ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی: تفاوت میان نسخه‌ها
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - 'ابن جوزی (ابهام زدایی)' به 'ابن جوزی (ابهام‌زدایی)') |
|||
| (۱۰۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۸ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
<div class="wikiInfo"> | <div class="wikiInfo"> | ||
[[پرونده:NUR01804.jpg|بندانگشتی| | [[پرونده:NUR01804.jpg|بندانگشتی|ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی]] | ||
{| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ | | {| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ | | ||
|- | |- | ||
! نام!! data-type="authorName" | | ! نام!! data-type="authorName" |ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی | ||
|- | |- | ||
|نام‌های دیگر | |نام‌های دیگر | ||
| خط ۵۱: | خط ۵۱: | ||
|} | |} | ||
</div> | </div> | ||
{{کاربردهای دیگر|ابن جوزی (ابهام‌زدایی)}} | |||
'''ابوالفرج | '''ابوالفرج عبدالرحمن بن على بن جوزى''' (510-597ق)، فقیه حنبلی، محدث، مورخ، متکلم | ||
== ولادت == | == ولادت == | ||
به سال(508 ق) و بنا به قول ديگرى به سال(510 ق) در بغداد ديده به جهان گشود. | ابوالفرج جمال‌الدين عبدالرحمن بن على بن محمد بن على بن عبيدالله بن الجوزى القرشى التيمى البكرى من بنى محمد بن أبى بكر البغدادى الحنبلى به سال(508 ق) و بنا به قول ديگرى به سال(510 ق) در بغداد ديده به جهان گشود. | ||
== | ==تحصیلات== | ||
در سه سالگى پدر خود را از دست داد، اما با این وجود، چون داراى خانواده‌اى ثروتمند بود | در سه سالگى پدر خود را از دست داد، اما با این وجود، چون داراى خانواده‌اى ثروتمند بود هيچگاه احساس فقر و تنگدستى نكرد. وى بعد از طى كردن دوران كودكى «توسط عمه‌اش به مجلس درس دايى خود (ابوالفضل محمد بن ناصر) فرستاده شد و به حفظ قرآن كريم و استماع حديث مشغول شد. | ||
ابن جوزى داراى همتى بلند برای | ابن جوزى داراى همتى بلند برای فراگیرى علوم زمان خود بود، به‌گونه‌اى كه تا آنجا كه امكان داشت سعى مى‌كرد كه از همه وقت خود برای تحصيل علم و دانش استفاده كند. | ||
آنچه ابن جوزی در مشیخه و وفیات المنتظم در باب مشایخ خود آورده است، تصویر نسبتا روشنی از آموخته‌های او به دست می‌دهد و با توجه به تاریخ درگذشت استادانش معلوم می‌شود که وی در دوران کودکی و نوجوانی در مجالس درس بسیاری از بزرگان علم و ادب حضور یافته و از آنان در علوم متداول زمان اجازه کتبی یا شفاهی اخذ کرده است. وی در المنتظم، | آنچه ابن جوزی در مشیخه و وفیات المنتظم در باب مشایخ خود آورده است، تصویر نسبتا روشنی از آموخته‌های او به دست می‌دهد و با توجه به تاریخ درگذشت استادانش معلوم می‌شود که وی در دوران کودکی و نوجوانی در مجالس درس بسیاری از بزرگان علم و ادب حضور یافته و از آنان در علوم متداول زمان اجازه کتبی یا شفاهی اخذ کرده است. وی در المنتظم، به‌ویژه در وفیات آن، بیش از ۷۰ تن و در مشیخه ۸۹ تن از استادان خود را نام می‌برد که بسیاری از آنان به وی اجازه روایت داده‌اند. برخی از مشهورترین استادان وی اینانند: | ||
