جایگاه شناسی علم اصول گامی به‌سوی تحول (گزارش، تحلیل و سنجش وضعیت علم اصول)
| جایگاه‌شناسی علم اصول گامی به‌سوی تحول (گزارش، تحلیل و سنجش وضعیت علم اصول) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | علي‌پور، مهدي (نويسنده) حسني، حميدرضا (محقق و معلق) |
| عنوان‌های دیگر | گامي به سوي تحول (گزارش، تحليل و سنجش وضعيت علم اصول) |
| ناشر | حوزه علميه قم. مرکز مديريت |
| مکان نشر | ايران - قم |
| سال نشر | مجلد1: 1385ش, مجلد2: 1385ش, |
| موضوع | اصول فقه شيعه |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | BP 159/8 /ح5ج2 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
جایگاه‌شناسی علم اصول گامی به‌سوی تحول (گزارش، تحلیل و سنجش وضعیت علم اصول)، به کوشش حمیدرضا حسنی و مهدی علی‌پور، کتابی است دوجلدی به زبان فارسی با موضوع اصول فقه شیعه. این اثر توسط معاونت پژوهشی مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، تهیه و تنظیم شده است. دغدغه اصلى پدیدآورندگان این مجموعه، رفع خلأها، ضعف‌ها و کاستى‌هایى است که در کنار قوت‌هاى اصول شیعى، در این علم مشاهده مى‌گردد. این پروژه به‌منظور شناخت و بررسى جایگاه علم اصول و ارزشیابى آن در فضاى کنونى حوزه علمیه طراحى گردیده و سه سال زمان برده است. این اثر، حاصل بازنویسی گفتگوهایی است که با متخصصان در علم اصول، به‌صورت صوتی یا تصویری ضبط شده است.
ساختار
اثر دارای دو جلد است. جلد اول حاوی پیشگفتار و محتوای مطالب در چهارفصل، و جلد دوم حاوی هفت فصل (از فصل پنجم تا یازدهم) است.
گزارش محتوا
دغدغه اصلى پدیدآورندگان این مجموعه، رفع خلأها، ضعف‌ها و کاستى‌هایى است که در کنار قوت‌هاى اصول شیعى، در این علم مشاهده مى‌گردد. عصرى که علم اصول کنونى در آن زیست مى‌کند، از دوران طلایى علم اصول در چند دهه گذشته که شاهد شاهکارهاى علمى فحولى همچون نائینى، اصفهانى، عراقى، میلانى و... بود، بسیار فاصله گرفته است و نوعى رکود و در این علم آشکار است. هنوز در مجامع آکادمیک جهان، علم اصول ما ناشناخته و گمنام است. برخوردهاى چندگانه چند دهه اخیر با علم اصول که گاه ضدونقیض بوده‌اند، طالبان و دانش‌پژوهان جوان را متحیر کرده و تا حد سرخوردگى پیش برده است. این ابهام امروزه گریبان محققان حوزوى و آنان را که سالیانى دراز در دروس خارج حاضر مى‌شوند نیز گرفته است. آن‌ها نمى‌دانند در مقابل این مشکل و چندگانگى چه برخوردى داشته باشند و اغلب طبق یک عادت مألوف دیرینه به دروس خارج حاضر مى‌شوند و متأسفانه هدف خاصى را در این کار دنبال نمى‌کنند.[۱]
نویسنده در مقدمه مبسوطی که بر کتاب نگاشته، درباره آن چنین توضیح می‌دهد: این پروژه به‌منظور شناخت و بررسى جایگاه علم اصول و ارزشیابى آن در فضاى کنونى حوزه علمیه طراحى گردیده است.
سپس می‌گوید:
در گام اول تلاش شد تا ابعاد این علم، موقعیت کنونى و محاسن و معایب آن مورد مداقه و بررسى قرار گیرد. آنچه در ذیل مى‌آید فهرست مواردى است که براى تحقق این منظور در نظر گرفته شد و تلاش وافرى صورت گرفت تا در همه عرصه‌ها و زوایا دیده شود؛ امرى که دست‌یابى به نتایج آن براى برنامه‌ریزى صحیح در علم اصول ضرورى است. بدین رو برنامه‌هاى زیر در این پروژه مدنظر قرار گرفته است:
- بررسى جایگاه و وضعیت علم اصول در بین علوم حوزوى و تبیین ارزش آن ثبوتاً و اثباتاً.
