مطهری، مرتضی
مرتضى مطهرى (1298-1358ش)، فقیه، فیلسوف، کلامی، نویسنده، متفکر، استاد، نظریه پرداز، مفسر قرآن، از شاگردان آیت‌الله بروجردى، امام خمینی و علامه سید محمدحسین طباطبایی
| آیت‌الله مرتضی مطهری | |
|---|---|
 | |
| نام کامل | آیت‌الله مرتضی مطهری |
| نام‌های دیگر | شهید مطهری |
| نام پدر | شیخ محمد حسین کیخا (مطهری) |
| ولادت | 13 بهمن 1298ش، مطابق با 12 جمادى‌الأولى 1338ق (1920م) |
| محل تولد | فریمان مشهد |
| شهادت | سه‌شنبه یازدهم اردیبهشت‌ماه سال 1358ش |
| مدفن | مسجد بالاسر حرم مطهر حضرت معصومه(س) |
| پیشه | فقیه، سیاستمدار |
| اطلاعات علمی | |
| درجه علمی | اجتهاد |
| اساتید | |
| برخی آثار | |
| امضاء | |
 | |
ولادت
در 13 بهمن 1298ش، مطابق با 12 جمادى‌الأولى 1338ق (1920م) در شهرستان فریمان در نزدیکى شهر مشهد در یک خانواده روحانى چشم به جهان گشود.[۱]
تحصیلات
وی پس از طى دوران طفولیت به مکتب‌خانه رفت و به فراگیرى دروس ابتدایى پرداخت. در سن دوازده سالگى به حوزه علمیه مشهد عزیمت نمود و به تحصیل مقدمات علوم اسلامى اشتغال ورزید. در سال 1316 على‌رغم مبارزه شدید حکومت وقت رضا شاه پهلوى با روحانیت و على‌رغم مخالفت دوستان و نزدیکان، براى تکمیل تحصیلات خود عازم حوزه علمیه قم شد.
اساتید
در دوره اقامت پانزده ساله خود در قم از محضر آیت‌الله العظمى بروجردى (در فقه و اصول) و امام خمینی(ره) (به مدت دوازده سال در فلسفه ملا صدرا و عرفان و اخلاق و اصول) و علامه سید محمدحسین طباطبائى (در فلسفه بوعلى و فلسفه تطبیقى) بهره گرفت. استاد شهید مدتى نیز از محضر آیت‌الله حاج میرزا على‌آقا شیرازى در اخلاق و عرفان بهره‌هاى معنوى فراوان برد. از اساتید دیگر استاد مطهرى مى‌توان از مرحوم آیت‌الله سید محمد حجت (در اصول) و مرحوم آیت‌الله سید محمد محقق داماد (در فقه) نام برد. وى در مدت اقامت خود در قم علاوه بر تحصیل علم، در امور اجتماعى و سیاسى نیز مشارکت فعال داشت.
هجرت، تعلیم و تبلیغ
در سال 1331 درحالى‌که از مدرسین معروف و از امیدهاى آینده حوزه بشمار مى‌رفت، به دلایلى از جمله مشکلات معیشتى به تهران مهاجرت کرد. در تهران به تدریس در مدرسه مروى - که در آن علوم حوزوى آموزش داده مى‌شد - و نیز به تألیف و سخنرانى‌هاى تحقیقى پرداخت. در سال 1334 ایشان اولین جلسه از جلسات تفسیر قرآن خود را براى دانشجویان برگزار کرد. در همان سال، تدریس خود در دانشکده الهیات و معارف اسلامى دانشگاه تهران را آغاز نمود. در سال‌هاى 1337 و 1338 که انجمن اسلامى پزشکان تشکیل گردید، استاد مطهرى از سخنرانان اصلى این انجمن و در طول سال‌هاى 1340 تا 1350 سخنران منحصربه‌فرد این انجمن بود و بخشى از آثار استاد محصول همین جلسات است.
