تفسير جوامع الجامع (مصحح، گرجی): تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    (صفحه ای تازه حاوی «<div class='wikiInfo'> [[پرونده:NUR01980J1.jpg|بندانگش» ایجاد کرد.)
     
    جز (جایگزینی متن - '[[ ' به '[[')
    برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه
     
    (۷۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۷ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۱: خط ۱:
    <div class='wikiInfo'>
    {{جعبه اطلاعات کتاب
    [[پرونده:NUR01980J1.jpg|بندانگشتی|تفسير جوامع الجامع]]
    | تصویر =NUR01980J1.jpg
    {| class="wikitable aboutBookTable" style="text-align:Right"
    | عنوان =تفسیر جوامع الجامع
    |+ |
    | عنوان‌های دیگر =جوامع الجامع
    |-
    | پدیدآوران =
    ! نام کتاب!! data-type='bookName'|تفسير جوامع الجامع
    [[گرجی، ابوالقاسم]] (مصحح)
    |-
    |نام های دیگر کتاب
    |data-type='otherBookNames'|جوامع الجامع
    |-
    |پدیدآورندگان
    |data-type='authors'|[[گرجی، ابوالقاسم]] (مصحح)


    [[طبرسی، فضل بن حسن]] (نويسنده)
    [[طبرسی، فضل بن حسن]] (نویسنده)
    |-
    | زبان =عربی
    |زبان  
    | کد کنگره =‏BP‎‏ ‎‏94‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏ط‎‏2‎‏ج‎‏9‎‏ ‎‏1371
    |data-type='language'|عربی
    | موضوع =
    |-
    تفاسیر شیعه - قرن 6ق.
    |کد کنگره  
    | ناشر =
    |data-type='congeressCode' style='direction:ltr'|‏BP‎‏ ‎‏94‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏ط‎‏2‎‏ج‎‏9‎‏ ‎‏1371
    حوزه علمیه قم، مرکز مدیریت ج: 1, 2
    |-
    | مکان نشر =قم - ایران
    |موضوع  
    | سال نشر = 1412 ق
    |data-type='subject'|تفاسیر شیعه - قرن 6ق.
    |-
    |ناشر  
    |data-type='publisher'|حوزه علميه قم، مرکز مديريت ج: 1, 2


    سازمان مطالعه و تدوين کتب علوم انسانی دانشگاه ها (سمت) ج: 3, 4
    | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE01980AUTOMATIONCODE
    |-
    | چاپ =1
    |مکان نشر
    | تعداد جلد =4
    |data-type='publishPlace'|قم - ایران
    | کتابخانۀ دیجیتال نور =01980
    |-
    | کتابخوان همراه نور =01980
    |سال نشر
    | کد پدیدآور =
    |data-type='publishYear'| 1412 هـ.ق
    | پس از =
    |-class='articleCode'
    | پیش از =
    |کد اتوماسیون
    }}
    |data-type='automationCode'|1980
    |}
    </div>




    == معرفى اجمالى ==
    برای مطالعه درباره کتاب اصلی به [[تفسیر جوامع الجامع (محقق، جامعه مدرسین)]] مراجعه کنید.




    «تفسير جوامع الجامع»، از آثار مفسر گران‌قدر ابوعلى فضل بن حسن، مشهور به امين‌الاسلام طبرسى (468 يا 469 - 548ق)، به زبان عربى است كه در آن، آيات قرآن كريم از آغاز تا انجام به‌صورت ترتيبى در چهار جلد تفسير شده است. اين اثر را - كه به‌عنوان متن درسى در دوره سطح حوزه علميه قم تدريس مى‌شود - دكتر ابوالقاسم گرجى تصحيح كرده و برايش مقدمه‌اى عالمانه نوشته است. نويسنده، تفسير حاضر را بعد از نگارش تفسير ارزنده و مشهورش «مجمع البيان» و مطالعه تفسير «كشاف» زمخشرى، در سال 542 تا 543 در ظرف 12 ماه نوشته است.
    '''تفسیر جوامع الجامع'''، از آثار مفسر گران‌قدر [[ابوعلى فضل بن حسن]]، مشهور به [[طبرسی، فضل بن حسن|امین‌الاسلام طبرسى]] (468 یا 469-548ق)، به زبان عربى است که در آن، آیات قرآن کریم از آغاز تا انجام به‌صورت ترتیبى در چهار جلد تفسیر شده است. این اثر را - که به‌عنوان متن درسى در دوره سطح حوزه علمیه قم تدریس مى‌شود - دکتر [[ابوالقاسم گرجى]] تصحیح کرده و برایش مقدمه‌اى عالمانه نوشته است. نویسنده، تفسیر حاضر را بعد از نگارش تفسیر ارزنده و مشهورش [[مجمع البیان]] و مطالعه تفسیر [[کشاف]] [[زمخشرى]]، در سال 542 تا 543 در ظرف 12 ماه نوشته است..<ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/12348/2/19 طبرسی، فضل بن حسن، ج1، ص19]</ref>