- تبیین موقعیت تاریخى اصول کنونى با نگاهى به فلسفه پیدایش و ادوار و مکاتب اصولى.
- بررسى و تبیین بایسته‌ها و کاستى‌هاى علم اصول کنونى و بررسى امکان و ضرورت ایجاد تحول در آن.
- بررسى، تحلیل و سنجش دیدگاه‌هاى موجود در باب علم اصول:
- لزوم کاربردى کردن اصول؛
- لزوم تورم‌زدایى از علم اصول؛
- لزوم جایگزینى اصول عرفى بر اصول فنى و عقلى.
- بررسى حدود و قلمرو علم اصول و تحلیل دیدگاه لزوم دست‌یابى به اصول فهم و استنباط کل متون دینى (اصول فراگیر) به‌جای اصول فقه.
- بررسى متدلوژى علم اصول.
- بررسى فلسفه علم اصول و تبیین جایگاه و مسائل آن.
- بررسى وضعیت علم اصول در میان علوم همگن با آن، نظیر فلسفه تحلیلى، دانش‌هاى زبانى، فلسفه حقوق و....
- بررسى دیدگاه‌هاى موجود در باب آموزش علم اصول و کتاب‌هاى آموزشى رایج این علم.
- معرفى و بررسى وضعیت مؤسسات و مراکز تحقیقاتى و آموزشى علم اصول.
- گزارشى از روند چاپ کتاب‌هاى اصولى در چند دهه گذشته و ارزیابى آن‌ها.
- بررسى وضعیت احیاى تراث اصولى و ارزیابى آثار چاپ‌شده و بایسته‌ها.
- ارزیابى وضعیت علم اصول در دانشکده‌هاى حقوق و فقه و مبانى حقوق.
- نگاهى به کارهاى بایسته جهت رخداد تحولات اساسى در علم اصول.
- بررسى نحوه اطلاع‌رسانى علم اصول:
- بررسى حضور علم اصول در اینترنت و معرفى سایت‌هاى اصولى؛
- بررسى میزان حضور علم اصول در رسه‌گانه‌هاى داخلى، نظیر مطبوعات و مجلات علمى-تخصصى و به‌ویژه در رسه‌گانه ملى (صدا و سیما)؛
- بررسى سمینارها، نشست‌ها و کنفرانس‌هاى مرتبط با علم اصول؛
- بررسى وضعیت کتابخانه‌هاى اصولى.
- تحقیقات میدانى به‌منظور دست‌یابى به نگرش طلاب و پژوهشگران حوزوى درباره علم اصول.
- تحقیقات میدانى و بررسى آمارى درس‌هاى اصولى و نیز محققان علم اصول.
- تحقیق‌هاى میدانى و بررسى آمار تک‌رساله‌ها و پایان‌نامه‌هاى اصولى.
- نقد کتاب‌هاى آموزشى رایج در اصول.
- نگاهى به شروح، تلخیص‌ها و جزوه‌هاى اصولى.
- تحقیق‌هاى میدانى در باب بررسى وضعیت علم اصول در بین طلاب (سطح و خارج) در بعد آموزشى و پژوهشى.
مجریان این طرح عظیم با آگاهى از اهمیت و جایگاه این پروژه، سخت دغدغه آن را داشته‌اند که این طرح‌نامه، دقیق و جامع، طراحى و تنظیم گردد تا در مرحله اجرا همه سطوح و لایه‌ها و فصول، جایگاه‌شناسى این علم را دربر گیرد؛ اما على‌رغم تلاش مجریان به دلایل چندى که برخى ثبوتا به ناتوانى انسان به دلیل محدودیت‌های ذاتى و امکان خطاها و... باز مى‌گردد، و پاره‌اى دیگر به موانع اثباتى خارجى و عینى برمى‌گردد، این دغدغه در مرحله اجرا به‌طور کامل عملى نشد. به‌عنوان نمونه انجام تحقیقات میدانى وسیعى در این پروژه در نظر گرفته شده بود که به دلیل محدودیت‌هاى مالى و نبودن فرصت کافى از آن صرف‌نظر شد، درعین‌حال که ضرورت انجام آن همچنان باقى است. همچنین در پروژه‌هایى با این رسم‌ونشان مى‌بایست در تمامى بسترها، حوزه‌ها و مکتب‌هاى آن علم به تحقیق و پژوهش پرداخت که این مهم نیز در این تحقیق به دلیل کمبود امکانات به اجابت نرسید.