مبارزه
از سال 1341 که نهضت امام خمینى(ره) آغاز گردید، استاد مطهرى به‌طور فعال در کنار امام بود؛ به‌طورى‌که مى‌توان سازماندهى قیام پانزده خرداد در تهران و هماهنگى آن با رهبرى امام را مرهون تلاش‌هاى او و یارانش دانست. در ساعت 1 بعد از نیمه شب روز چهارشنبه پانزده خرداد 1342، به دنبال یک سخنرانى مهیج علیه شخص محمدرضا شاه به‌وسیله پلیس دستگیر شده و به‌همراه تعدادى از روحانیون تهران زندانى گردید. پس از 43 روز به دنبال مهاجرت علماى شهرستان‌ها به تهران و فشار مردم، به‌همراه سایر روحانیون از زندان آزاد شد.
پس از تبعید امام خمینى به خارج از کشور، در 13 آبان 1343 مسئولیت استاد مطهرى و یارانش سنگین‌تر شد. در این زمان وى به تألیف کتاب در موضوعات مورد نیاز جامعه و ایراد سخنرانى در دانشگاه‌ها و مساجد مختلف ادامه داد. به‌طور کلى استاد شهید که به یک نهضت اسلامى معتقد بود، نه به هر نهضتى، براى اسلامى کردن محتواى نهضت، تلاش‌هاى ایدئولوژیک بسیارى نمود و با کج‌روى‌ها و انحرافات مبارزه سرسختانه کرد. در سال 1346 به کمک چند تن از دوستان اقدام به تأسیس حسینیه ارشاد نمود.
در سال 1348 به‌خاطر صدور اعلامیه‌اى با امضاى ایشان و حضرت علامه طباطبائى و آیت‌الله حاج سید ابوالفضل مجتهد زنجانى مبنى بر جمع‌آورى اعانه براى کمک به آوارگان فلسطینى و اعلام آن طى یک سخنرانى در حسینیه ارشاد، دستگیر شد و مدتى در سلول انفرادى به سر برد. از سال 1349 تا 1351 برنامه‌هاى تبلیغى مسجد الجواد را به عهده داشت و غالباً خود سخنران اصلى بود، تااینکه آن مسجد و به دنبال آن حسینیه ارشاد تعطیل گردید و بار دیگر استاد مطهرى دستگیر و مدتى در بازداشت قرار گرفت. پس از آن استاد شهید سخنرانى‌هاى خود را در مسجد جاوید و مسجد ارک و غیره ایراد مى‌کرد. بعد از مدتى مسجد جاوید نیز تعطیل گردید. در حدود سال 1353 ممنوع المنبر گردید و این ممنوعیت تا پیروزى انقلاب اسلامى ادامه داشت.
فعالیت فرهنگی و سیاسی
از مهم‌ترین خدمات استاد مطهرى در طول حیات پربرکتش ارائه ایدئولوژى اصیل اسلامى از طریق درس و سخنرانى و تألیف کتاب بود. این امر خصوصا در سال‌هاى 1351 تا 1357 به‌خاطر افزایش تبلیغات گروه‌هاى چپ و پدید آمدن گروه‌هاى مسلمان چپ‌زده و ظهور پدیده التقاط به اوج خود رسید. پس از حضرت امام، استاد مطهرى اولین شخصیتى بود که به خطر سران سازمان موسوم به «مجاهدین خلق ایران» پى برد و دیگران را از همکارى با این سازمان بازمى‌داشت و حتى تغییر ایدئولوژى آنها را پیش‌بینى نمود. در این سال‌ها استاد شهید به توصیه امام خمینى(ره) مبنى بر تدریس در حوزه علمیه قم، هفته‌اى دو روز به قم عزیمت کرده و درس‌هاى مهمى در آن حوزه القا نمود و هم‌زمان در تهران نیز جلسات مختلفى براى اساتید دانشگاه در منزل خود برگزار کرد. در سال 1355 به دنبال اعتراض به یک استاد کمونیست دانشکده الهیات! به‌خاطر القاى تعالیم مارکسیستى در سر کلاس، اجباراً زودتر از موعد مقرر بازنشسته شد. همچنین در این سال‌ها استاد شهید با همکارى تنى چند از شخصیت‌هاى روحانى، «جامعه روحانیت مبارز تهران» را بنیان گذاشت؛ بدان امید که روحانیت شهرستان‌ها نیز به‌تدریج چنین سازمانى پیدا کند.
