دیوان اشعار مفتون همدانی: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    جز (جایگزینی متن - 'می‎ک' به 'می‌ک')
    جز (جایگزینی متن - 'دیوان اشعار (ابهام‌ زدایی)' به 'دیوان اشعار (ابهام‌زدایی)')
     
    (۵۰ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۲۲: خط ۲۲:
    | شابک =
    | شابک =
    | تعداد جلد =1
    | تعداد جلد =1
    | کتابخانۀ دیجیتال نور =
    | کتابخانۀ دیجیتال نور =12147
    | کتابخوان همراه نور =12147
    | کد پدیدآور =48198
    | کد پدیدآور =48198
    | پس از =
    | پس از =
    | پیش از =
    | پیش از =
    }}  
    }}  
     
    {{کاربردهای دیگر|دیوان اشعار (ابهام‌زدایی)}}
    '''دیوان اشعار مفتون همدانی''' مشتمل بر شرح‎حال و اشعار [[مفتون همدانی، میرآقا|سید میر آقا کبریایی]] متخلص به [[مفتون همدانی، میرآقا|مفتون]] (متوفی 1334ش) است. این اثر با مقدمه استاد [[نفیسی، سعید|سعید نفیسی]] و کوشش [[مفتون، رضا|رضا مفتون]] منتشر شده است.
    '''دیوان اشعار مفتون همدانی''' مشتمل بر شرح‌حال و اشعار [[مفتون همدانی، میرآقا|سید میر آقا کبریایی]] متخلص به [[مفتون همدانی، میرآقا|مفتون]] (متوفی 1334ش) است. این اثر با مقدمه استاد [[نفیسی، سعید|سعید نفیسی]] و کوشش [[مفتون، رضا|رضا مفتون]] منتشر شده است.


    ==ساختار==
    ==ساختار==
    کتاب مشتمل بر چند مقدمه و شرح‎حال [[مفتون همدانی، میرآقا|مفتون همدانی]] به قلم استاد [[نفیسی، سعید|سعید نفیسی]]، [[مفتون، رضا|رضا مفتون]] و ابراهیم صفایی است. پس‎ازآن محتوای کتاب به ترتیب قصاید، مسمطات، ترکیب‎بندها، تضمینات، ترجیعات، غزلیات، تغزلات، قطعات، رباعیات، ماده‎تاریخ‎ها، مثنویات و متفرقات ارائه شده است.
    کتاب مشتمل بر چند مقدمه و شرح‌حال [[مفتون همدانی، میرآقا|مفتون همدانی]] به قلم استاد [[نفیسی، سعید|سعید نفیسی]]، [[مفتون، رضا|رضا مفتون]] و ابراهیم صفایی است. پس‌ازآن محتوای کتاب به ترتیب قصاید، مسمطات، ترکیب‌بندها، تضمینات، ترجیعات، غزلیات، تغزلات، قطعات، رباعیات، ماده‌تاریخ‎ها، مثنویات و متفرقات ارائه شده است.


    ==گزارش محتوا==
    ==گزارش محتوا==
    دیوان مفتون با مقدمه استاد [[نفیسی، سعید|سعید نفیسی]] در شرح‎حال [[مفتون همدانی، میرآقا|مفتون]] آغاز شده است. وی مقدمه‎اش را با این عبارت آغاز می‌کند: «گویی که شهرها و آبادی‎ها چون کسان، دوره‎های نیک‎بختی و بدبختی دارند. نیک‎بختی شهری همگامی است که مردم دانا و بینا و هنرمند در آن گرد آمده باشند. چه می‎شود که گاهی گرد می‎آیند و گاهی فراهم نمی‎شوند؟ این بحث بسیار دراز و دقیقی است که اینک مجال طرح آن نیست. درهرصورت، گاهی در تاریخ ادب دیده می‎شود که در روزگاری کمابیش دراز، چند تن مردم بزرگ سحرآفرین در شهری گرد آمده و نام آن شهر را به بزرگی رسانیده‎‎اند...». سپس شهرت شیراز را به‎واسطه سعدی و حافظ و یادآور شهر ویران‎شده طوس را فردوسی دانسته است. سپس غمام، آزاد و موسی نثری را از برگزیدگان سخن فارسی در زمان خود دانسته است. سپس در وصف [[مفتون همدانی، میرآقا|مفتون همدانی]] می‎نویسد: «چهارم ایشان شاعر مفلق [[مفتون همدانی، میرآقا|مفتون کبریایی همدانی]] است که خوشبختانه هنوز طبع سرشار وی در غایت شکفتگی و جوانیست و از ایزد دادآفرین درخواست دارم که بر دوره سودبخشی و سخن‎آفرینی او بیفزاید. کتاب حجیم پرمغزی که در هر صحیفه آن شاهکاری جای گرفته است بهترین گواهست که [[مفتون همدانی، میرآقا|مفتون کبریایی]] را می‎توان از سخنوران زبردست و چیره‎گفتار این روزگار دانست. قدرتی که وی در بیان منظوم دارد و این کتاب خود دلیل آشکار بر آنست، در سرایندگان معاصر ما کم دیده می‎شود»<ref>ر.ک: مقدمه، ص6-5</ref>‏.
    دیوان مفتون با مقدمه استاد [[نفیسی، سعید|سعید نفیسی]] در شرح‌حال [[مفتون همدانی، میرآقا|مفتون]] آغاز شده است. وی مقدمه‌اش را با این عبارت آغاز می‌کند: «گویی که شهرها و آبادی‌ها چون کسان، دوره‌های نیک‌‌بختی و بدبختی دارند. نیک‌‌بختی شهری همگامی است که مردم دانا و بینا و هنرمند در آن گرد آمده باشند. چه می‌شود که گاهی گرد می‌آیند و گاهی فراهم نمی‌شوند؟ این بحث بسیار دراز و دقیقی است که اینک مجال طرح آن نیست. درهرصورت، گاهی در تاریخ ادب دیده می‌شود که در روزگاری کمابیش دراز، چند تن مردم بزرگ سحرآفرین در شهری گرد آمده و نام آن شهر را به بزرگی رسانیده‌اند...». سپس شهرت شیراز را به‌واسطه سعدی و حافظ و یادآور شهر ویران‌شده طوس را فردوسی دانسته است. سپس غمام، آزاد و موسی نثری را از برگزیدگان سخن فارسی در زمان خود دانسته است. سپس در وصف [[مفتون همدانی، میرآقا|مفتون همدانی]] می‌نویسد: «چهارم ایشان شاعر مفلق [[مفتون همدانی، میرآقا|مفتون کبریایی همدانی]] است که خوشبختانه هنوز طبع سرشار وی در غایت شکفتگی و جوانیست و از ایزد دادآفرین درخواست دارم که بر دوره سودبخشی و سخن‌آفرینی او بیفزاید. کتاب حجیم پرمغزی که در هر صحیفه آن شاهکاری جای گرفته است بهترین گواهست که [[مفتون همدانی، میرآقا|مفتون کبریایی]] را می‌توان از سخنوران زبردست و چیره‌گفتار این روزگار دانست. قدرتی که وی در بیان منظوم دارد و این کتاب خود دلیل آشکار بر آنست، در سرایندگان معاصر ما کم دیده می‌شود»<ref>ر.ک: مقدمه، ص6-5</ref>‏.