#ابوالفضل محمد بن ناصر بغدادی (۴۶۷- ۵۵۰) معروف به سلامی. | #ابوالفضل محمد بن ناصر بغدادی (۴۶۷- ۵۵۰) معروف به سلامی. | ||
| خط ۶۹: | خط ۶۹: | ||
# ابوالسعادات احمد بن احمد. | # ابوالسعادات احمد بن احمد. | ||
# فاطمه بنت حسین بن حسن بن فضلویه رازی. | # فاطمه بنت حسین بن حسن بن فضلویه رازی. | ||
# ابونصر احمد بن محمد بن | # ابونصر احمد بن محمد بن عبدالقاهر طوسی. | ||
# ابوالقاسم هبةالله بن محمد شیبانی کاتب. | # ابوالقاسم هبةالله بن محمد شیبانی کاتب. | ||
# ابوبکر محمد بن عبدالله عامری. | # ابوبکر محمد بن عبدالله عامری. | ||
| خط ۸۳: | خط ۸۳: | ||
بغداد در این روزگار همچون دیگر شهرها و مانند بسیاری از دوران‌های دیگر پر آشوب و محل برخورد تعصب آمیز بین فرقه‌های مختلف و گروه‌های کلامی و مذاهب فقهی بود که به صورت‌های گوناگون، مانند مناظره، مجادله و منازعات شدید، جلوه‌گر می‌شد. | بغداد در این روزگار همچون دیگر شهرها و مانند بسیاری از دوران‌های دیگر پر آشوب و محل برخورد تعصب آمیز بین فرقه‌های مختلف و گروه‌های کلامی و مذاهب فقهی بود که به صورت‌های گوناگون، مانند مناظره، مجادله و منازعات شدید، جلوه‌گر می‌شد. | ||
در این برخوردها با انتقال قدرت از خلیفه‌ای به خلیفه دیگر و گاه با عزل و نصب وزیری، یا با روی کار آمدن امیری، فرقه‌ای یا گروهی بر دیگر گروه‌ها تفوق می‌یافت. همچنین گاه اتفاق می‌افتاد که برخی از علما با قدرت بیان یا شخصیت علمی یا مذهبی خویش خلیفه یا وزیری را متمایل به مذهب خویش سازند و موجبات برتری گروه و رونق مذهب خویش را فراهم آورند و مخالفان را از صحنه خارج و منزوی کنند. منازعات و اختلافات فرقه‌ها و | در این برخوردها با انتقال قدرت از خلیفه‌ای به خلیفه دیگر و گاه با عزل و نصب وزیری، یا با روی کار آمدن امیری، فرقه‌ای یا گروهی بر دیگر گروه‌ها تفوق می‌یافت. همچنین گاه اتفاق می‌افتاد که برخی از علما با قدرت بیان یا شخصیت علمی یا مذهبی خویش خلیفه یا وزیری را متمایل به مذهب خویش سازند و موجبات برتری گروه و رونق مذهب خویش را فراهم آورند و مخالفان را از صحنه خارج و منزوی کنند. منازعات و اختلافات فرقه‌ها و مذاهب، گاه چنان بالا می‌گرفت که منتهی به منع وعاظ از جلوس بر منبر می‌شد. | ||
تشیع در این دوران نیرو گرفته بود. در این دوران، تصوف نیز زمینه مساعدی برای رشد یافت. ابن جوزی در | تشیع در این دوران نیرو گرفته بود. در این دوران، تصوف نیز زمینه مساعدی برای رشد یافت. ابن جوزی در صیدالخاطر تصویری از روزگار خود ارائه می‌کند. (درباره مردم، مدارس، رباط‌ها و خانقاه‌ها، دولتمردان و...). ابن جوزی روزگار خویش را دوران ریا، شهرت طلبی، عوام فریبی و مرید پروری می‌خواند. | ||
