قرائن ترجيح التعديل و التجريح

‏قرائن ترجيح التعديل و التجريح
پدیدآوران	آل‌ابراهيم لحيدان، عبدالعزيز بن صالح (نويسنده)
عنوان‌های دیگر	دراسة نظرية تطبيقية
ناشر	دار التدمرية
مکان نشر	عربستان - رياض
سال نشر	مجلد1: 2009م , 1430ق ,
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

قرائن ترجيح التعديل و التجريح، تألیف عبدالعزیز بن صالح آل ابراهیم لحیدان، مجموعه مباحثی است در موضوع تعدیل و تجریح. نویسنده، این اثر را اولین مطالعه تطبیقی در این موضوع دانسته است.

ساختار

کتاب، مشتمل بر یک تمهید (در تعریف واژه‌ها)، دو باب (قرائن ترجیح تعدیل، قرائن ترجیح تجریح) و یک خاتمه است. هر باب مشتمل بر دو فصل و هریک از فصول نیز در ضمن مباحثی مطرح شده است.

گزارش محتوا

نویسنده در مقدمه کتاب به استمرار توجه علما و مجامع علمی به سنت و علوم شریعت تا عصر کنونی اشاره کرده است. سپس علم جرح و تعدیل را از مهم‎ترین علوم سنت دانسته است؛ چراکه به‌وسیله این علم احوال روات شناخته شده و بر آن حکم می‌شود. این حکم مقدمه برای استنباط احکام شرعی است؛ پس علم جرح و تعدیل سمت عملی برای علم حدیث و مصطلح الحديث است‏؛ مصطلح الحديث را علمی دانسته‌اند که از سند حدیث و متن آن و چگونگی‎ فراگرفتن‎ و آداب نقل حدیث گفتگو می‌کند و گاهی از آن به دراية الحديث نیز تعبیر می‌شود که خود از شاخه‌های علم الحديث است.

در واقع دانش جرح و تعدیل، دانشی است که در حدیث‎شناسی و از آن طریق در استنباط احکام و استخراج معارف اصیل دینی تأثیر بسزایی دارد. اساس و بنیه این دانش، شناسایی حدیث صحیح از سقیم و مقبول از مردود است. این دانش یکی از شاخه‌های پراهمیت علم حدیث و از فروع دانش رجال است که نقشی کاربردی در شناسایی حالات مختلف راویان اعم از جرح و یا تعدیل آنان را برعهده دارد. در جرح و تعدیل با الفاظ و اصطلاحات مخصوصی که مراتب و درجات متفاوتی از جرح و یا تعدیل را دارا می‌باشند، به نقد حال راویان پرداخته می‌شود. این اوصاف و الفاظ به سبب آنکه داوری‌های منفی و یا مثبت رجالیان درباره هر مصنف از راویان را ارائه می‌کند، موجب استنباط مردود یا مقبول بودن روایات آن‌ها می‌شود.

در تمهید کتاب در ضمن چهار مطلب، معنی چهار واژه قرائن، ترجیح، تعدیل و تجریح به‌اختصار ذکر شده است. در رابطه با تعدیل چنین می‌خوانیم: «ثناء مؤثر درباره راوی که مقتضی قبول روایت اوست».

