المنتخب من تفسير القرآن و النكت المستخرجة من كتاب التبيان
| المنتخب من تفسير القرآن و النکت المستخرجة من کتاب التبیان | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مرعشی، محمود (زير نظر)
طوسی، محمد بن حسن (نویسنده) ابن ادریس، محمد بن احمد (گردآورنده) رجایی، مهدی (محقق) |
| عنوان‌های دیگر | منتخب التبیان التبیان فی تفسیر القرآن. برگزیده |
| ناشر | کتابخانه عمومی آیت‌الله‌مرعشی نجفی(ره) |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1409 ق |
| چاپ | 1 |
| موضوع | تفاسیر شیعه - قرن 5ق. |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | BP 94 /ط9 ت2012 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
المنتخب من تفسير القرآن و النكت المستخرجة من كتاب التبيان تأليف محمد بن احمد بن ادريس حلى از علماى قرن ششم مى‌باشد كه از آن به عنوان «مختصر التبيان» يا «منتخب التبيان» نيز ياد مى‌شود.
بعضى برآنند كه ابن ادريس دو اثر قرآنى داشته است: 1-مختصر التبيان (تفسير مورد بحث) و 2-تعليقه و حواشى بر تفسير تبيان، كه اكنون در دست نمى‌باشد.
عظمت فكرى و شخصيت ممتاز علمى و نبوغ اجتماعى شيخ طوسى آنچنان گسترده و متقن بوده كه تا مدتها فقهاى زمان خوشه‌چين خرمن فضل و فقه او و دنباله‌رو روش خاص او بوده‌اند. در زمينه تفسير و علوم قرآنى نيز نفوذ عميق و اعتبار بالايى داشته است، به حدّى كه متأخرين از او، دست نوشت او را سرمايه تلاش فكرى خود قرار داده و از اعتبار علمى و وجاهت مقبول و منطقى او بهره‌ها برده‌اند.
چندين اثر تفسيرى پيرامون تفسير التبيان بوجود آمده است كه تلخيص يا تعليق بر تبيان بوده‌اند كه مختصر التبيان ابن ادريس حلى از آن جمله است.
مختصر التبيان در دو جلد به زبان عربى است و همه آيات قرآنى را نمى‌پوشاند؛ به عنوان مثال نخستين آيه مورد بحث در آن آيه 136 سوره بقره مى‌باشد. ابن ادريس توجه ويژه‌اى به تفسير تبيان داشته و نگارش اين گزيده (كه به نوعى مى‌توان آن را تجليل از شيخ طوسى و پايگاه تفسيرى وى به شمار آورد) از اين جهت كه ابن ادريس نخستين منتقد آراء فقهى و اصولى شيخ بوده، توجه برخى محققان از جمله مرحوم شيخ آقا بزرگ طهرانى را برانگيخته است.
مختصر التبيان گزيده‌اى از هر سوره مى‌باشد كه ابن ادريس در سال 582ق از آن نگارش آن فارغ شده است. جلد اول آن تا بخشى از سوره هود و جلد دوم از بقيّه سوره هود تا آخر سوره زلزال مى‌باشد.
روش ايشان به اين صورت است كه با عنوان «فصل» آيه را مطرح كرده، معناى لغات مشكل را با استفاده از نظرات لغويينى مانند زجاج، ابن دريد و استشهاد به شعر عرب، بيان مى‌دارد. معمولاً پس از نقل اقوال، نظر خود را نيز با تعبير «و الذي يقتضيه مذهبنا» عنوان مى‌كند.
به‌طور كلى معناى لغوى، در اين تفسير جلوه خاصى دارد و در همه‌جا خودنمايى مى‌كند.
ابن ادريس به تبعيت از شيوه استدلال فقهى و مطرح كردن نظرات پيشينيان و تجزيه و تحليل آنها، اينجا نيز تفسير آيه را با نقل اقوال صحابه و تابعين (از قبيل، ابن عباس، ابن زيد، حسن بصرى، قتاده، جبائى، ربيع بن انس و ابراهیم) و تجزيه و تحليل و نقد آنها و بيان نظر خود دنبال مى‌كند.
