الأصولية و الأخبارية بين الأسماء و الواقع

الأصولية و الأخبارية بين الأسماء و الواقع، نوشته اصولی و فقیه عراقی و مرجع تقلید شیعه آیت‌الله سید محمدسعید طباطبایی حکیم (1314- 1400ش)، پاسخی تفصیلی و استدلالی به پرسشی در باب چگونگی اختلاف روش‌شناختی اصولیان و اخباریان است. نویسنده تأثیرپذیری علمی خودش را در این مسئله از مرجع دینی، آیت‌الله شیخ محمدامین زین‌الدین، به‌روشنی ابراز و از او تقدیر کرده است.

الأصولية و الأخبارية بين الأسماء و الواقع
پدیدآوران	طباطبایی حکیم، محمد سعید (نويسنده)
ناشر	دار الهلال
مکان نشر	عراق - نجف اشرف
سال نشر	1392ش - 1434ق - 2013م
چاپ	5
شابک	‎978-964-8276-35-0
موضوع	اخباریه - اصولیه - شیعه- فرقه‌‎ها
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	/‎‏ط‎‏2‎‏الف‎‏6 239/4 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

هدف و روش

هرچند نویسنده مطالبش را در قالب پاسخگویی به پرسش یکی از علاقه‌مندان بیان کرده، ولی این موضوع از ارزش علمی آن نکاسته است؛ زیرا آیت‌الله سید محمدسعید طباطبایی حکیم استدلالی و مستند به منابع معتبر پاسخ داده است. همچنین به گفته فرزندش، سید عزّالدین طباطبایی حکیم، بعد از ارسال پاسخ به پرسشگر مذکور، تجدید نظر و تکمیلی در آن صورت گرفته تا بحث جامع‌تر شود و بعد از ویرایش و افزایش به‌صورت کنونی منتشر شده است‏.

ارزش علمی

اهمیت اثر حاضر فقط از منظر روش‌شناختی نیست، بلکه از نظر موقعیت علمی، دینی و اجتماعی پاسخگو و همچنین از جهت کیفیت پاسخ نیز بسی ارزشمند است. پرسش ارسالی نیز دقیق و کاربردی است و با اندیشه طراحی شده است. پرسشگر نه‌تنها دغدغه نظری و روشی دارد، بلکه دل‌مشغول عمل و تعبد شرعی است و با توجه به اینکه «برخی از مؤمنان، اخباریگری را روش فکری اصیلی مغایر با شیوه اصولی دانسته و می‌گویند ما قانع نمی‌شویم و حجتی بین خود و خدا نداریم تا استنباط اصولی را حجت بشماریم»، او پاسخ تفصیلی می‌طلبد و می‌پرسد: آیا مسئله‌هایی مانند اعلمیت و تقلید ابتدایی از میّت، پشتوانه‌ای در کتاب و سنت دارد؟ آیا درست است که تفاوت شیوه اصولی امروز با شیوه اخباری در نظر است، ولی از جهت عملی با آن همراه است؟ روش علمی صحیح کدام است؟‏.

ساختار و محتوا

اثر حاضر، از مقدمه سید عزّالدین طباطبایی حکیم، متن پرسش ارسالی از بحرین و پاسخ اجتهادی و تفصیلی آیت‌الله سید محمدسعید طباطبایی حکیم تشکیل شده است و هیچ عنوان و تقسیم دیگری ندارد.

نمونه مباحث

• آیت‌الله سید محمدسعید طباطبایی حکیم در پاسخ به پرسش مذکور می‌گوید:

1. برای رسیدن به حقیقت باید به عمق و ریشه مشکل بنگریم و با آزاداندیشی بررسی کنیم و از تعصبات و ذهنیت‌های موجود (که حاصل اختلافات و تبلیغات گوناگون است) فاصله بگیریم.
2. از زمانی دور - بیش از 40 سال قبل - تاکنون، مانند همه کسانی که خالصانه اسلام را باور دارند، نگران این تحزب و تفرقه بودیم و کوشیدیم تا حقیقت را با روش‌های گوناگون دریابیم؛ مانند مراجعه به بحث‌هایی که در موضوع این اختلاف شده یا پژوهش‌های اصولی و فقهی یا گوش دادن به سخنان طرف‌داران هر دو گرایش یا گفتگوی صریح با دانشمندان صاحب‌صلاحیت و باتقوا و ژرف‌اندیش و حکیم و به‌خصوص یاد می‌کنم از مقدس و مرجع بزرگ دینی آیت‌الله شیخ محمدامین زین‌الدین.
3. و از همه آنچه گذشت، به کفایت مذاکرات و نتیجه رسیدیم و قانع شدیم و اطمینان یافتیم که در مطالبی که بیان می‌شود، شواهدش را خواهید یافت. حاصل این آرامش درونی این است که برای ما، دفاع از روشی خاصّ، مهمّ نیست؛ نه روشی که شیوه اصولیان و مجتهدان نامیده می‌شود و نه آنچه مسلک اخباریان و محدثان است و نیز برای طرد و نفی هیچ‌یک و یا برگشت دادن یکی به دیگری یا جمع‌ کردن و سازش‌ دادن بین آن دو، هرگز کوششی نمی‌کنیم.
4. دلیل آنچه گفته شد این است: معیار، وجوه اشتراک و افتراق هیچ‌یک از این دو روش، روشن نیست؛ زیرا آنچه به‌عنوان اختلاف گفته می‌شود چندان مهمّ نیست که باعث تفرقه و دشمنی شود. این اختلافات، یا لفظی است و یا فقهی و اصولی که در بین همه دانشمندان با گرایش‌های گوناگون وجود دارد و سبب مکتب‌سازی و فرقه‌بازی نمی‌شود. همین مطلب را محقق بحرانی در الحدائق الناضرة في أحكام العترة الطاهرة و الدرر النجفية من الملتقطات اليوسفية به‌صورت تفصیلی بیان کرده است.
5. بلکه همین مشخص نبودن نشانه‌های اشتراک و اختلاف این دو روش، مانع از آن می‌شود که بسیاری از دانشوران ممتاز را به یکی از آن دو نسبت دهیم؛ زیرا خودشان آشکارا گرایش خود را اعلام نکرده‌اند. همان طور که این مطلب باعث اشتباه و ابهام شده؛ مانند اینکه برخی شیخ طوسی را از اخباریان شمرده و از سوی دیگر مثلاً محقق بحرانی در الحدائق الناضرة في أحكام العترة الطاهرة او را از استوانه‌های مجتهدان دانسته است و مانند اختلاف درباره شیوه علمی علامه مجلسى و خود محقق بحرانی‏.

یادآوری: مطالب ارزنده این کتاب ماندگار و کم‌برگ و پُربار، فراوان‌تر و برتر از آن است که در گزارش کتاب‌شناسی و معرفی اجمالی حاضر بگنجد.

تاریخ تألیف

هرچند تاریخ نگارش اثر حاضر به‌صورت دقیق مشخص نیست و نویسنده سخنی از آن نگفته، ولی در پایان کتاب، مکان تدوین پاسخ را نجف اشرف تعیین کرده‏ و فرزند نویسنده سید عزّالدین طباطبایی حکیم، نیز مقدمه‌اش را در همان شهر، 26 ربیع‌الثانی 1420ق، نوشته‏ و پرسشگر بحرینی هم پرسش خودش را بدون ذکر تاریخ ارسال کرده است‏.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.

وابسته‌ها

الوحيد البهبهاني و آراؤه الأصولية

مصادر استنباط الأصوليين و الأخباريين

نظرة في تطور علم الأصول