گرچه ارتباط استاد مطهرى با امام خمینى پس از تبعید ایشان از ایران به‌وسیله نامه و غیره استمرار داشته است، ولى در سال 1355 موفق گردید مسافرتى به نجف اشرف نموده و ضمن دیدار با امام خمینى درباره مسائل مهم نهضت و حوزه‌هاى علمیه با ایشان مشورت نماید. پس از وفات سید مصطفى خمینى، فرزند ارشد امام خمینى و آغاز دوره جدید نهضت اسلامى، استاد مطهرى به‌طور فعال‌ترى در خدمت نهضت قرار گرفت و در تمام مراحل آن نقشى اساسى ایفا نمود.
در دوران اقامت حضرت امام در پاریس، سفرى به آنجا نموده و در مورد مسائل مهم انقلاب با ایشان گفتگو کرد و در همین سفر، امام خمینى ایشان را مسئول تشکیل شوراى انقلاب اسلامی‌نمود. هنگام بازگشت امام خمینى به ایران مسئولیت کمیته استقبال از امام را شخصا به عهده گرفت و تا پیروزى انقلاب اسلامى همواره در کنار رهبر انقلاب و مشاورى دلسوز و مورد اعتماد براى ایشان بود.
شهادت
استاد مطهرى تنها هشتاد روز پس از انقلاب اسلامى در قید حیات بود، تااینکه در سه‌شنبه یازدهم اردیبهشت‌ماه سال 1358 درحالى‌که از یکى از جلسات فکرى - سیاسى بیرون مى‌آمد، با گلوله گروه نادان و جنایت‌کار فرقان که به مغزش اصابت نمود، در تاریکى شب به شهادت رسید و امام و امت اسلام درحالى‌که امیدها به آن بزرگ‌مرد بسته بودند، در ماتمى عظیم فرورفتند. پیکر مطهر ایشان در روز پنج‌شنبه ۱۳ اردیبهشت، پس از تشییع در تهران به قم منتقل شده و آیت‌الله گلپایگانی بر جناره وی نماز خواند و در مسجد بالا سر حرم حضرت معصومه(س) نزدیک مرقد آیات عظام حائری یزدی، سید صدرالدین صدر، سید محمدتقی خوانساری، دفن شد.
آثار
- آزادى معنوى؛
- آشنایى با قرآن؛
- آیند انقلاب اسلامى ایران؛
- آیین جام؛
- احیاى تفکر اسلامى؛
- اخلاق جنسى در اسلام و جهان غرب؛
- اسلام و نیازهاى زمان؛
- امامت و رهبرى؛
- امدادهاى غیبى در زندگى بشر؛
- انسان و سرنوشت؛
- انسان کامل؛
- بررسى اجمالى نهضت‌هاى اسلامى در صد ساله اخیر؛
- بیست گفتار؛
- پاسخ‌هاى استاد به نقدهایى بر کتاب مسئله حجاب؛
- پانزده گفتار؛
- پنج مقاله؛
- پیامبر امى؛
- تعلیم و تربیت در اسلام؛
- توحید؛
- جاذبه و دافعه على(ع)؛
- جهاد؛
- حج؛
- حماسه حسینى؛
- حکمتها و اندرزها؛
- خاتمیت؛
- ختم نبوت؛
- خدمات متقابل اسلام و ایران؛
- داستان راستان؛
- درس‌هاى اسفار؛
- ده گفتار؛
- زن و مسائل قضایى و سیاسى؛
- سیرى در سیره ائمه اطهار؛
- سیرى در سیره نبوى؛
- سیرى در نهج‌البلاغة؛
- شرح منظومه؛
- شش مقاله؛
- عدل الهى؛
- عرفان حافظ؛
- علل گرایش به مادیگرى؛
- فطرت؛
- فلسفه اخلاق؛
- فلسفه تاریخ؛
- قیام و انقلاب مهدى از دیدگاه فلسفه تاریخ؛
- گفتگوى چهارجانبه؛
- گفتارهایى در اخلاق اسلامى؛
- مسئله حجاب؛
- مسئله ربا و بانک به ضمیمه مسئله بیمه؛
- مسئله شناخت؛
- معاد؛
- مقالات فلسفى؛
- مقدمه‌اى بر جهان‌بینى اسلامى؛
- نامه تاریخى استاد مطهرى به امام خمینى؛
- نبرد حق و باطل (به ضمیمه تکامل اجتماعى انسان در تاریخ)؛
- نبوت؛
- نظام حقوق زن در اسلام؛
- نظرى به نظام اقتصادى اسلام؛
- نقدى بر مارکسیسم؛
- هدف زندگى؛
- ولاءها و ولایت‌ها؛
و...