    پس از مقدمه مختصر استاد نفیسی، شرح‎حال [[مفتون همدانی، میرآقا|مفتون]] به قلم فرزندش نوشته شده است. در بخشی از آن می‎خوانیم: «عمده شهرت و مهارت وی در غزل‎سرایی و ساختن مسمط‎های مختلف و رباعی می‎باشد. [[مفتون همدانی، میرآقا|مفتون]] مبتکر سبکی جدید نیست و او را نیز باید مانند سایر شاعران همدان پیرو استادان قدیم و پیشینیان دانست ولی بااین‎همه در لطف سخن و انسجام کلام و روانی طبع و بیان مضامین لطیف و ادای مطالب نغز شیوه‎ای استادانه و دل‎انگیز داشته است»<ref>ر.ک: شرح‎حال مفتون همدانی، صفحه بیست‎ویک و بیست‎ودو</ref>‏.
    پس از مقدمه مختصر استاد نفیسی، شرح‌حال [[مفتون همدانی، میرآقا|مفتون]] به قلم فرزندش نوشته شده است. در بخشی از آن می‌خوانیم: «عمده شهرت و مهارت وی در غزل‎سرایی و ساختن مسمط‎های مختلف و رباعی می‌باشد. [[مفتون همدانی، میرآقا|مفتون]] مبتکر سبکی جدید نیست و او را نیز باید مانند سایر شاعران همدان پیرو استادان قدیم و پیشینیان دانست ولی بااین‌همه در لطف سخن و انسجام کلام و روانی طبع و بیان مضامین لطیف و ادای مطالب نغز شیوه‌ای استادانه و دل‌انگیز داشته است»<ref>ر.ک: شرح‌حال مفتون همدانی، صفحه بیست‌ویک و بیست‌ودو</ref>‏.


    [[مفتون همدانی، میرآقا|مفتون]] در زمینه‎ها‎ و موضوع‎های‎ گوناگون‎ طبع‎آزمایی کرده و شعر سروده است. از توحید و ستایش پروردگار تا منقبت پیامبر(ص) و تقرّب به ائمه اطهار‎(ع) و مناجات‎ گرفته تا مسائل اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، انسان‎دوستی، عرفان و توصیف طبیعت. [[مفتون همدانی، میرآقا|مفتون]] شیفته ورزش بود و ورزشکاران بسیاری را تربیت کرد. او طبع خود را در این‎ زمینه‎ نیز آزموده است و شاید تنها شاعری است که در اشعارش فنون و اصطلاحات‎ ورزش‎ باستانی و کشتی را که بالغ بر شصت‎ فن‎ است‎ نام برده و در ترجیع‎بندی بالغ بر 26‎ بند‎ گنجانده است که بیست بند آن با ترجیع‎بند زیر:
    [[مفتون همدانی، میرآقا|مفتون]] در زمینه‌ها‎ و موضوع‎های‎ گوناگون‎ طبع‌آزمایی کرده و شعر سروده است. از توحید و ستایش پروردگار تا منقبت پیامبر(ص) و تقرّب به ائمه اطهار‎(ع) و مناجات‎ گرفته تا مسائل اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، انسان‌دوستی، عرفان و توصیف طبیعت. [[مفتون همدانی، میرآقا|مفتون]] شیفته ورزش بود و ورزشکاران بسیاری را تربیت کرد. او طبع خود را در این‎ زمینه‎ نیز آزموده است و شاید تنها شاعری است که در اشعارش فنون و اصطلاحات‎ ورزش‎ باستانی و کشتی را که بالغ بر شصت‎ فن‎ است‎ نام برده و در ترجیع‌بندی بالغ بر 26‎ بند‎ گنجانده است که بیست بند آن با ترجیع‌بند زیر:


    {{شعر}}
    {{شعر}}
    خط ۴۴: خط ۴۵:
    {{پایان شعر}}
    {{پایان شعر}}


    این چاپ از کتاب نسبت به چاپ اول مزیت‎هایی دارد: از جهت حروف چاپی، رعایت فاصله بجا، داشتن مقادیری اعراب و علائم، مشخص بودن اسامی خاص، کم غلط بودن، اضافه داشتن زیرنویس و عکس و گراور و چاپ بعضی ملالات، مراثی و ماده‎تاریخ‎های نوشته و سروده شده درابه مفتون<ref>ر.ک: مقدمه کتاب، شرح‎حال مفتون همدانی، صفحه سی‎ویک و سی‎ودو</ref>‏.
    این چاپ از کتاب نسبت به چاپ اول مزیت‎هایی دارد: از جهت حروف چاپی، رعایت فاصله بجا، داشتن مقادیری اعراب و علائم، مشخص بودن اسامی خاص، کم غلط بودن، اضافه داشتن زیرنویس و عکس و گراور و چاپ بعضی ملالات، مراثی و ماده‌تاریخ‎های نوشته و سروده شده درابه مفتون<ref>ر.ک: مقدمه کتاب، شرح‌حال مفتون همدانی، صفحه سی‌ویک و سی‌ودو</ref>‏.


    پیش از ورود به متن اشعاری در رثاء و ماده‎تاریخ درگذشت [[مفتون همدانی، میرآقا|مفتون همدانی]] به قلم سید کاظم حسینی (داور همدانی)، مهدی دیجوران (دیجور همدانی)، علی‎اکبر سپهری (فرخ همدانی)، ابوالقاسم مسرور آمده<ref>ر.ک: همان، صفحه سی‎وچهار تا سی‎وهشت</ref>‏ و نیز ابراهیم صفایی شرح‎حال مفتون و چگونگی آشنایی خود با او را به رشته تحریر درآورده است<ref>ر.ک: همان، صفحه چهل‎وسه</ref>‏.
    پیش از ورود به متن اشعاری در رثاء و ماده‌تاریخ درگذشت [[مفتون همدانی، میرآقا|مفتون همدانی]] به قلم سید کاظم حسینی (داور همدانی)، مهدی دیجوران (دیجور همدانی)، علی‌اکبر سپهری (فرخ همدانی)، ابوالقاسم مسرور آمده<ref>ر.ک: همان، صفحه سی‌وچهار تا سی‌وهشت</ref>‏ و نیز ابراهیم صفایی شرح‌حال مفتون و چگونگی آشنایی خود با او را به رشته تحریر درآورده است<ref>ر.ک: همان، صفحه چهل‌وسه</ref>‏.


    [[مفتون همدانی، میرآقا|مفتون]] در انواع شعر تسلط داشت غزل و قصیده و مسمط را خوب می‎گفت؛ ولی بیشتر کار او در‎ شعر قصیده‎سرائی بود. بسیاری از غزل‎های خوب «حافظ» و «شمس» و «صفی» را تضمین کرده و الحق نیکو از عهده برآمده است<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/8775/306 ر.ک: صفایی ملایری، ابراهیم، ص307-306]</ref>‏. در شعرهای خود از صنایع لفظی بهره می‎گرفت و شعر خود را با این صنایع می‎آراست و گاهی هم توجه بسیار او به جنبه فنی شعر و یا انتخاب ردیف‎های مشکل کلامش را سنگین و ثقیل می‌کرد. [[مفتون همدانی، میرآقا|مفتون]] چون در مکتب تصوف پرورش یافته و خود صوفی پاک‎ضمیری بود، بیشتر شعرها به‎ویژه قصیده‎هایش با معانی و اصطلاحات عرفانی آمیخته بود. او به «باباطاهر» ارادت می‎ورزید و هر ماه یک یا دو بار به زیارت آرامگاه او می‎شتافت و با یاد او خلوت می‌کرد. بخشی از شعرهای [[مفتون همدانی، میرآقا|مفتون]] به اقتضای معتقدات مذهبی، رنگ مذهبی دارد:
    [[مفتون همدانی، میرآقا|مفتون]] در انواع شعر تسلط داشت غزل و قصیده و مسمط را خوب می‌گفت؛ ولی بیشتر کار او در‎ شعر قصیده‌سرائی بود. بسیاری از غزل‎های خوب «حافظ» و «شمس» و «صفی» را تضمین کرده و الحق نیکو از عهده برآمده است<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/8775/306 ر.ک: صفایی ملایری، ابراهیم، ص307-306]</ref>‏. در شعرهای خود از صنایع لفظی بهره می‌گرفت و شعر خود را با این صنایع می‌آراست و گاهی هم توجه بسیار او به جنبه فنی شعر و یا انتخاب ردیف‌های مشکل کلامش را سنگین و ثقیل می‌کرد. [[مفتون همدانی، میرآقا|مفتون]] چون در مکتب تصوف پرورش یافته و خود صوفی پاک‎ضمیری بود، بیشتر شعرها به‌ویژه قصیده‌هایش با معانی و اصطلاحات عرفانی آمیخته بود. او به «باباطاهر» ارادت می‌ورزید و هر ماه یک یا دو بار به زیارت آرامگاه او می‌شتافت و با یاد او خلوت می‌کرد. بخشی از شعرهای [[مفتون همدانی، میرآقا|مفتون]] به اقتضای معتقدات مذهبی، رنگ مذهبی دارد:


    {{شعر}}
    {{شعر}}


    {{ب|'' نام دل شکسته در اینجا چو برده شد''|2='' یاد آمدم ز عترت مظلوم کربلا''}}
    {{ب|'' نام دل شکسته در اینجا چو برده شد''|2='' یاد آمدم ز عترت مظلوم کربلا''}}


    {{ب|'' در کربلا، دلا! دل زینب شکسته شد''|2='' زیرا فلک نموده به زینب بسی جفا''}}
    {{ب|'' در کربلا، دلا! دل زینب شکسته شد''|2='' زیرا فلک نموده به زینب بسی جفا''}}


    {{ب|'' یکسو حسین کشته فتاده به قتلگه''|2='' عباس را دو دست ز یکسو زتن جدا''<ref>ر.ک: متن کتاب، ص7-6</ref>}} ‏.
    {{ب|'' یکسو حسین کشته فتاده به قتلگه''|2='' عباس را دو دست ز یکسو زتن جدا''<ref>ر.ک: متن کتاب، ص7-6</ref>}} ‏.
    خط ۶۲: خط ۶۹:


    {{شعر}}
    {{شعر}}


    {{ب|'' خیز ای صنم! که ماه صیام آمد''|2='' بوی خدا مرا به مشام آمد''}}
    {{ب|'' خیز ای صنم! که ماه صیام آمد''|2='' بوی خدا مرا به مشام آمد''}}


    {{ب|'' صوم و صلوة پایه دین گردید''|2='' خاصه کنون که ماه صیام آمد''}}
    {{ب|'' صوم و صلوة پایه دین گردید''|2='' خاصه کنون که ماه صیام آمد''}}


    {{ب|'' امشب هلال یکشبه رؤیت شد''|2='' گویی ز کردگار پیام آمد''}}
    {{ب|'' امشب هلال یکشبه رؤیت شد''|2='' گویی ز کردگار پیام آمد''}}


    {{ب|'' هر کس گرفت روزه، مسلمان است''|2='' شد صوم حتم و کار تمام آمد''<ref>ر.ک: همان، ص76</ref>‏}}.
    {{ب|'' هر کس گرفت روزه، مسلمان است''|2='' شد صوم حتم و کار تمام آمد''<ref>ر.ک: همان، ص76</ref>‏}}.
    {{پایان شعر}}
    {{پایان شعر}}


    و چون از احساس پاک ملی و ایرانی نیز برخوردار بود و اندیشه‎اش از مسائل سیاسی ایران تأثیر می‎پذیرفت، گاهی هم آثارش با افکار ملی و سیاسی آمیخته می‎شد و به‎خصوص در شعرهای [[مفتون همدانی، میرآقا|مفتون]] از سال 1320 تا 1332 اندیشه‎های سیاسی و ملی نمود ویژه‎ای داشت<ref>ر.ک: مقدمه کتاب، شرح‎حال مفتون همدانی، صفحه چهل‎وشش</ref>‏.
    و چون از احساس پاک ملی و ایرانی نیز برخوردار بود و اندیشه‌اش از مسائل سیاسی ایران تأثیر می‌پذیرفت، گاهی هم آثارش با افکار ملی و سیاسی آمیخته می‌شد و به‌خصوص در شعرهای [[مفتون همدانی، میرآقا|مفتون]] از سال 1320 تا 1332 اندیشه‌های سیاسی و ملی نمود ویژه‌ای داشت<ref>ر.ک: مقدمه کتاب، شرح‌حال مفتون همدانی، صفحه چهل‌وشش</ref>‏.


    بخش قصاید با این ابیات آغاز شده است:
    بخش قصاید با این ابیات آغاز شده است:


    {{شعر}}
    {{شعر}}


    {{ب|'' آمد به گوش هوش مرا دوش این ندا''|2='' یا من غرقت فی لجج النفس و الهوا''}}
    {{ب|'' آمد به گوش هوش مرا دوش این ندا''|2='' یا من غرقت فی لجج النفس و الهوا''}}


    {{ب|'' تا کی به کار قادر مطلق به چون و چند؟''|2='' ممکن کجا و واجب بی چون و بی چرا''}}
    {{ب|'' تا کی به کار قادر مطلق به چون و چند؟''|2='' ممکن کجا و واجب بی چون و بی چرا''}}


    {{ب|'' عالم چو کشتی است و همه ساکنان او''|2='' کشتی نشستگان و بود ناخدا، خدا ''<ref>ر.ک: متن کتاب، ص3</ref>‏}}.
    {{ب|'' عالم چو کشتی است و همه ساکنان او''|2='' کشتی نشستگان و بود ناخدا، خدا ''<ref>ر.ک: متن کتاب، ص3</ref>‏}}.
    {{پایان شعر}}
    {{پایان شعر}}