    كتاب مذكور را مركز مديريت حوزه علميه قم و دانشگاه تهران به‌صورت مشترك منتشر كرده‌اند و اين موضوع، نشانه‌اى از ارزش و اعتبار علمى آن در سطح تحصيلات عالى در دوران حاضر است.
    در این کتاب چهار جلدى، تفسیر آیات قرآن کریم به این ترتیب از سوره «فاتحة الکتاب» تا سوره ناس آمده است:


    == ساختار ==
    جلد اول از سوره فاتحه تا پایان اعراف، جلد دوم از سوره انفال تا پایان سوره طه، جلد سوم از سوره انبیاء تا پایان سوره زمر و جلد چهارم از سوره مؤمن تا پایان سوره ناس.


    ==وجه تمایز تفسیر مجمع البیان و کشاف با جوامع الجامع==


    در اين كتاب چهار جلدى، تفسير آيات قرآن كريم به اين ترتيب از سوره «فاتحةالكتاب» تا سوره ناس آمده است:
    طبرسى، پس از دستیابى به تفسیر «کشّاف» - باآنکه پیش‌تر دو کتاب تفسیرى را به رشته تحریر درآورده بود - به تدوین تفسیر «جوامع الجامع» پرداخت. این تفسیر بدان‌گونه که مؤلف در مقدمه آن تصریح کرده، سومین تفسیر طبرسى است که تدوین شده است. او نخست «مجمع البیان» را و سپس تفسیرى وجیز با عنوان [[الکافی الشافی]] را به رشته تحریر درآورد و پس از آنکه با «کشّاف» روبه‌رو شد، با عنایت به «کشّاف»، تفسیر «جوامع الجامع» را پدید آورد. نظمى را که طبرسى در کتاب «مجمع البیان» مراعات کرده بود، در کتاب «جوامع» به کار نگرفت، بلکه مباحث را به روش و نظم «کشّاف» ارائه کرد. طبرسى در مقدمه «جوامع الجامع» مى‌نویسد: «این تفسیر، خلاصه‌اى از تفسیر «کشّاف» و برگرفته از آن است»؛ البته مراد ایشان اقتباس است، نه تقلید و بازنویسى مطالب «کشاف»؛ چه، جناب طبرسى علاوه بر پالایش «کشّاف» و حذف مباحث و مطالب غیر ضرورى، مطالبى ارزشمند بر آن افزوده و آرا و نظریات خود را به سبک مفسران و فقیهان امامیه آورده است. در این رهگذر طبرسى به سه موضوع، عنایت وافر داشته است: 1. لغات؛ 2. ترکیب آیات؛ 3. فصاحت و بلاغت و نکات بلاغى. طبرسى سعى داشته است تا در این زمینه مطلبى را از تفسیر «کشّاف» فروگذار نکند..<ref>[http://maarefquran.org/index.php/page,viewArticle/LinkID,70 گازاری، محمدحسن، ص173-174]</ref>