موضوع بدعت از جمله اوصافی است که در عدالت راوی مؤثر دانسته شده است. مسئله روایت کردن از راویان مذاهب مخالف، از نخستین سال‎های شکل‌گیری دانش جرح و تعدیل مورد توجه اندیشمندان مسلمان بوده است. این موضوع در منابع سنی تحت عنوان روایت از اهل بدعت بحث شده است. ایشان، هر راوی‌ای را که اهل بدعت باشد، تضعیف کرده و روایت او را جایز ندانسته‌اند. بااین‌حال، نشانه‌هایی از عدول از این قاعده کلی و مشهور در منابع سنی موجود است؛ چنان‌که در مواردی بین تشیع و رافضی‌بودن فرق گذاشته‌اند. در مواردی نیز راویان شیعی را بنا به دلایلی چون عدم تعرض به بزرگان توثیق کرده‌اند؛ چنان‌که ابان بن تغلب شیعی را به‌خاطر عدم تعرضش به بزرگان و صدوق بودنش پذیرفته و بیش از صد روایت از او در منابع خود آورده‌اند؛ بااینکه درباره ابان در منابع رجال سنی، هم توثیق و هم تضعیف گزارش شده است. در صحیح مسلم، مسند احمد، سنن ابی‌داود، سنن ترمذی و سایر منابع اهل سنت بارها به روایات او اشاره شده است که نشان از اعتماد ایشان به روایات او دارد. البته آنچه در این اثر مطرح شده، اشاره مجمل به حکم روایت مبتدعه است، اما شناخت انواع بدعت، حکم و ضوابط قبول مرویات یا رد روایات بدعت‌گذار در کتب علوم حدیث و علوم مرتبط با آن به‌تفصیل ذکر شده است.

نویسنده شیوه ارائه مباحث را این‌گونه توضیح داده است:

1. در این بحث بر قرائن ترجیح تعدیل و تجریح بسنده شده و گاه قرائن تعدیل و تجریح به هنگام نیاز ذکر شده است؛ چراکه در این حال متعلق به ترجیح است.
2. در مبحث «قرائن متعلق به شیوه ناقد و مصطلحات آن»، این قرائن بدون تفصیل ذکر شده است؛ چراکه جایگاه تفصیل در این موضوع، مطالعات مرتبط با شیوه ائمه (علمای اهل سنت) است.
3. قرینه ترجیح در پرتو تطبیقات عملی ذکرشده در مصادر اصلی علمای نقاد و مورد اطمینان روشن شده است.
4. نویسنده در تطبیقات، به راویان اختلافی که تعدیل آنها با قرینه ترجیح داده شده، مثال زده است و از ذکر مطالبی که در جرح و تعدیل آنها گفته شده، جز در موارد ضروری به جهت اجتناب از اطاله کلام پرهیز کرده است.
5. در معرفی راوی از اسم، نسب، نسبت، کنیه، لقب استفاده شده است؛ اما جایگاه بقیه عناصر ترجمه و شرح حال روات، کتب جرح و تعدیل و آثاری است که با تفصیل به معرفی احوال راویان پرداخته‌اند.
6. در تطبیق، بر ذکر آنچه مفید در صحت استدلال به قرینه تعدیل و ترجیح است بسنده شده و با ذکر حال راوی از جهت جرح و یا تعدیل، اطاله کلام نشده است.
7. مباحث، با فهرستی اجمالی از قرائن ترجیح تعدیل و تجریح برای حفظ و استفاده آسان‎تر ختم شده است. در این فهرست به 160 مورد قرائن ترجیح تعدیل و 61 مورد قرائن ترجیح تجریح اشاره شده است.

وضعیت کتاب

در انتهای کتاب، فهارس مصادر و مراجع، روات و موضوعات ارائه شده است. در پاورقی‌های کتاب نیز آدرس منابع و برخی توضیحات ذکر شده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. سجادی، رضیه‌سادات، «سیر نگارش‌های اهل سنت در حوزه مصطلح الحديث»، پایگاه مجلات تخصصی نور، علوم قرآن و حدیث: علوم حدیث، تابستان 1381، شماره 24، صفحه 116 تا 146.
3. عمارلو، طیبه؛ جلالی، مهدی؛ اسماعیلی‌زاده، عباس، «تعیین گستره منكر الحديث در دانش جرح و تعدیل»، پایگاه مجلات تخصصی نور، علوم قرآن و حدیث: کتاب قیم، پاییز و زمستان 1396، شماره 17، صفحه221 تا 242.
4. حاجی‌خانی، علی؛ روحی برندق، کاووس؛ مصلایی‌پور، عباس، «تحلیل انتقادی مدخلیت بدعت در جرح و تعدیل راویان از دیدگاه اهل‎سنت»، پایگاه مجلات تخصصی نور، علوم قرآن و حدیث: علوم حدیث، بهار 1396، شماره 83، صفحه 71 تا 96.