    خداوند روزی موجودات‎ را‎ در‎ هرکجا که باشند به آن‎ها عطا می‌کند‎؛ بدون‎ حساب‎های عادی و بشری و از راهی که گمان آن را هم نمی‌کنند (عنکبوت: 60؛ آل‎عمران: 37؛ نور: 38). این موضوع در آثار مختلف شعرا موجود است‎ و نظامی و سعدی نیز در آثار خویش آورده‎اند:
    خداوند روزی موجودات‎ را‎ در‎ هرکجا که باشند به آن‌ها عطا می‌کند‎؛ بدون‎ حساب‌های عادی و بشری و از راهی که گمان آن را هم نمی‌کنند (عنکبوت: 60؛ آل‌عمران: 37؛ نور: 38). این موضوع در آثار مختلف شعرا موجود است‎ و نظامی و سعدی نیز در آثار خویش آورده‌اند:


    نظامی:
    نظامی:
    خط ۹۱: خط ۱۱۲:
    {{شعر}}
    {{شعر}}


    {{ب|'' غم روزی مخور تا روز ماند''|2='' که خود روزی‎رسان روزی‎ رساند''}}
     
     
    {{ب|'' غم روزی مخور تا روز ماند''|2='' که خود روزی‌رسان روزی‎ رساند''}}
    {{پایان شعر}}
    {{پایان شعر}}


    سعدی نیز در باب ششم قناعت می‎گوید:
    سعدی نیز در باب ششم قناعت می‌گوید:


    {{شعر}}
    {{شعر}}


    {{ب|'' مخور هول ابلیس تا جان دهد‎''|2='' هم‎ آن‎کس‎ که دندان دهد نان دهد'' <ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/4111/153 ر.ک: کرمی، محمدحسین، ص153]</ref>}}‏.
     
     
    {{ب|'' مخور هول ابلیس تا جان دهد‎''|2='' هم‎ آن‌کس‎ که دندان دهد نان دهد''<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/4111/153 ر.ک: کرمی، محمدحسین، ص153]</ref>}}‏.
    {{پایان شعر}}
    {{پایان شعر}}


    [[مفتون همدانی، میرآقا|مفتون]] نیز در ابتدای قصیده‎ای چنین می‎سراید:
    [[مفتون همدانی، میرآقا|مفتون]] نیز در ابتدای قصیده‌ای چنین می‌سراید:


    {{شعر}}
    {{شعر}}


    {{ب|'' قومی نشسته‎اند و غم رزق می‎خورند''|2='' یا رب! به این گروه، کمی عقل کن عطا''}}


    {{ب|'' یک‎عمر رزق داده خداوند و خورده‎اند''|2='' غم خورده‎اند و رزق به یک‎عمر چون گدا''}}


    {{ب|'' ای دل! به آن کسان که غم رزق می‎خورند''|2='' برگو: خدا زیاد کند روزی شما''<ref>ر.ک: متن کتاب، ص4</ref>‏}}.
    {{ب|'' قومی نشسته‌اند و غم رزق می‌خورند''|2='' یا رب! به این گروه، کمی عقل کن عطا''}}
     
     
     
    {{ب|'' یک‎عمر رزق داده خداوند و خورده‌اند''|2='' غم خورده‌اند و رزق به یک‎عمر چون گدا''}}
     
     
     
    {{ب|'' ای دل! به آن کسان که غم رزق می‌خورند''|2='' برگو: خدا زیاد کند روزی شما''<ref>ر.ک: متن کتاب، ص4</ref>‏}}.
    {{پایان شعر}}
    {{پایان شعر}}


    مسمطات نیز با اشعار در مدح و منقبت مولای متقیان علی(ع) آغاز شده است. در فرازی آن چنین می‎خوانیم:
    مسمطات نیز با اشعار در مدح و منقبت مولای متقیان علی(ع) آغاز شده است. در فرازی آن چنین می‌خوانیم:


    {{شعر}}
    {{شعر}}


    {{ب|'' پناه بایست برد به درگه کردگار''|2='' یا به علی ولی، امین پروردگار''}}
    {{ب|'' پناه بایست برد به درگه کردگار''|2='' یا به علی ولی، امین پروردگار''}}


    {{ب|'' صهر نبی، دست حق، حیدر دلدل سوار''|2='' آنکه شهان را بود غلامیش افتخار''}}
    {{ب|'' صهر نبی، دست حق، حیدر دلدل سوار''|2='' آنکه شهان را بود غلامیش افتخار''}}


    {{ب|'' آنکه به درگاه اوست کم زغبار آفتاب''|2='' ''<ref>ر.ک: همان، ص159</ref>}} ‏.
    {{ب|'' آنکه به درگاه اوست کم زغبار آفتاب''|2='' ''<ref>ر.ک: همان، ص159</ref>}} ‏.
    خط ۱۲۷: خط ۱۶۴:
    {{شعر}}
    {{شعر}}


    {{ب|'' ای دل به جو نیلگون، عنقای روئین‎پر نگر''|2='' سیمرغ آتش‎بال بین، شاهین آتش‎خور نگر''}}


    {{ب|'' بگشوده پر بر آسمان، آتش‎فشان اژدر نگر''|2='' طیاره‎ها، سیاره‎ها، بر گنبد اخضر نگر''}} ‏.
     