    جلد 1: سوره فاتحه تا پايان اعراف؛
    ==ویژگی‌های تصحیح==


    جلد 2: سوره انفال تا پايان سوره طه؛
    #طبرسى در این کتاب هرگاه از [[امام جعفر صادق(ع)|حضرت صادق(ع)]]روایتى نقل مى‌کند، غالباً  به جهت رعایت اختصار، حرف «ص» را براى لقب شریف آن حضرت رمز قرار داده و حتّى در پاره‌اى از موارد از ذکر مثل کلمه «قال» و «عن» و مانند آن قبل از آن حرف نیز صرف نظر نموده است. البته جناب دکتر گرجى به‌تبعیت از نسخه «ب» که مصحّح محترم آن - چنان‌که خود تصریح کرده - به تصرّف خود رمز مزبور را به «عن الصّادق» تبدیل کرده، از به کار بردن رمز مزبور غالباً  خوددارى کرده است..<ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/12348/2/19 طبرسی، فضل بن حسن، ج1، ص19]</ref>
    #در تصحیح این اثر از پنج نسخه استفاده شده است..<ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/12348/2/19 همان، ج1، ص19]</ref>از این پنج نسخه، مصحح کتاب، ابوالقاسم گرجی، نسخه‌ای از کتاب که توسط محمدعلی قاضی طباطبایی و با همکاری برخی از فضلا مورد تحقیق و تصحیح قرار گرفته و در ماه رجب 1379 تا شعبان 1383 در چاپخانه مصباحی چاپ و منتشر شده است را در اولویت قرار داده است و با نام «ب» نام‌گذاری کرده است. در رونوشت از قسمت‌های مختلف این نسخه از کسانی چون سید رضا هاشمیان و حکمت آل آقا نیز بهره گرفته است، سپس این رونوشت‌ها را با دیگر نسخ مقابله و در صورت اختلاف، با همکاری و مشاوره یکدیگر صحیح‌ترین آنها را در متن آورده و اختلاف نسخ را در پاورقی‌ها قید کرده است..<ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/12348/2/28 همان، ج1، ص28]</ref>
    #مصحح در تصحیح این کتاب علاوه بر نسخ، از کتب بسیاری در لغت، تفسیر، نحو، تاریخ، رجال، شعر و غیره مانند [[القاموس المحیط|قاموس]] [[فیروزآبادی، محمد بن یعقوب|فیروزآبادی]]، [[الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة|صحاح]] [[جوهری، اسماعیل بن حماد|جوهری]]، [[مجمع البحرین]] [[طریحی، فخرالدین بن محمدعلی |طریحی]]، [[المصباح المنیر في غریب الشرح الکبیر للرافعي|مصباح المنیر]] [[فیومی، احمد بن محمد|فیومی]]، [[لسان العرب]] [[ابن منظور، محمد بن مکرم|ابن منظور]]، [[مقدمة الأدب]] [[زمخشری]]، [[أقرب الموارد]] [[شرتونی]]، [[تبیان عکبری]]، [[تبیان]] [[شیخ طوسی]]، [[کشاف]]، [[تفسیر بیضاوی]]، [[مجمع البیان]]، [[تفسیر گازر]]، [[کشف الأسرار]] [[خواجه عبدالله انصاری]]، [[مغنیاللبیب]] [[ابن هشام]]، [[بلوغ الأرب في معرفة أحوال العرب]] [[آلوسی]]، [[الأعلام زرکلی]]، [[تاریخ الأدب العربی]] [[زیّات]]، بعضی از حواشی و شروح کشاف، [[دیوان امرؤ القیس]]، [[دیوان أعشی]]، [[مرشد]] و غیره استفاده کرده است و در صورت لزوم نام هریک را در پاورقی آورده است. در این میان از [[الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل و عيون الأقاويل في وجوه التأويل|کشاف زمخشری]] سپس تفسیر بیضاوی و مجمع البیان بیشترین بهره را برده است...<ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/12348/2/30 همان، ج1، ص30]</ref>
    #گفتنى است که مصحح براى هرکدام از جلدهاى چهارگانه اثر حاضر مقدمه‌اى عالمانه و جداگانه نوشته و برخى از مباحث روشى و چگونگى تصحیح و ویژگى‌هاى کتاب را شرح داده است..<ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/12348/2/19 همان، ج1، ص19]</ref>
    #کتاب حاضر از نظر تصحیح، روشمند و ممتاز است؛ به‌طورى‌که بارها از سوى مجامع علمى مورد تقدیر و تشویق قرار گرفته است و به‌عنوان مثال در سال 1362ش، به‌عنوان کتاب سال جمهورى اسلامى ایران انتخاب شده است. یکى از پژوهشگران نیز در مقاله‌اى انتقادى تحت عنوان «غناى دانش و روش در تصحیح جوامع الجامع»، آن را شناسانده و برخى از انتقادات را از نظر تصحیح مطرح کرده است..<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19827/2/5 همان، ج3، صه-ز]</ref>
    #پاورقى‌هاى کتاب، روشمند و عالمانه تنظیم شده و در آن افزون بر بیان اختلاف نسخه‌هاى خطى، برخى از لغات مشکل معنا شده..<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/12348/3/24 همان، ج1، ص24، پاورقى 5]</ref>و برخى از توضیحات ضرورى درباره موضوعات یا شخصیت‌ها و... آمده..<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19827/3/109 همان، ج3، ص109]</ref>و همچنین شماره جلد و صفحه منابع مورد استناد مؤلف یا مصحح روشن شده است..<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/12350/2/92 همان، ج4، ص92، پاورقى 3]</ref>


    جلد 3: سوره انبياء تا پايان سوره زمر؛
    ==پانویس==
    <references/>


    جلد 4: سوره مؤمن تا پايان سوره ناس.