پانويس
- ↑ ر.ک: مطهری، مرتضی؛ مجموعه آثار، ۱۳۹۰ش، ج۱، مقدمه، ص نُه.
منابع مقاله
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، تهران و قم، انتشارات صدرا، ۱۳۹۰ش.
- پایگاه اینترنتى بنیاد علمى و فرهنگى استاد شهید مرتضى مطهرى
وابسته‌ها
مقدمه‌ای بر اقتصاد تطبیقی (بحثهایی در تاریخ عقاید اقتصادی)
نگاهی اجمالی به سیر فلسفه در اسلام
نهضتهای اسلامی در صد ساله اخیر
گفتارهایی در اخلاق اسلامی (توکل، رضا، صبر، طول امل)
آشنایی با علوم اسلامی (جلد اول: منطق، فلسفه)
انحطاط و ترقی تمدنها از نظر قرآن و منطق دیالکتیک
قیام و انقلاب مهدی(ع) از دیدگاه فلسفه تاریخ
جهان‌بینی الهی و جهان‌بینی مادی
اصول فلسفه و روش رئالیسم (صدرا)
انقلاب اسلامی از دیدگاه فلسفه تاریخ
الحیاة الخالدة أو الحیاة الأخری
اخلاق جنسی در اسلام و جهان غرب
تعلیم و تربیت در اسلام (مطهری)
پاسخ‌های استاد به نقدهایی به کتاب مسئله حجاب
الاجتهاد فی الاسلام و المشکله الاساس فی جماعه علماء الدین
نهضتهای اسلامی در صد ساله اخیر
تحریری بر اصول فلسفه و روش رئالیسم
سيرة اهل‌البيت عليهم‌السلام: (الائمة الاطهار عليهم‌السلام)
ديوان خواجه شمس‌الدين محمد حافظ شیرازی
شرح مبسوط منظومه (ملا هادي سبزواري): درسهای منزل
تماشاگه راز: مباحثی پيرامون شناخت واقعي خواجه حافظ
انسان و سرنوشت: مقدمه‌ای برجهان بيني اسلامی و امامت و رهبري و...
مدخل إلی العلوم الإسلامية (3)، الأصول - الفقه
الکلام - العرفان - الحکمة العلمية
حکایتها و هدایتها در آثار استاد شهید آیت‌الله مرتضی مطهری
«الغدیر» و وحدت اسلامی؛ به ضمیمه مزایا و خدمات مرحوم آیت‌الله بروجردی و الهامی از شیخ الطائفه
الأخلاق الجنسية في الإسلام و في العالم الغربی
تکامل اجتماعی انسان: به ضميمه هدف زندگی: الهامي از شيخ الطائفه: مزايا و خدمات مرحوم آیت‌الله بروجردي
ایده آل انسان و انسان ایده آل: متن سخنرانی استاد شهید آیت‌الله مطهری
خدمات متقابل اسلام و ايران (چاپ صدرا)
مجموعه آثار (چاپ جديد با ويرايش جديد)
الحجاب: مختصر کتاب مسالة الحجاب للشهيد مرتضي مطهري
الإقتداء بالأئمة عليهم‌السلام في ضوء التعدد
الإنتظار المهدي عجل الله فرجه الشريف
علي‌عليه‌السلام الإنسان الکامل
المدارس الفکرية للکمال الإنساني
الحب و العفاف (الضوابط الخلقية للسلوک الجنسي)
جهاد و موارد مشروعیت آن در قرآن
آئینه جام: دیوان حافظ همراه با یادداشتهای استاد مطهری
مسئله ربا و بانک، به ضمیمه مسئله بیمه
جاذبه و دافعه امام علی علیه‌السلام
الإسلام و إیران، عطاء و امتنان
الحركات الاسلامية في القرن الرابع عشر الهجري - دراسة و تقییم
مقالات حول الثورة الإسلامیة فی ایران
سیری در سیره ائمه اطهار علیه‌السلام