    {{ب|'' ای دل به جو نیلگون، عنقای روئین‌پر نگر''|2='' سیمرغ آتش‌بال بین، شاهین آتش‎خور نگر''}}
     
     
     
    {{ب|'' بگشوده پر بر آسمان، آتش‎فشان اژدر نگر''|2='' طیاره‌ها، سیاره‌ها، بر گنبد اخضر نگر''}} ‏.
    {{پایان شعر}}
    {{پایان شعر}}


    خط ۱۳۸: خط ۱۷۹:


    ==پانویس ==
    ==پانویس ==
    <references />
    <references/>


    ==منابع مقاله==
    ==منابع مقاله==
    # مقدمه، شرح‎حال مفتون همدانی و متن کتاب.
    # مقدمه، شرح‌حال مفتون همدانی و متن کتاب.
    #[[:noormags:488094|مفتون، رضا، «مفتون همدانی و ترجیع‎بندهای ورزش باستانی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، فرهنگ مردم، تابستان 1387، شماره 26، صفحات 243 تا 249]].
    #[[:noormags:488094|مفتون، رضا، «مفتون همدانی و ترجیع‌بندهای ورزش باستانی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، فرهنگ مردم، تابستان 1387، شماره 26، صفحات 243 تا 249]].
    #[[:noormags:71687|کرمی، محمدحسین، «سیر اندیشه در آثار نظامی و سعدی»، پایگاه مجلات تخصصی نور: شناخت، بهار 1381، شماره 33، صفحه 137 تا 178]].
    #[[:noormags:71687|کرمی، محمدحسین، «سیر اندیشه در آثار نظامی و سعدی»، پایگاه مجلات تخصصی نور: شناخت، بهار 1381، شماره 33، صفحه 137 تا 178]].
    #[[:noormags:162573|صفایی ملایری، ابراهیم، «مفتون همدانی»، پایگاه مجلات تخصصی نور: ارمغان، دوره بیست‎وهشتم، مهر 1338، شماره 7، صفحه 304 تا 314]].
    #[[:noormags:162573|صفایی ملایری، ابراهیم، «مفتون همدانی»، پایگاه مجلات تخصصی نور: ارمغان، دوره بیست‌وهشتم، مهر 1338، شماره 7، صفحه 304 تا 314]].


    == وابسته‌ها ==
    {{شعر و شاعری}}
    ==وابسته‌ها==
    {{وابسته‌ها}}
       
       
    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    خط ۱۵۷: خط ۲۰۰:
       
       
    [[رده:زبانها و ادبیات ایرانی]]
    [[رده:زبانها و ادبیات ایرانی]]
    [[رده: تیر(98)]]
    [[رده:25 خرداد الی 24 تیر(98)]]

    نسخهٔ کنونی تا ‏۲ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۵۹

    دیوان اشعار مفتون همدانی‏
    دیوان اشعار مفتون همدانی
    پدیدآورانمفتون همداني، ميرآقا (نويسنده)

    مفتون، رضا (نويسنده)

    نفيسي، سعيد (مقدمه‌نويس)
    ناشرزوار
    مکان نشرايران - تهران
    سال نشرمجلد1: 1364ش,
    موضوعشعر فارسی - قرن 14
    زبانفارسی
    تعداد جلد1
    کد کنگره
    ‏PIR‎‏ ‎‏8223‎‏ ‎‏/‎‏ف‎‏32‎‏د‎‏9* ‏
    نورلایبمطالعه و دانلود pdf
    برای دیگر کاربردها، دیوان اشعار (ابهام‌زدایی) را ببینید.

    دیوان اشعار مفتون همدانی مشتمل بر شرح‌حال و اشعار سید میر آقا کبریایی متخلص به مفتون (متوفی 1334ش) است. این اثر با مقدمه استاد سعید نفیسی و کوشش رضا مفتون منتشر شده است.

    ساختار

    کتاب مشتمل بر چند مقدمه و شرح‌حال مفتون همدانی به قلم استاد سعید نفیسی، رضا مفتون و ابراهیم صفایی است. پس‌ازآن محتوای کتاب به ترتیب قصاید، مسمطات، ترکیب‌بندها، تضمینات، ترجیعات، غزلیات، تغزلات، قطعات، رباعیات، ماده‌تاریخ‎ها، مثنویات و متفرقات ارائه شده است.

    گزارش محتوا

    دیوان مفتون با مقدمه استاد سعید نفیسی در شرح‌حال مفتون آغاز شده است. وی مقدمه‌اش را با این عبارت آغاز می‌کند: «گویی که شهرها و آبادی‌ها چون کسان، دوره‌های نیک‌‌بختی و بدبختی دارند. نیک‌‌بختی شهری همگامی است که مردم دانا و بینا و هنرمند در آن گرد آمده باشند. چه می‌شود که گاهی گرد می‌آیند و گاهی فراهم نمی‌شوند؟ این بحث بسیار دراز و دقیقی است که اینک مجال طرح آن نیست. درهرصورت، گاهی در تاریخ ادب دیده می‌شود که در روزگاری کمابیش دراز، چند تن مردم بزرگ سحرآفرین در شهری گرد آمده و نام آن شهر را به بزرگی رسانیده‌اند...». سپس شهرت شیراز را به‌واسطه سعدی و حافظ و یادآور شهر ویران‌شده طوس را فردوسی دانسته است. سپس غمام، آزاد و موسی نثری را از برگزیدگان سخن فارسی در زمان خود دانسته است. سپس در وصف مفتون همدانی می‌نویسد: «چهارم ایشان شاعر مفلق مفتون کبریایی همدانی است که خوشبختانه هنوز طبع سرشار وی در غایت شکفتگی و جوانیست و از ایزد دادآفرین درخواست دارم که بر دوره سودبخشی و سخن‌آفرینی او بیفزاید. کتاب حجیم پرمغزی که در هر صحیفه آن شاهکاری جای گرفته است بهترین گواهست که مفتون کبریایی را می‌توان از سخنوران زبردست و چیره‌گفتار این روزگار دانست. قدرتی که وی در بیان منظوم دارد و این کتاب خود دلیل آشکار بر آنست، در سرایندگان معاصر ما کم دیده می‌شود»[۱]‏.