    نويسنده، بيشتر به بُعد ادبى و لغوى و بلاغى آيات توجه كرده و به روش و نظم تفسير «كشّاف» مطالبش را سامان داده است و البته طبرسى صاحب‌نظر است و تقليد پيشه نساخته، بلكه علاوه بر پالايش «كشّاف» و حذف مباحث و مطالب غير ضرورى، مطالبى ارزشمند بر آن افزوده و آرا و نظريات خود را به سبك مفسران و فقيهان اماميه آورده است.
    == منابع مقاله ==
    #طبرسی، فضل بن حسن، جوامع الجامع تصحیح ابوالقاسم گرجی، مرکز مدیریت حوزه علمیه قم (ج1 و 2)، انتشارات سمت(ج3 و 4)، 1412ق.
    #گازاری، محمدحسن، جوامع الجامع و کشاف در نگاه تطبیقی، فصلنامه پژوهش‌های قرآنی، بهار و تابستان 1381 - شماره 29 و 30. قابل دسترسی به آدرس اینترنتی ذیل:
    http://maarefquran.org/index.php/page,viewArticle/LinkID,70


    == گزارش محتوا ==


    {{تفاسیر}}
    {{کتاب سال جمهوری اسلامی ایران}}


    در باره محتواى اين اثر چند نكته گفتنى است:


    1. طبرسى، پس از دستيابى به تفسير «كشّاف» - باآنكه پيش‌تر دو كتاب تفسيرى را به رشته تحرير درآورده بود - به تدوين تفسير «جوامع الجامع» پرداخت. اين تفسير بدان‌گونه كه مؤلف در مقدمه آن تصريح كرده، سومين تفسير طبرسى است كه تدوين شده است. او نخست «مجمع البيان» را و سپس تفسيرى وجيز با عنوان «الكافي الشافي» را به رشته تحرير درآورد و پس از آنكه با «كشّاف» روبه‌رو شد، با عنايت به «كشّاف»، تفسير «جوامع الجامع» را پديد آورد. نظمى را كه طبرسى در كتاب «مجمع البيان» مراعات كرده بود، در كتاب «جوامع» به كار نگرفت، بلكه مباحث را به روش و نظم «كشّاف» ارائه كرد. طبرسى در مقدمه «جوامع الجامع» مى‌نويسد: «اين تفسير، خلاصه‌اى از تفسير «كشّاف» و برگرفته از آن است»؛ البته مراد ايشان اقتباس است، نه تقليد و بازنويسى مطالب «كشاف»؛ چه، جناب طبرسى علاوه بر پالايش «كشّاف» و حذف مباحث و مطالب غير ضرورى، مطالبى ارزشمند بر آن افزوده و آرا و نظريات خود را به سبك مفسران و فقيهان اماميه آورده است. در اين رهگذر طبرسى به سه موضوع، عنايت وافر داشته است: 1. لغات؛ 2. تركيب آيات؛ 3. فصاحت و بلاغت و نكات بلاغى. طبرسى سعى داشته است تا در اين زمينه مطلبى را از تفسير «كشّاف» فروگذار نكند.
    ==وابسته‌ها==
    {{وابسته‌ها}}


    2. اين تفسير، پس از تفسير «مجمع البيان»، از معروف‌ترين تأليفات شيخ طبرسى است كه آن را به درخواست فرزند خود تأليف نموده و آن را «وسيط» ناميده است (مقدمه كتاب، ج 1، ص 17 و 18).
    [[روض الجنان و روح الجنان في تفسير القرآن]]


    3. طبرسى گرچه گاهى در تفسير «جوامع الجامع» از تفسير «مجمع البيان» و يا شايد از ديگر دانشمندان سخنانى نقل مى‌كند، ولى مى‌توان گفت كه بيشتر، بلكه نزديك به همه مطالب آن از «كشّاف» اقتباس شده است. او حتّى در مواردى كه زمخشرى از تفسير آيه سكوت كرده و يا قرائت غير عاصم را اصل قرار داده و يا عبارت آيه را به‌نحوى تغيير داده و يا مانند اين امور، از تفسير «كشّاف» تبعيّت نموده است. امتياز اين كتاب از تفسير كشّاف تنها در امور زير است:
    [[الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل و عيون الأقاويل في وجوه التأويل]]