نکته تامل برانگیز در عصر ابن جوزی (قرن ۶ ق/ ۱۲ م) سکوت نسبتا آشکار دستگاه خلافت و بزرگان بغداد در برابر یکی از بزرگترین رویدادهای تاریخ جهان، یعنی جنگ‌های صلیبی (۴۹۰- ۶۹۰ ق/ ۱۰۹۴- ۱۲۹۱ م) است که میان مسلمانان و مسیحیان و به بیانی دیگر میان شرق و غرب، نزدیک به ۲۰۰ سال ادامه داشت. ابن جوزی به عنوان مسلمانی دانشمند و مورخ روزگار خود تقریبا معاصر و شاهد دو دور، از این جنگ‌ها بوده است به دوره فتوحات صلیبیان یعنی تصرف بخش بزرگی از شام و تشکیل امارت نشین‌های لاتینی در شهرهای بیت المقدس، انطاکیه، طرابلس و رها، و دوره واکنش مسلمانان در مقابل صلیبیان به سرکردگی سرداران رشید جامعه اسلامی چون عمادالدین زنگی، نورالدین زنگی و سپس | نکته تامل برانگیز در عصر ابن جوزی (قرن ۶ ق/ ۱۲ م) سکوت نسبتا آشکار دستگاه خلافت و بزرگان بغداد در برابر یکی از بزرگترین رویدادهای تاریخ جهان، یعنی جنگ‌های صلیبی (۴۹۰- ۶۹۰ ق/ ۱۰۹۴- ۱۲۹۱ م) است که میان مسلمانان و مسیحیان و به بیانی دیگر میان شرق و غرب، نزدیک به ۲۰۰ سال ادامه داشت. ابن جوزی به عنوان مسلمانی دانشمند و مورخ روزگار خود تقریبا معاصر و شاهد دو دور، از این جنگ‌ها بوده است به دوره فتوحات صلیبیان یعنی تصرف بخش بزرگی از شام و تشکیل امارت نشین‌های لاتینی در شهرهای بیت المقدس، انطاکیه، طرابلس و رها، و دوره واکنش مسلمانان در مقابل صلیبیان به سرکردگی سرداران رشید جامعه اسلامی چون عمادالدین زنگی، نورالدین زنگی و سپس صلاح‌الدین ایوبی و باز پس گیری بیت المقدس و دیگر شهرهای مهم که تقریبا خود جوش و بی ارتباط با مرکز خلافت تحقق یافت. | ||
خلفای ناتوان عباسی، امرا و وزرای جاه طلب و علمای غافل بغداد چنان سرگرم بازی‌ها و کشمکش‌های مذهبی بودند که نه تنها اقدامی در برانگیختن مسلمانان و گسیل کردن نیرو برای مقابله انجام نگرفت، بلکه استمداد مکرر گروه‌هایی از مردم جنگ زده شام که به بغداد پناه می‌آوردند، نیز بی پاسخ ماند. | خلفای ناتوان عباسی، امرا و وزرای جاه طلب و علمای غافل بغداد چنان سرگرم بازی‌ها و کشمکش‌های مذهبی بودند که نه تنها اقدامی در برانگیختن مسلمانان و گسیل کردن نیرو برای مقابله انجام نگرفت، بلکه استمداد مکرر گروه‌هایی از مردم جنگ زده شام که به بغداد پناه می‌آوردند، نیز بی پاسخ ماند. | ||
در آثار ابن جوزی هم، چنانکه انتظار می‌رود به نکاتی که حکایت از همدردی و نگرانی وی در برابر این تصادم بزرگ کند، بر نمی‌خوریم، حتی در المنتظم، بزرگترین | در آثار ابن جوزی هم، چنانکه انتظار می‌رود به نکاتی که حکایت از همدردی و نگرانی وی در برابر این تصادم بزرگ کند، بر نمی‌خوریم، حتی در المنتظم، بزرگترین تأليف تاریخی او نیز بجز خبرهایی کوتاه از این درگیری‌ها که گاه از لابه‌لای حوادث هر سال به دست می‌آید، چیز قابل توجهی نمی‌یابیم. | ||
== عقاید و آرا == | == عقاید و آرا == | ||
ابن جوزی با | ابن جوزی با اینکه به عنوان شخصیت ممتاز حنبلیان در روزگار خویش شناخته شده است و معاصران او شوکت و رونق مذهب حنبلی را بر اثر مجاهدات و شخصیت علمی او می‌دانسته‌اند. اما برخی هم مذهبانش درباره او گفته‌اند، «از تصانیف وی در سنت و از روش وی در پیروی از سنت خشنود نیستیم». وجود برخی تاویل‌ها در سخنان وی سبب ناخشنودی آنان گردیده بود. کتابی نیز در رد بر مانع لعنت یزید بنام «الرد علی المتعصب العنید المانع من ذم یزید» نوشته است. | ||