    پس از مقدمه مختصر استاد نفیسی، شرح‌حال مفتون به قلم فرزندش نوشته شده است. در بخشی از آن می‌خوانیم: «عمده شهرت و مهارت وی در غزل‎سرایی و ساختن مسمط‎های مختلف و رباعی می‌باشد. مفتون مبتکر سبکی جدید نیست و او را نیز باید مانند سایر شاعران همدان پیرو استادان قدیم و پیشینیان دانست ولی بااین‌همه در لطف سخن و انسجام کلام و روانی طبع و بیان مضامین لطیف و ادای مطالب نغز شیوه‌ای استادانه و دل‌انگیز داشته است»[۲]‏.

    مفتون در زمینه‌ها‎ و موضوع‎های‎ گوناگون‎ طبع‌آزمایی کرده و شعر سروده است. از توحید و ستایش پروردگار تا منقبت پیامبر(ص) و تقرّب به ائمه اطهار‎(ع) و مناجات‎ گرفته تا مسائل اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، انسان‌دوستی، عرفان و توصیف طبیعت. مفتون شیفته ورزش بود و ورزشکاران بسیاری را تربیت کرد. او طبع خود را در این‎ زمینه‎ نیز آزموده است و شاید تنها شاعری است که در اشعارش فنون و اصطلاحات‎ ورزش‎ باستانی و کشتی را که بالغ بر شصت‎ فن‎ است‎ نام برده و در ترجیع‌بندی بالغ بر 26‎ بند‎ گنجانده است که بیست بند آن با ترجیع‌بند زیر:

    {{ب| کای لنگر زمین و زمان‎، جان‎ هر اَحَد |2= دست من است‎ و دامن‎ تو، یا‎ علی‎!مدد [۳]‏}.

    این چاپ از کتاب نسبت به چاپ اول مزیت‎هایی دارد: از جهت حروف چاپی، رعایت فاصله بجا، داشتن مقادیری اعراب و علائم، مشخص بودن اسامی خاص، کم غلط بودن، اضافه داشتن زیرنویس و عکس و گراور و چاپ بعضی ملالات، مراثی و ماده‌تاریخ‎های نوشته و سروده شده درابه مفتون[۴]‏.

    پیش از ورود به متن اشعاری در رثاء و ماده‌تاریخ درگذشت مفتون همدانی به قلم سید کاظم حسینی (داور همدانی)، مهدی دیجوران (دیجور همدانی)، علی‌اکبر سپهری (فرخ همدانی)، ابوالقاسم مسرور آمده[۵]‏ و نیز ابراهیم صفایی شرح‌حال مفتون و چگونگی آشنایی خود با او را به رشته تحریر درآورده است[۶]‏.

    مفتون در انواع شعر تسلط داشت غزل و قصیده و مسمط را خوب می‌گفت؛ ولی بیشتر کار او در‎ شعر قصیده‌سرائی بود. بسیاری از غزل‎های خوب «حافظ» و «شمس» و «صفی» را تضمین کرده و الحق نیکو از عهده برآمده است[۷]‏. در شعرهای خود از صنایع لفظی بهره می‌گرفت و شعر خود را با این صنایع می‌آراست و گاهی هم توجه بسیار او به جنبه فنی شعر و یا انتخاب ردیف‌های مشکل کلامش را سنگین و ثقیل می‌کرد. مفتون چون در مکتب تصوف پرورش یافته و خود صوفی پاک‎ضمیری بود، بیشتر شعرها به‌ویژه قصیده‌هایش با معانی و اصطلاحات عرفانی آمیخته بود. او به «باباطاهر» ارادت می‌ورزید و هر ماه یک یا دو بار به زیارت آرامگاه او می‌شتافت و با یاد او خلوت می‌کرد. بخشی از شعرهای مفتون به اقتضای معتقدات مذهبی، رنگ مذهبی دارد:



    ‏.
    نام دل شکسته در اینجا چو برده شد یاد آمدم ز عترت مظلوم کربلا
    در کربلا، دلا! دل زینب شکسته شد زیرا فلک نموده به زینب بسی جفا
    یکسو حسین کشته فتاده به قتلگه عباس را دو دست ز یکسو زتن جدا[۸]

    یا این ابیات:




    .
    خیز ای صنم! که ماه صیام آمد بوی خدا مرا به مشام آمد
    صوم و صلوة پایه دین گردید خاصه کنون که ماه صیام آمد
    امشب هلال یکشبه رؤیت شد گویی ز کردگار پیام آمد
    هر کس گرفت روزه، مسلمان است شد صوم حتم و کار تمام آمد[۹]‏

    و چون از احساس پاک ملی و ایرانی نیز برخوردار بود و اندیشه‌اش از مسائل سیاسی ایران تأثیر می‌پذیرفت، گاهی هم آثارش با افکار ملی و سیاسی آمیخته می‌شد و به‌خصوص در شعرهای مفتون از سال 1320 تا 1332 اندیشه‌های سیاسی و ملی نمود ویژه‌ای داشت[۱۰]‏.