    الف)- اختصار و حذف زوائد و مطالب غير ضرورى. طبرسى در اين كتاب به‌طورى در اين باب كوشيده كه غالبا مطالب را در قالب عبارات موجز و كوتاه‌ترى به‌خوبى بيان كرده است، ولى متأسفانه در برخى از موارد اين اختصار موجب تعقيد و يا اخلال لفظى و معنوى شده؛ درحالى‌كه در «كشّاف» در آن موارد هيچ‌گونه تعقيد و يا اخلالى ديده نمى‌شود.
    [[الوسيط في تفسير القرآن المجيد]]


    ب)- در بسيارى از موارد، رواياتى از طرق شيعه نقل شده كه گاهى با تفسير صاحب «كشّاف» موافق و در بسيارى از مواضع با تفسير مذكور مخالف است.
    [[تفسیر جوامع الجامع (محقق، جامعه مدرسین)]]


    ج)- طبرسى در اين تفسير در پاره‌اى از موارد، مطالبى از تفسير كبير خود (مجمع البيان) نيز نقل كرده است.
    [[النكت و العيون تفسير الماوردي]]


    د)- در مواردى كه آراء كلامى اماميّه با نظر معتزله موافق نيست و يا نظر شخصى طبرسى در تفسير آيه با نظر زمخشرى مخالف است، طبرسى از نظر صاحب «كشّاف» عدول كرده و آنچه را خود حقّ مى‌دانسته، بيان نموده است (همان، ج 1، ص 19).
    [[تفسير البغوي]]


    4. طبرسى در اين كتاب هرگاه از حضرت صادق(ع) روايتى نقل مى‌كند، غالبا به جهت رعايت اختصار، حرف «ص» را براى لقب شريف آن حضرت رمز قرار داده و حتّى در پاره‌اى از موارد از ذكر مثل كلمه «قال» و «عن» و مانند آن قبل از آن حرف نيز صرف نظر نموده است. البته جناب دكتر گرجى به تبعيت از نسخه «ب» كه مصحّح محترم آن - چنان‌كه خود تصريح كرده - به تصرّف خود رمز مزبور را به «عن الصّادق» تبديل كرده، از به كار بردن رمز مزبور غالبا خوددارى كرده است.
    [[الكشف و البيان المعروف تفسير الثعلبي]]


    5. اين تفسير به سبك «مجمع البيان» منظّم و مرتّب نيست، بلكه چون «كشّاف» مطالب به دنبال يكديگر آمده است. در آغاز، آياتى چند كه به يك موضوع مربوط است ذكر شده و سپس به‌تدريج اجزاى آن آيات آورده شده و در ضمن تفسير آن جزء، قرائت و جهات ادبى از صرف و نحو و لغت و اشتقاق و بلاغت و احيانا كلام و فقه و اصول بيان گرديده است (همان، مقدمه ج 1، ص 20).
    [[تفسير الجيلاني]]


    6. گفتنى است كه مصحح براى هركدام از جلدهاى چهارگانه اثر حاضر مقدمه‌اى عالمانه و جداگانه نوشته و برخى از مباحث روشى و چگونگى تصحيح و ويژگى‌هاى كتاب را شرح داده است.
    [[تفسیر الشهرستاني]]


    == وضعيت كتاب ==
    [[تفسير الشریف المرتضی]]


    [[المحرر الوجيز في تفسير الكتاب العزيز]]


    كتاب حاضر از نظر تصحيح، روشمند و ممتاز است، به‌طورى‌كه بارها از سوى مجامع علمى مورد تقدير و تشويق قرار گرفته است و به‌عنوان مثال در سال 1362ش، به‌عنوان كتاب سال جمهورى اسلامى ايران انتخاب شده است. يكى از پژوهشگران نيز در مقاله‌اى انتقادى تحت عنوان «غناى دانش و روش در تصحيح جوامع الجامع»، آن را شناسانده و برخى از انتقادات را از نظر تصحيح مطرح كرده است (همان مقدمه ج 3، ص ج).
    [[البلاغة القرآنية في تفسير الزمخشري و اثرها في الدراسات البلاغية]]


