‌پایان از خدای متعال به‌خاطر توفیق تدوین آن، از همه دست‌اندرکاران انتشار آن، تشکر کرده است[۱۵].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.