ستایش‌های ابن جوزی از اهل‌بیت | ستایش‌های ابن جوزی از اهل‌بیت علیهم السّلام نظیر ذکر فضایل [[امام على(ع)|علی علیه‌السّلام]] و حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها و ذکر روایاتی در ستایش حضرت امام حسین علیه‌السلام، و نقل حدیث از برخی امامان معصوم، بعضی از بزرگان شیعه را بر آن داشته که در باب شیعه بودن ابن جوزی سخن گویند (خوانساری ۵/ ۳۸). | ||
اما سخنان وی در برخی کتاب‌ها از جمله «تلبیس ابلیس» و مخالفت بنیادی وی با برخی عقاید شیعه به عنوان بدعت و مخالفت علنی ایشان با فاطمیان به همراه شواهد دیگر، تشیع وی را نفی می‌کند. با این حال معرفت و ارادت او را نسبت به علی علیه‌السّلام نمی‌توان انکار کرد. وی فصلی از کتاب | اما سخنان وی در برخی کتاب‌ها از جمله «تلبیس ابلیس» و مخالفت بنیادی وی با برخی عقاید شیعه به عنوان بدعت و مخالفت علنی ایشان با فاطمیان به همراه شواهد دیگر، تشیع وی را نفی می‌کند. با این حال معرفت و ارادت او را نسبت به علی علیه‌السّلام را نمی‌توان انکار کرد. وی فصلی از کتاب صیدالخاطر را با عنوان «الحق مع علی بن ابیطالب» به بیان منزلت والای آن حضرت نزد پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم اختصاص داده است. | ||
ابن جوزی درباره گروه‌های مردم نظراتی شگفت انگیز دارد: وی نخست مردم را به عالم و جاهل و آنگاه جهال را به دسته‌های مختلف تقسیم کرده است. او علما را به مبتدیان، متوسطان و مشهوران تقسیم می‌کند و درباره هر کدام نظراتی ابراز می‌کند. | ابن جوزی درباره گروه‌های مردم نظراتی شگفت انگیز دارد: وی نخست مردم را به عالم و جاهل و آنگاه جهال را به دسته‌های مختلف تقسیم کرده است. او علما را به مبتدیان، متوسطان و مشهوران تقسیم می‌کند و درباره هر کدام نظراتی ابراز می‌کند. | ||
ابن جوزی در باب هفتم از تلبیس ابلیس می‌نویسد: | ابن جوزی در باب هفتم از تلبیس ابلیس می‌نویسد: شریعت، سیاست الهی است و محال است که در آن خللی باشد. وی ولایت و حکومت را به شرط مراعات مصالح رعایا و اجرای عدل و پرهیز از ستم خطیرترین و والاترین منزلت پس از پیامبری معرفی می‌کند. | ||
== وفات == | == وفات == | ||
| خط ۱۲۲: | خط ۱۲۲: | ||
{{وابسته‌ها}} | {{وابسته‌ها}} | ||
[[شذور العقود في تاريخ العهود (مقابلا علی أربع نسخ خطية إحداها في ملك المحقق)]] | |||
[[فضائل القدس]] | [[فضائل القدس]] | ||
[[آفة أصحاب الحديث]] | [[آفة أصحاب الحديث]] | ||
[[المدهش]] | |||
[[تقويم اللسان]] | |||
[[أعمار الأعيان]] | |||
[[سلوة الأحزان بما روي عن ذوي العرفان]] | |||
[[كشف المشكل من حديث الصحيحين]] | |||
[[كشف النقاب عن الأسماء والألقاب]] | |||
[[عجائب علوم القرآن]] | |||
[[المقلق]] | |||
[[التحقيق في مسائل الخلاف]] | |||
[[تنوير الغبش في فضل السودان و الحبش]] | |||
[[الخواتیم (خواتیم مجالس الوعظ)]] | |||
[[الحدائق في علم الحديث و الزهدیات]] | |||
[[الطب الروحاني تهذيب الاخلاق]] | |||
[[جامع المسانيد]] | |||
[[مجموعة رسائل إبن الجوزي في الخطب و المواعظ و الحکایات و الفوائد العامة]] | |||