    پاورقى‌هاى كتاب، روشمند و عالمانه تنظيم شده و در آن افزون بر بيان اختلاف نسخه‌هاى خطى، برخى از لغات مشكل معنا شده (مقدمه كتاب، ج 1، ص 24، پاورقى 5) و برخى از توضيحات ضرورى در باره موضوعات يا شخصيت‌ها و... آمده (مقدمه كتاب، ج 3، ص 109) و همچنين شماره جلد و صفحه منابع مورد استناد مؤلف يا مصحح روشن شده است (مقدمه كتاب، ج 4، ص 92، پاورقى 3).
    [[روش شیخ طوسی در تفسیر تبیان]]


    == منابع مقاله ==
    [[زاد المسير في علم التفسير]]
     
    [[تفسير الجيلاني]]
     
    [[تفسیر سورآبادی]]
     
    [[الوجيز في تفسير الكتاب العزيز]]
     
    [[المنتخب من تفسير القرآن و النكت المستخرجة من كتاب التبيان]]
     
    [[الهداية إلی بلوغ النهاية]]


    [[روض الجنان و روح الجنان في تفسير القرآن]]


    1. مقدمه و متن كتاب.
    [[ترجمه تفسير مجمع البيان]]


    2. مقاله «جوامع الجامع و كشاف در نگاه تطبيقى»، نوشته محمدحسن گازارى، منتشرشده در فصلنامه پژوهش‌هاى قرآنى، بهار و تابستان 1381، شماره 29 و 30، قابل دسترسى به آدرس اينترنتى ذيل:
    [[زاد المسير في علم التفسير]]


    http://maarefquran.org/index.php/page,viewArticle/LinkID,70 .
    [[مجمع البيان في تفسير القرآن]]


    [[التبيان في تفسير القرآن]]


    == وابسته‌ها ==
    [[ترجمه تفسير جوامع الجامع]]
    == پیوندها ==
    [http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/12348 مطالعه کتاب تفسير جوامع الجامع در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور]
    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    [[رده:اسلام، عرفان، غیره]]
    [[رده:اسلام، عرفان، غیره]]
    [[رده:تفسیر]]
    [[رده: تفسیر]]
    [[رده:متون تفاسیر]]
    [[رده: متون تفاسیر]]
     
    [[رده:کتاب سال جمهوری اسلامی ایران]]
     

    نسخهٔ کنونی تا ‏۶ مارس ۲۰۲۳، ساعت ۲۰:۱۰

    تفسیر جوامع الجامع
    تفسير جوامع الجامع (مصحح، گرجی)
    پدیدآورانگرجی، ابوالقاسم (مصحح) طبرسی، فضل بن حسن (نویسنده)
    عنوان‌های دیگرجوامع الجامع
    ناشرحوزه علمیه قم، مرکز مدیریت ج: 1, 2
    مکان نشرقم - ایران
    سال نشر1412 ق
    چاپ1
    موضوعتفاسیر شیعه - قرن 6ق.
    زبانعربی
    تعداد جلد4
    کد کنگره
    ‏BP‎‏ ‎‏94‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏ط‎‏2‎‏ج‎‏9‎‏ ‎‏1371
    نورلایبمطالعه و دانلود pdf


    برای مطالعه درباره کتاب اصلی به تفسیر جوامع الجامع (محقق، جامعه مدرسین) مراجعه کنید.


    تفسیر جوامع الجامع، از آثار مفسر گران‌قدر ابوعلى فضل بن حسن، مشهور به امین‌الاسلام طبرسى (468 یا 469-548ق)، به زبان عربى است که در آن، آیات قرآن کریم از آغاز تا انجام به‌صورت ترتیبى در چهار جلد تفسیر شده است. این اثر را - که به‌عنوان متن درسى در دوره سطح حوزه علمیه قم تدریس مى‌شود - دکتر ابوالقاسم گرجى تصحیح کرده و برایش مقدمه‌اى عالمانه نوشته است. نویسنده، تفسیر حاضر را بعد از نگارش تفسیر ارزنده و مشهورش مجمع البیان و مطالعه تفسیر کشاف زمخشرى، در سال 542 تا 543 در ظرف 12 ماه نوشته است..[۱]

    در این کتاب چهار جلدى، تفسیر آیات قرآن کریم به این ترتیب از سوره «فاتحة الکتاب» تا سوره ناس آمده است:

    جلد اول از سوره فاتحه تا پایان اعراف، جلد دوم از سوره انفال تا پایان سوره طه، جلد سوم از سوره انبیاء تا پایان سوره زمر و جلد چهارم از سوره مؤمن تا پایان سوره ناس.

