إتحاف الخلان بفوائد من علوم القرآن (434 فائدة في علوم القرآن الكريم)

إتحاف الخلان بفوائد من علوم القرآن (434 فائدة في علوم القرآن الكريم)‏
پدیدآوران	ناخبي، سامح علي ناصر (نويسنده)
ناشر	دائرة الشوؤن الإسلامية و العمل الخيري. ادارة البحوث
مکان نشر	امارات - دبي
سال نشر	مجلد1: 2009م , 1430ق,
شابک	‎978-9948-8592-3-9
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

إتحاف الخلان بفوائد من علوم القرآن (434 فائدة في علوم القرآن الكريم)، با گردآوری سامح علی ناصر الناخبی کتابی است به زبان عربی با موضوع علوم قرآنی و تفسیر. نویسنده در این اثر، در قالب 434 فایده، به بیان برخی مسائل مربوط به علوم قرآنی پرداخته است. تدقیق لغوی این اثر توسط شروق محمد سلمان و اخراج فنی آن به دست حسن عبدالقادر العزانی صورت گرفته است.

ساختار

کتاب دارای افتتاحیه، مقدمه و محتوای مطالب در شش فصل است. نویسنده در نگارش این اثر از 159 منبع به زبان عربی بهره برده است که برخی از آن‌ها عبارتند از: الأحرف السبعة للقرآن ابو عمرو دانی، کتاب‌های أحكام القرآن از جصاص، ابن عربی، طبری، و شافعی، إحياء علوم الدين غزالی، کتاب‌های أسباب النزول سیوطی و نیشابوری، أسد الغابة في معرفة الصحابة ابن اثیر، أسرار البلاغة في علم البيان عبدالقاهر جرجانی، الأشباه و النظائر في القرآن الكريم مقاتل بن سلیمان بن بشیر بلخی، اصول سرخسی و....

گزارش محتوا

اتحاف الخلان بفوائد من علوم القرآن برای عموم قاریان بزرگ و مورد اعتماد و جویندگان معرفت نوشته شده است. این کتاب، غوری است در دریاهای عمیق قرآنی و جستاری است در بوستان‌های سرسبز آن. نویسنده در این رساله، به علوم قرآن در ابواب مختلف آن پرداخته است. او این مباحث را در چارچوب مجموعه‌ای از فواید که به 434 فایده می‌رسد قرار داده و دسته‌بندی کرده است. او در انتخاب مباحث دقت کرده و هر بحثی را به مرجع اصلی آن ارجاع داده است. وی اهمیت قرآن در زندگی یک مسلمان و اندیشه و فرهنگ او را بیان کرده تا به علم نافع مسلح شود و از خلال تدبر در آیات کتاب الهی و فهم روش و مقاصد آن، نفسش را به آن از لحاظ عقیدتی و طریقه زندگی و نظام زندگانی مرتبط کند.

بحث این کتاب، خواننده را به امعان نظر در علوم قرآن از میان مباحثی که درباره نوادر و فواید قرآن ارائه می‌دهد دعوت می‌کند و او را بر بازنگری‌های متعدد پس از دیگری تشویق می‌کند تا از این طریق از معانی و اشراقات قرآنی، نوری برگیرد و گوشه ظلمانی خودش را روشن سازد.

نویسنده نکاتی را که در کتاب بیان کرده، قواعد نمی‌نامد. این نکات از نظر او شبیه به ضوابط و ادوات تأهیلیه فهم و تدبر کتاب خداوند هستند؛ و ازاین‌رو مسائلی که ارتباطی با علوم قرآنی دارند که علمای صاحب اثر در این فن درباره آن نگاشته‌اند، در این کتاب، به شکل فواید و شاخه‌های متنوعی تحت مباحث معروف در این فن ارائه شده است. نویسنده می‌گوید: هدف من فقط جمع این موارد پراکنده و تسهیل عبارات و آسان‌سازی آن‌ها بود تا برای خواننده عادی سهل‌الهضم تر باشد تا نیازی به کتاب‌های متعمق در علوم قرآن مانند کتاب‌های الاتقان سیوطی و کتاب تفسیری و دیگر کتاب‌های تخصصی نداشته باشد

این کتاب، به هفت فصل تقسیم می‌شود و تحت هر فصلی فواید متنوعی که با موضوع آن فصل مرتبط است، ارائه می‌شود. گویا این فواید، عوایدی هستند از ضیافت آسمانی و خوانشی هستند از سفره قرآن. این مباحث به ترتیب ذیل ترتیب یافته است:

فصل اول درباره فواید عامه در تعریف به قرآن کریم و علوم قرآنی است. دومین فصل، فواید متعلق به نزول قرآن کریم به لحاظ زمانی و مکانی را بیان می‌کند. فصل سوم، فواید متعلق به سند از علوم قرآن کریم را روشن می‌کند. چهارمین فصل، در بیان فواید متعلق به الفاظ علوم قرآن کریم است. فصل پنجم، فواید متعلق به علم معانی از علوم قرآن را در بر دارد. ششمین فصل، فواید متعلق به علم اصول تفسیر را؛ و فصل هفتم درباره فواید متعلق به مباحث کلی علوم قرآن کریم است

در بخشی از کتاب با عنوان فایده 32 می‌خوانیم: کلمه وحی در قرآن به معانی مختلفی آمده است. یکی از این معانی استعمال این لفظ در قول خداوند متعال در آیه 12 سوره فصلت «وَ أَوْحَى فِي كُلِّ سَمَاءٍ أَمْرَهَا» است. منظور از کلمه «أَوْحَى» در این آیه این است که خدای متعال سنت و نظم تکوینی را در آسمان‌ها به ودیعت نهاده، به صورتی که تنها، اندیشنده در عالم هستی به آن واقف می‌شود. این امر شبیه به القاء و اعلام در خفاء است به صورتی که تنها، ملقی الیه، از آن اطلاع می‌یابد؛ و این امر همان وحی است. این امر کافی است که در موارد این‌چنینی مانند آیه فوق، لفظ وحی را استعاره بگیریم.

همچنین لفظ وحی در مورد ادراک غریزی نیز استفاده شده است مانند آیه 68 سوره نحل «وَ أَوْحَى رَبُّكَ إِلَى النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِي مِنَ الْجِبَالِ بُيُوتًا وَ مِنَ الشَّجَرِ وَ مِمَّا يَعْرِشُونَ ﴿٦٨﴾» آن اشکال هندسی که زنبور عسل در ساختن خانه‌اش درست می‌کند، نتیجه غریزه الهی است که در درونش به ودیعت نهاده شده است؛ و ازآنجایی‌که این نوع از ودیعت نهادن در غرایز شبیه به القاء خفی است و زنبور بدون شعور و ادراک این کار را انجام می‌دهد و به این امر دست یافته است، خدای سبحان، لفظ وحی را در این مورد استفاده کرده است. همچنین وحی به معنی الهام و القاء در قلب نیز آمده مانند آیه 7 سوره قصص «وَ أَوْحَيْنَا إِلَى أُمِّ مُوسَى أَنْ أَرْضِعِيهِ» ازآنجایی‌که فهماندن به مادر موسی که به فرزندش شیر بدهد، از طریق الهام و اعلام خفی بوده، خدای متعال از آن تعبیر به وحی کرده است. این نوع از وحی در آیه 111 سوره مائده؛ «وَ إِذْ أَوْحَيْتُ إِلَى الْحَوَارِيِّينَ أَنْ آمِنُوا بِي وَبِرَسُولِي» و 12 سوره انفال «إِذْ يُوحِي رَبُّكَ إِلَى الْمَلَائِكَةِ أَنِّي مَعَكُمْ فَثَبِّتُوا الَّذِينَ آمَنُوا» نیز آمده است. همچنین وحی به معنی اشاره نیز آمده است: مانند قول خداوند متعال: «فَخَرَجَ عَلَى قَوْمِهِ مِنَ الْمِحْرَابِ فَأَوْحَى إِلَيْهِمْ أَن سَبِّحُوا بُكْرَةً وَ عَشِيًّا» در آیه 11 سوره مریم. معنی وحی در این آیه شریفه این است که بدون اینکه با آنان حرفی بزند با ایما و اشاره مقصودش را به آنان رساند.

وضعیت کتاب

فهارس فنی شامل فهرست منابع و محتوای مطالب در انتهای اثر ذکر شده است. نویسنده در افتتاحیه کتاب از خانواده آل مکتوم و در رأس آن‌ها شیخ محمد بن راشد بن سعید آل مکتوم (نائب رئیس دولت و رئیس مجلس وزرا دبی) تشکر کرده است

53> اختصاص یافته است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.