[[البر و الصلة]] | |||
[[تعظیم الفتیا]] | |||
[[المنتخب في النوب]] | |||
[[منتخب قرة عيون النواظر في الوجوه و النظائر في القرآن الكريم]] | |||
[[النور في فضائل الأیام و الشهور]] | |||
[[مناقب بغداد و معه تاريخ مساجد بغداد و آثارها]] | |||
[[الحث علی حفظ العلم و ذکر کبار الحفاظ (تحقیق مروان عطیه)]] | |||
[[الحث على حفظ العلم و ذكر كبار الحفاظ (تحقیق فؤاد عبدالمنعم)]] | |||
[[أبواب ذكر مدينة الرسول(ص)]] | |||
[[التبصرة]] | |||
[[مختصر لقط المنافع]] | |||
[[مناقب معروف الكرخي و أخباره]] | |||
[[معجم مؤلفات الإمام إبن الجوزي المخطوطة بمکتبات المملکة العربیة السعودیة]] | |||
[[مشیخة إبن الجوزي]] | |||
[[الشفاء في مواعظ الملوک و الخلفاء]] | |||
[[حفظ العمر]] | |||
[[عیون الحکایات]] | |||
[[اللآلي (ابن جوزی)]] | |||
[[رسالة إلی ولدي، رسالة في الحث علی طلب العلم]] | |||
[[غريب الحديث (ابن جوزی)]] | |||
[[نسيم السحر و منظوم الدرر]] | |||
[[وصايا و نصائح لطالب العلم]] | |||
[[كتاب الموضوعات]] | [[كتاب الموضوعات]] | ||
[[ذمّ الهوی]] | [[التذکرة في الوعظ]] | ||
[[أخبار الحمقى و المغفلين]] | |||
[[معجم مؤلفات الإمام إبن الجوزي المخطوطة بمکتبات المملکة العربیة السعودیة]] | |||
[[ذمّ الهوی]] | |||
[[ذم الهوی (نسخه)]] | |||
[[بکاء الناس علی الشباب و جزعهم من الشیب]] | |||
[[روح الأرواح]] | |||
[[أخبار الأذکياء]] | |||
[[المنثور (ابن جوزی)]] | |||
[[إخبار أهل الرسوخ في الفقه و التحديث بمقدار المنسوخ من الحديث]] | |||
[[المواعظ و المجالس]] | |||
[[نزهة الأعین النواظر فی علم الوجوه والنظائر]] | |||
[[معجزات رسول‌الله صلیاللهعلیهوسلم]] | [[معجزات رسول‌الله صلیاللهعلیهوسلم]] | ||
| خط ۱۳۵: | خط ۲۳۲: | ||
[[لفتة الكبد إلی نصْحة الولد]] | [[لفتة الكبد إلی نصْحة الولد]] | ||
[[أحکام النساء ( | [[أحکام النساء (ابن جوزی)]] | ||
[[أخبار النساء]] | |||
[[الثبات عند الممات]] | [[الثبات عند الممات]] | ||
| خط ۱۴۴: | خط ۲۴۳: | ||
[[کتاب القصاص و المذکرين]] | [[کتاب القصاص و المذکرين]] | ||
[[تذكرة أولي البصائر في معرفة الكبائر]] | |||
[[بستان الواعظین و ریاض السامعین]] | [[بستان الواعظین و ریاض السامعین]] | ||
[[ | [[المنتظم في تاريخ الأمم و الملوک]] | ||
[[ | [[الوفا بأحوال المصطفى]] | ||
[[دفع شبه التشبیه بأکفّ التنزیه]] | [[دفع شبه التشبیه بأکفّ التنزیه]] | ||
| خط ۱۵۶: | خط ۲۵۷: | ||
[[نواسخ القرآن]] | [[نواسخ القرآن]] | ||
[[بحر الدموع]] | |||
[[سيرة و مناقب عمر بن عبدالعزيز]] | |||
[[تلقيح فهوم أهل الأثر في عيون التاريخ و السير]] | [[تلقيح فهوم أهل الأثر في عيون التاريخ و السير]] | ||
[[تلبيس إبليس]] | |||
[[زاد المسیر في علم التفسیر]] | [[زاد المسیر في علم التفسیر]] | ||
| خط ۱۶۶: | خط ۲۷۳: | ||
[[صید الخاطر]] | [[صید الخاطر]] | ||
[[صيد الخاطر (دار القلم)]] | |||
[[صيد الخاطر (دار الکتب العلمية)]] | |||
[[صفة الصفوة]] | [[صفة الصفوة]] | ||
[[صفوة النساء]] | |||