    وجه تمایز تفسیر مجمع البیان و کشاف با جوامع الجامع

    طبرسى، پس از دستیابى به تفسیر «کشّاف» - باآنکه پیش‌تر دو کتاب تفسیرى را به رشته تحریر درآورده بود - به تدوین تفسیر «جوامع الجامع» پرداخت. این تفسیر بدان‌گونه که مؤلف در مقدمه آن تصریح کرده، سومین تفسیر طبرسى است که تدوین شده است. او نخست «مجمع البیان» را و سپس تفسیرى وجیز با عنوان الکافی الشافی را به رشته تحریر درآورد و پس از آنکه با «کشّاف» روبه‌رو شد، با عنایت به «کشّاف»، تفسیر «جوامع الجامع» را پدید آورد. نظمى را که طبرسى در کتاب «مجمع البیان» مراعات کرده بود، در کتاب «جوامع» به کار نگرفت، بلکه مباحث را به روش و نظم «کشّاف» ارائه کرد. طبرسى در مقدمه «جوامع الجامع» مى‌نویسد: «این تفسیر، خلاصه‌اى از تفسیر «کشّاف» و برگرفته از آن است»؛ البته مراد ایشان اقتباس است، نه تقلید و بازنویسى مطالب «کشاف»؛ چه، جناب طبرسى علاوه بر پالایش «کشّاف» و حذف مباحث و مطالب غیر ضرورى، مطالبى ارزشمند بر آن افزوده و آرا و نظریات خود را به سبک مفسران و فقیهان امامیه آورده است. در این رهگذر طبرسى به سه موضوع، عنایت وافر داشته است: 1. لغات؛ 2. ترکیب آیات؛ 3. فصاحت و بلاغت و نکات بلاغى. طبرسى سعى داشته است تا در این زمینه مطلبى را از تفسیر «کشّاف» فروگذار نکند..[۲]

    ویژگی‌های تصحیح

    1. طبرسى در این کتاب هرگاه از حضرت صادق(ع)روایتى نقل مى‌کند، غالباً به جهت رعایت اختصار، حرف «ص» را براى لقب شریف آن حضرت رمز قرار داده و حتّى در پاره‌اى از موارد از ذکر مثل کلمه «قال» و «عن» و مانند آن قبل از آن حرف نیز صرف نظر نموده است. البته جناب دکتر گرجى به‌تبعیت از نسخه «ب» که مصحّح محترم آن - چنان‌که خود تصریح کرده - به تصرّف خود رمز مزبور را به «عن الصّادق» تبدیل کرده، از به کار بردن رمز مزبور غالباً خوددارى کرده است..[۳]
    2. در تصحیح این اثر از پنج نسخه استفاده شده است..[۴]از این پنج نسخه، مصحح کتاب، ابوالقاسم گرجی، نسخه‌ای از کتاب که توسط محمدعلی قاضی طباطبایی و با همکاری برخی از فضلا مورد تحقیق و تصحیح قرار گرفته و در ماه رجب 1379 تا شعبان 1383 در چاپخانه مصباحی چاپ و منتشر شده است را در اولویت قرار داده است و با نام «ب» نام‌گذاری کرده است. در رونوشت از قسمت‌های مختلف این نسخه از کسانی چون سید رضا هاشمیان و حکمت آل آقا نیز بهره گرفته است، سپس این رونوشت‌ها را با دیگر نسخ مقابله و در صورت اختلاف، با همکاری و مشاوره یکدیگر صحیح‌ترین آنها را در متن آورده و اختلاف نسخ را در پاورقی‌ها قید کرده است..[۵]
    3. مصحح در تصحیح این کتاب علاوه بر نسخ، از کتب بسیاری در لغت، تفسیر، نحو، تاریخ، رجال، شعر و غیره مانند قاموس فیروزآبادی، صحاح جوهری، مجمع البحرین طریحی، مصباح المنیر فیومی، لسان العرب ابن منظور، مقدمة الأدب زمخشری، أقرب الموارد شرتونی، تبیان عکبری، تبیان شیخ طوسی، کشاف، تفسیر بیضاوی، مجمع البیان، تفسیر گازر، کشف الأسرار خواجه عبدالله انصاری، مغنیاللبیب ابن هشام، بلوغ الأرب في معرفة أحوال العرب آلوسی، الأعلام زرکلی، تاریخ الأدب العربی زیّات، بعضی از حواشی و شروح کشاف، دیوان امرؤ القیس، دیوان أعشی، مرشد و غیره استفاده کرده است و در صورت لزوم نام هریک را در پاورقی آورده است. در این میان از کشاف زمخشری سپس تفسیر بیضاوی و مجمع البیان بیشترین بهره را برده است...[۶]
    4. گفتنى است که مصحح براى هرکدام از جلدهاى چهارگانه اثر حاضر مقدمه‌اى عالمانه و جداگانه نوشته و برخى از مباحث روشى و چگونگى تصحیح و ویژگى‌هاى کتاب را شرح داده است..[۷]
    5. کتاب حاضر از نظر تصحیح، روشمند و ممتاز است؛ به‌طورى‌که بارها از سوى مجامع علمى مورد تقدیر و تشویق قرار گرفته است و به‌عنوان مثال در سال 1362ش، به‌عنوان کتاب سال جمهورى اسلامى ایران انتخاب شده است. یکى از پژوهشگران نیز در مقاله‌اى انتقادى تحت عنوان «غناى دانش و روش در تصحیح جوامع الجامع»، آن را شناسانده و برخى از انتقادات را از نظر تصحیح مطرح کرده است..[۸]
    6. پاورقى‌هاى کتاب، روشمند و عالمانه تنظیم شده و در آن افزون بر بیان اختلاف نسخه‌هاى خطى، برخى از لغات مشکل معنا شده..[۹]و برخى از توضیحات ضرورى درباره موضوعات یا شخصیت‌ها و... آمده..[۱۰]و همچنین شماره جلد و صفحه منابع مورد استناد مؤلف یا مصحح روشن شده است..[۱۱]