مفسر در بحث‌هاى اصولى به مقدار مناسب آيه وارد مى‌شود و با همان سبک نتيجه‌گيرى مى‌كند؛ براى نمونه ذيل آيه 143 سوره بقره راجع به حجيت اجماع، نظر بلخى را مطرح و نقد مى‌نمايد. در آيه 159 سوره بقره (ج 1، ص34) نيز درباره عمل به خبر واحد، به‌طور مفصل ديدگاه خود را بازگو كرده است.
مفسر بحث‌هاى فقهى را ذيل آيات احكام به اختصار مطرح مى‌كند و از تفصيل دورى مى‌جويد.
از موارد ديگرى كه در مختصر يافت مى‌شود، بحث‌هاى كلامى است كه ذيل آيات مناسب به آنها مى‌پردازد؛ مانند: کیفیت حيات شهدا ذيل آيه 154 سوره بقره.
در اين بين بندرت نيز به وجه تسميه سوره‌ها اشاره دارد؛ مانند: سوره ممتحنه، ج 2، ص319. در مجموع مى‌توان اين مختصر را، تعليقيه‌اى بر تفسير تبيان، محسوب كرد.
تحقيق اين اثر توسط سيد مهدى رجائى با اشراف آقاى سيد محمود مرعشى مسئول كتابخانه آيت‌اللّه نجفى مرعشى، انجام يافته و در 15 محرم 1409ق به پايان رسيده است.
محور تحقيق سه نسخه ذيل بوده است:
- نسخه ناقص كتاب، نوشته شده به سال 640ق، موجود در خزانه كتابخانه آستان قدس رضوى به شماره 8586 به رمز «ق».
- نسخه كامل موجود در كتابخانه آیت‌الله مرعشى نجفى به رمز «م» و شماره 4584.
- نسخه كامل موجود در كتابخانه آیت‌الله مرعشى نجفى به شماره 5016 و رمز «ن» نوشته شده توسط كرم الله بن عطاء الله موسوى جزايرى.
محقق محترم اين اثر را با تفسير تبيان تطبيق داده و تصحيح نموده است.
پاورقى‌هاى مختصرى شامل آدرس آيات و اختلاف عبارات با تفسير تبيان نيز از تلاش محقق حاصل شده است. مقدمه‌اى در باب حيات مؤلف ديدگاه‌ها، آثار، اساتيد و شاگردان وى در ابتداى تحقيق نيز عرضه شده است.
نسخه حاضر در 2 جلد به زبان عربى با قطع وزيرى با تحقيق سيد مهدى رجائى در قم از طرف انتشارات كتابخانه آیت‌الله مرعشى نجفى به تاريخ 1409ق، و به‌عنوان چاپ اول به بازار نشر عرضه شده است. تصويرى از صفحات اول هر نسخه در ابتداى جلد اول آمده است.
فهرستى به ترتيب آيات تفسير شده و بيان موضوعات آنها در انتهاى هر جلد، راهنماى محققین در يافتن آيات و مطالب مى‌باشد.
منابع مقاله
- مقدمه و متن كتاب.
- دائرةالمعارف بزرگ اسلامى، زير نظر كاظم موسوى بجنوردى، ج2، تهران، 1368.
- دانشنامه قرآن و قرآن پژوهى، به كوشش بهاء‌الدين خرمشاهى، ج1، ص764.
- طبقات مفسران شيعه، عقيقى بخشايش، ج2، ص185.
وابسته‌ها
روض الجنان و روح الجنان في تفسير القرآن
الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل و عيون الأقاويل في وجوه التأويل
تفسیر جوامع الجامع (محقق، جامعه مدرسین)
الكشف و البيان المعروف تفسير الثعلبي
المحرر الوجيز في تفسير الكتاب العزيز
البلاغة القرآنية في تفسير الزمخشري و اثرها في الدراسات البلاغية
تفسير جوامع الجامع (مصحح، گرجي)