[[مثير الغرام الساكن إلى اشرف الأماكن]] | |||
[[تذکرة الأریب في تفسیر الغریب (غریب القرآن الکریم)]] | [[تذکرة الأریب في تفسیر الغریب (غریب القرآن الکریم)]] | ||
| خط ۱۷۵: | خط ۲۹۰: | ||
[[هذا هو محمد صلیاللهعلیهوسلم]] | [[هذا هو محمد صلیاللهعلیهوسلم]] | ||
[[رسائل و رسل رسول‌الله | [[رسائل و رسل رسول‌الله صلی‌الله‌وسلم إلی الملوك و الأشراف]] | ||
[[مواعظ ابن الجوزی المسمی الیاقوتة]] | |||
[[غزوات رسول‌الله صلیاللهعلیهوسلم]] | [[غزوات رسول‌الله صلیاللهعلیهوسلم]] | ||
[[اللحظات الأخيرة في حياة رسول‌الله | [[اللحظات الأخيرة في حياة رسول‌الله صلیاللهعلیهوسلم]] | ||
[[کتاب | [[کتاب العقائد و الدیانات]] | ||
[[آداب الحسن البصري و زهده و مواعظه | [[آداب الحسن البصري و زهده و مواعظه]] | ||
[[مناقب | [[مناقب الإمام احمد بن حنبل]] | ||
[[کتاب الضعفاء و المتروکين]] | [[کتاب الضعفاء و المتروکين]] | ||
[[ | [[كتاب الموضوعات]] | ||
[[العلل المتناهية في الاحاديث الواهية]] | [[العلل المتناهية في الاحاديث الواهية]] | ||
[[بر | [[بر الوالدين]] | ||
[[الرد علي المتعصب العنيد المانع من ذم يزيد]] | [[الرد علي المتعصب العنيد المانع من ذم يزيد]] | ||
| خط ۲۱۱: | خط ۳۱۸: | ||
[[خواطر نفسانی (تصحیح پنج رساله در خواطر)]] | [[خواطر نفسانی (تصحیح پنج رساله در خواطر)]] | ||
[[مجالس ابن الجوزي في المتشابه من الآيات القرآنية]] | |||
[[رده:زندگی‌نامه]] | |||
[[رده:ادیبان]] | |||
[[رده:سخنوران]] | |||
[[رده:محدثان]] | |||
[[رده:مورّخان]] | |||
[[رده:متکلمان]] | |||
[[رده:نویسندگان]] | |||
[[ar:ابن الجوزي، عبدالرحمن بن علي]] | |||
[[en:Ibn al-Jawzi, ʿAbd al-Rahman ibn ʿAli]] | |||
[[ | |||
[[ | |||
نسخهٔ کنونی تا ۱۸ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۰۰:۰۳
| نام | ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی |
|---|---|
| نام‌های دیگر | اب‍ن‌ال‍ج‍وزی، ابوالفرج
اب‍ن‌ال‍ج‍وزی، ج‍م‍ال‌ال‍دی‍ن اب‍ن‌ال‍ج‍وزی، عبدالرحمن بن علی اب‍ن‌ال‍ج‍وزی ال‍ق‍رش‍ی جوزی، اب‍ی‌ال‍ح‍س‍ن عبدالرحمن |
| نام پدر | علی |
| متولد | 508 یا 510ق |
| محل تولد | بغداد |
| رحلت | 597 ق |
| اساتید | ابوالفضل محمد بن ناصر بغدادی
ابوالقاسم علی بن یعلی علوی هروی ابوالسعادات احمد بن احمد |
| برخی آثار | فضائل القدس |
| کد مؤلف | AUTHORCODE01804AUTHORCODE |
ابوالفرج عبدالرحمن بن على بن جوزى (510-597ق)، فقیه حنبلی، محدث، مورخ، متکلم
ولادت
ابوالفرج جمال‌الدين عبدالرحمن بن على بن محمد بن على بن عبيدالله بن الجوزى القرشى التيمى البكرى من بنى محمد بن أبى بكر البغدادى الحنبلى به سال(508 ق) و بنا به قول ديگرى به سال(510 ق) در بغداد ديده به جهان گشود.
تحصیلات
در سه سالگى پدر خود را از دست داد، اما با این وجود، چون داراى خانواده‌اى ثروتمند بود هيچگاه احساس فقر و تنگدستى نكرد. وى بعد از طى كردن دوران كودكى «توسط عمه‌اش به مجلس درس دايى خود (ابوالفضل محمد بن ناصر) فرستاده شد و به حفظ قرآن كريم و استماع حديث مشغول شد.