    پانویس

    1. ↑ طبرسی، فضل بن حسن، ج1، ص19
    2. ↑ گازاری، محمدحسن، ص173-174
    3. ↑ طبرسی، فضل بن حسن، ج1، ص19
    4. ↑ همان، ج1، ص19
    5. ↑ همان، ج1، ص28
    6. ↑ همان، ج1، ص30
    7. ↑ همان، ج1، ص19
    8. ↑ همان، ج3، صه-ز
    9. ↑ همان، ج1، ص24، پاورقى 5
    10. ↑ همان، ج3، ص109
    11. ↑ همان، ج4، ص92، پاورقى 3


    منابع مقاله

    1. طبرسی، فضل بن حسن، جوامع الجامع تصحیح ابوالقاسم گرجی، مرکز مدیریت حوزه علمیه قم (ج1 و 2)، انتشارات سمت(ج3 و 4)، 1412ق.
    2. گازاری، محمدحسن، جوامع الجامع و کشاف در نگاه تطبیقی، فصلنامه پژوهش‌های قرآنی، بهار و تابستان 1381 - شماره 29 و 30. قابل دسترسی به آدرس اینترنتی ذیل:

    http://maarefquran.org/index.php/page,viewArticle/LinkID,70



    وابسته‌ها

    روض الجنان و روح الجنان في تفسير القرآن

    الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل و عيون الأقاويل في وجوه التأويل

    الوسيط في تفسير القرآن المجيد

    تفسیر جوامع الجامع (محقق، جامعه مدرسین)

    النكت و العيون تفسير الماوردي

    تفسير البغوي

    الكشف و البيان المعروف تفسير الثعلبي

    تفسير الجيلاني

    تفسیر الشهرستاني

    تفسير الشریف المرتضی

    المحرر الوجيز في تفسير الكتاب العزيز

    البلاغة القرآنية في تفسير الزمخشري و اثرها في الدراسات البلاغية

    روش شیخ طوسی در تفسیر تبیان

    زاد المسير في علم التفسير

    تفسير الجيلاني

    تفسیر سورآبادی

    الوجيز في تفسير الكتاب العزيز

    المنتخب من تفسير القرآن و النكت المستخرجة من كتاب التبيان

    الهداية إلی بلوغ النهاية

    روض الجنان و روح الجنان في تفسير القرآن

    ترجمه تفسير مجمع البيان

    زاد المسير في علم التفسير

    مجمع البيان في تفسير القرآن

    التبيان في تفسير القرآن

    برگرفته از «https://fa.wikinoor.ir/w/index.php?title=تفسير_جوامع_الجامع_(مصحح،_گرجی)&oldid=647683»