    بخش قصاید با این ابیات آغاز شده است:



    .
    آمد به گوش هوش مرا دوش این ندا یا من غرقت فی لجج النفس و الهوا
    تا کی به کار قادر مطلق به چون و چند؟ ممکن کجا و واجب بی چون و بی چرا
    عالم چو کشتی است و همه ساکنان او کشتی نشستگان و بود ناخدا، خدا [۱۱]‏

    خداوند روزی موجودات‎ را‎ در‎ هرکجا که باشند به آن‌ها عطا می‌کند‎؛ بدون‎ حساب‌های عادی و بشری و از راهی که گمان آن را هم نمی‌کنند (عنکبوت: 60؛ آل‌عمران: 37؛ نور: 38). این موضوع در آثار مختلف شعرا موجود است‎ و نظامی و سعدی نیز در آثار خویش آورده‌اند:

    نظامی:

    غم روزی مخور تا روز ماند که خود روزی‌رسان روزی‎ رساند

    سعدی نیز در باب ششم قناعت می‌گوید:

    ‏.
    مخور هول ابلیس تا جان دهد‎ هم‎ آن‌کس‎ که دندان دهد نان دهد[۱۲]

    مفتون نیز در ابتدای قصیده‌ای چنین می‌سراید:



    .
    قومی نشسته‌اند و غم رزق می‌خورند یا رب! به این گروه، کمی عقل کن عطا
    یک‎عمر رزق داده خداوند و خورده‌اند غم خورده‌اند و رزق به یک‎عمر چون گدا
    ای دل! به آن کسان که غم رزق می‌خورند برگو: خدا زیاد کند روزی شما[۱۳]‏

    مسمطات نیز با اشعار در مدح و منقبت مولای متقیان علی(ع) آغاز شده است. در فرازی آن چنین می‌خوانیم:



    ‏.
    پناه بایست برد به درگه کردگار یا به علی ولی، امین پروردگار
    صهر نبی، دست حق، حیدر دلدل سوار آنکه شهان را بود غلامیش افتخار
    آنکه به درگاه اوست کم زغبار آفتاب [۱۴]

    توصیف مفتون از هواپیما نیز جالب است:


    ‏.
    ای دل به جو نیلگون، عنقای روئین‌پر نگر سیمرغ آتش‌بال بین، شاهین آتش‎خور نگر
    بگشوده پر بر آسمان، آتش‎فشان اژدر نگر طیاره‌ها، سیاره‌ها، بر گنبد اخضر نگر

    دیوان مفتون با بخش متفرقات و ارائه دو تلگراف که در حمایت از مصدق سروده خاتمه یافته است[۱۵]‏.

    وضعیت کتاب

    کتاب فاقد فهرست مطالب است. در انتهای کتاب فهرستی از اغلاط با ذکر صفحه و سطر و صحیح آن ارائه شده است.

    پانویس

    1. ↑ ر.ک: مقدمه، ص6-5
    2. ↑ ر.ک: شرح‌حال مفتون همدانی، صفحه بیست‌ویک و بیست‌ودو
    3. ↑ ر.ک: مفتون، رضا، ص244
    4. ↑ ر.ک: مقدمه کتاب، شرح‌حال مفتون همدانی، صفحه سی‌ویک و سی‌ودو
    5. ↑ ر.ک: همان، صفحه سی‌وچهار تا سی‌وهشت
    6. ↑ ر.ک: همان، صفحه چهل‌وسه
    7. ↑ ر.ک: صفایی ملایری، ابراهیم، ص307-306
    8. ↑ ر.ک: متن کتاب، ص7-6
    9. ↑ ر.ک: همان، ص76
    10. ↑ ر.ک: مقدمه کتاب، شرح‌حال مفتون همدانی، صفحه چهل‌وشش
    11. ↑ ر.ک: متن کتاب، ص3
    12. ↑ ر.ک: کرمی، محمدحسین، ص153
    13. ↑ ر.ک: متن کتاب، ص4
    14. ↑ ر.ک: همان، ص159
    15. ↑ ر.ک: همان، ص830

    منابع مقاله

    1. مقدمه، شرح‌حال مفتون همدانی و متن کتاب.
    2. مفتون، رضا، «مفتون همدانی و ترجیع‌بندهای ورزش باستانی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، فرهنگ مردم، تابستان 1387، شماره 26، صفحات 243 تا 249.
    3. کرمی، محمدحسین، «سیر اندیشه در آثار نظامی و سعدی»، پایگاه مجلات تخصصی نور: شناخت، بهار 1381، شماره 33، صفحه 137 تا 178.
    4. صفایی ملایری، ابراهیم، «مفتون همدانی»، پایگاه مجلات تخصصی نور: ارمغان، دوره بیست‌وهشتم، مهر 1338، شماره 7، صفحه 304 تا 314.

    وابسته‌ها

    برگرفته از «https://fa.wikinoor.ir/w/index.php?title=دیوان_اشعار_مفتون_همدانی&oldid=752059»