ابن جوزى داراى همتى بلند برای فراگیرى علوم زمان خود بود، به‌گونه‌اى كه تا آنجا كه امكان داشت سعى مى‌كرد كه از همه وقت خود برای تحصيل علم و دانش استفاده كند.
آنچه ابن جوزی در مشیخه و وفیات المنتظم در باب مشایخ خود آورده است، تصویر نسبتا روشنی از آموخته‌های او به دست می‌دهد و با توجه به تاریخ درگذشت استادانش معلوم می‌شود که وی در دوران کودکی و نوجوانی در مجالس درس بسیاری از بزرگان علم و ادب حضور یافته و از آنان در علوم متداول زمان اجازه کتبی یا شفاهی اخذ کرده است. وی در المنتظم، به‌ویژه در وفیات آن، بیش از ۷۰ تن و در مشیخه ۸۹ تن از استادان خود را نام می‌برد که بسیاری از آنان به وی اجازه روایت داده‌اند. برخی از مشهورترین استادان وی اینانند:
- ابوالفضل محمد بن ناصر بغدادی (۴۶۷- ۵۵۰) معروف به سلامی.
- ابوالقاسم علی بن یعلی علوی هروی.
- ابوالسعادات احمد بن احمد.
- فاطمه بنت حسین بن حسن بن فضلویه رازی.
- ابونصر احمد بن محمد بن عبدالقاهر طوسی.
- ابوالقاسم هبةالله بن محمد شیبانی کاتب.
- ابوبکر محمد بن عبدالله عامری.
- ابوالقاسم نصر بن حسین مقری معروف به ابن حبار.
- ابوبکر احمد بن محمد بن احمد دینوری
- ابوالبرکات سعدالله بن محمد بن علی بن احمدی
وى علاوه بر تدريس و اداره كردن شئون مدارس، داراى سمت و مقامى رسمى در دستگاه حاكم نيز بوده است.
اوضاع دوران ابن جوزی
دوران زندگی ابن جوزی مقارن با خلافت ۶ تن از خلفای عباسی است.
بغداد در این روزگار همچون دیگر شهرها و مانند بسیاری از دوران‌های دیگر پر آشوب و محل برخورد تعصب آمیز بین فرقه‌های مختلف و گروه‌های کلامی و مذاهب فقهی بود که به صورت‌های گوناگون، مانند مناظره، مجادله و منازعات شدید، جلوه‌گر می‌شد.
در این برخوردها با انتقال قدرت از خلیفه‌ای به خلیفه دیگر و گاه با عزل و نصب وزیری، یا با روی کار آمدن امیری، فرقه‌ای یا گروهی بر دیگر گروه‌ها تفوق می‌یافت. همچنین گاه اتفاق می‌افتاد که برخی از علما با قدرت بیان یا شخصیت علمی یا مذهبی خویش خلیفه یا وزیری را متمایل به مذهب خویش سازند و موجبات برتری گروه و رونق مذهب خویش را فراهم آورند و مخالفان را از صحنه خارج و منزوی کنند. منازعات و اختلافات فرقه‌ها و مذاهب، گاه چنان بالا می‌گرفت که منتهی به منع وعاظ از جلوس بر منبر می‌شد.
تشیع در این دوران نیرو گرفته بود. در این دوران، تصوف نیز زمینه مساعدی برای رشد یافت. ابن جوزی در صیدالخاطر تصویری از روزگار خود ارائه می‌کند. (درباره مردم، مدارس، رباط‌ها و خانقاه‌ها، دولتمردان و...). ابن جوزی روزگار خویش را دوران ریا، شهرت طلبی، عوام فریبی و مرید پروری می‌خواند.