افزون بر این دو، برخى عناوین و مباحث مهم نظرى دیگر نیز به علت مشکلات دست‌یابى به صاحب‌نظرانى که در زمینه‌هاى کلى ناظر به علم اصول اندیشیده‌اند، و برخى مشکلات دیگر محقق نشد.
اما آنچه با وجود تلاش وافر مجریان و به‌رغم کمبودهاى فراوانی که از حیث عده و عده وجود داشت، در نهایت انجام گرفت در یازده فصل دسته‌بندى گردید. ذیل هر عنوان سؤالات و مباحثى که به نظر مهم مى‌رسید و در حین انجام این طرح به دنبال پاسخ آن‌ها بودیم، مطرح گردید و با صاحب‌نظران اصولى به بحث گذاشته شد.[۲]
محتوای مطالب فصول کتاب از صفحه 18 تا 28 مطرح شده است. به‌طور خلاصه می‌توان گفت بحث‌های ذیل در کتاب مطرح شده: در فصل اول نگاهی به تاریخ تدوین علم اصول انداخته شده است. در فصل دوم مکاتب و ادوار اصولی مطرح گردیده است و در عین تعریف مکتب و ارتباط مکاتب با یکدیگر نگاهی به مکتب قم و نجف شده است. فصل سوم به بیان دیدگاه‌ها و نقدها درباره علم اصول پرداخته؛ در این فصل طرح‌های بایسته علم اصول مطرح شده و نظری‌های اصلاح‌گرایانه این علم، اعم از لزوم تورم‌زدایی از علم اصول، لزوم تفکیک اصول عرفی از اصول فنی، و لزوم تفکیک اصول کاربردی از اصول انتزاعی بیان می‌گردد و در پایان فصل، اصول فقه حکومتی تبیین می‌یابد. در فصل چهار از مطالب کتاب، قلمرو علم اصول (اصول فقه یا اصول فهم دین؟) مطرح می‌شود. در فصل پنجم متدولوژی اصولی طرح می‌شود و در فصل ششم، فلسفه علم اصول. در هفتمین فصل، نگاهی به اصول تطبیقی افکنده می‌شود، در این فصل، از علم اصول و دانش‌های زبانی همگن و اصول مقارن هم بحث می‌شود. هشتمین فصل از کتاب، درنگی در آموزش علم اصول دارد. کتب آموزشی، شیوه تدریس و امتحانات این علم در این فصل بحث و بررسی می‌شود. فصل نهم به معرفى و بررسى وضعیت مؤسسات و مراکز تحقیقاتى و آموزشى علم اصول می‌پردازد؛ و در فصل‌های دهم و یازدهم به ترتیب، وضعیت اطلاع‌رسانى در علم اصول، و طراحى الگوى اولیه تحول علم اصول مطرح می‌گردد.[۳]
وضعیت کتاب
پی‌نوشته‌ها در انتهای جلد دوم ذکر شده و فهرست مطالب در ابتدای هر جلد آمده است. در پایان مقدمه، از علیرضا امینی، معاون پژوهشی حوزه علمیه قم، رضا بابایی که کار بازنویسی و ویرایش این مجموعه را انجام داده، آقای احمدی فر به خاطر پیاده کردن نوارها، علیرضا فراهانی به دلیل برقراری ارتباطات و هماهنگی‌ها، روح‌الله مسلمی برای صدابرداری، عبداللهی برای تایپ، سید خلیل جوادی برای مدیریت چاپ و دیگرانی که در این کار همکاری کرده‌اند، قدردانی شده است.[۴]
تنظیم و تصویب این طرح در معاونت پژوهشی حوزه در سال 1382ش صورت گرفته است و اجرا و پیاده‌سازی آن، سه سال به طول انجامیده است. نگارنده می‌نویسد. «به دلیل ساختار طرح، می‌بایست با مراجعه به اساتید و متخصصان این رشته، با نظرگاه‌های آنان درباره علم اصول آشنا می‌شدیم. بدین رو نامه‌نگاری‌های فراوانی صورت گرفت که پس از تلاش بسیار، عده‌ای پاسخ مثبت داده، پس از مطالعه پرسشنامه، آمادگی خود را برای گفت‌وگو اعلام کردند. این گفت‌وگوهای علمی به دو شکل صوتی و تصویری ضبط و سپس پیاده، بازنویسی و مقابله شد. متن بازنویسی شده مجدداً مورد بازبینی و مطابقت قرار گرفت....»[۵]
پانویس
منابع مقاله
مقدمه کتاب.