نکته تامل برانگیز در عصر ابن جوزی (قرن ۶ ق/ ۱۲ م) سکوت نسبتا آشکار دستگاه خلافت و بزرگان بغداد در برابر یکی از بزرگترین رویدادهای تاریخ جهان، یعنی جنگ‌های صلیبی (۴۹۰- ۶۹۰ ق/ ۱۰۹۴- ۱۲۹۱ م) است که میان مسلمانان و مسیحیان و به بیانی دیگر میان شرق و غرب، نزدیک به ۲۰۰ سال ادامه داشت. ابن جوزی به عنوان مسلمانی دانشمند و مورخ روزگار خود تقریبا معاصر و شاهد دو دور، از این جنگ‌ها بوده است به دوره فتوحات صلیبیان یعنی تصرف بخش بزرگی از شام و تشکیل امارت نشین‌های لاتینی در شهرهای بیت المقدس، انطاکیه، طرابلس و رها، و دوره واکنش مسلمانان در مقابل صلیبیان به سرکردگی سرداران رشید جامعه اسلامی چون عمادالدین زنگی، نورالدین زنگی و سپس صلاح‌الدین ایوبی و باز پس گیری بیت المقدس و دیگر شهرهای مهم که تقریبا خود جوش و بی ارتباط با مرکز خلافت تحقق یافت.
خلفای ناتوان عباسی، امرا و وزرای جاه طلب و علمای غافل بغداد چنان سرگرم بازی‌ها و کشمکش‌های مذهبی بودند که نه تنها اقدامی در برانگیختن مسلمانان و گسیل کردن نیرو برای مقابله انجام نگرفت، بلکه استمداد مکرر گروه‌هایی از مردم جنگ زده شام که به بغداد پناه می‌آوردند، نیز بی پاسخ ماند.
در آثار ابن جوزی هم، چنانکه انتظار می‌رود به نکاتی که حکایت از همدردی و نگرانی وی در برابر این تصادم بزرگ کند، بر نمی‌خوریم، حتی در المنتظم، بزرگترین تأليف تاریخی او نیز بجز خبرهایی کوتاه از این درگیری‌ها که گاه از لابه‌لای حوادث هر سال به دست می‌آید، چیز قابل توجهی نمی‌یابیم.
عقاید و آرا
ابن جوزی با اینکه به عنوان شخصیت ممتاز حنبلیان در روزگار خویش شناخته شده است و معاصران او شوکت و رونق مذهب حنبلی را بر اثر مجاهدات و شخصیت علمی او می‌دانسته‌اند. اما برخی هم مذهبانش درباره او گفته‌اند، «از تصانیف وی در سنت و از روش وی در پیروی از سنت خشنود نیستیم». وجود برخی تاویل‌ها در سخنان وی سبب ناخشنودی آنان گردیده بود. کتابی نیز در رد بر مانع لعنت یزید بنام «الرد علی المتعصب العنید المانع من ذم یزید» نوشته است.
ستایش‌های ابن جوزی از اهل‌بیت علیهم السّلام نظیر ذکر فضایل علی علیه‌السّلام و حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها و ذکر روایاتی در ستایش حضرت امام حسین علیه‌السلام، و نقل حدیث از برخی امامان معصوم، بعضی از بزرگان شیعه را بر آن داشته که در باب شیعه بودن ابن جوزی سخن گویند (خوانساری ۵/ ۳۸).
اما سخنان وی در برخی کتاب‌ها از جمله «تلبیس ابلیس» و مخالفت بنیادی وی با برخی عقاید شیعه به عنوان بدعت و مخالفت علنی ایشان با فاطمیان به همراه شواهد دیگر، تشیع وی را نفی می‌کند. با این حال معرفت و ارادت او را نسبت به علی علیه‌السّلام را نمی‌توان انکار کرد. وی فصلی از کتاب صیدالخاطر را با عنوان «الحق مع علی بن ابیطالب» به بیان منزلت والای آن حضرت نزد پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم اختصاص داده است.
ابن جوزی درباره گروه‌های مردم نظراتی شگفت انگیز دارد: وی نخست مردم را به عالم و جاهل و آنگاه جهال را به دسته‌های مختلف تقسیم کرده است. او علما را به مبتدیان، متوسطان و مشهوران تقسیم می‌کند و درباره هر کدام نظراتی ابراز می‌کند.
ابن جوزی در باب هفتم از تلبیس ابلیس می‌نویسد: شریعت، سیاست الهی است و محال است که در آن خللی باشد. وی ولایت و حکومت را به شرط مراعات مصالح رعایا و اجرای عدل و پرهیز از ستم خطیرترین و والاترین منزلت پس از پیامبری معرفی می‌کند.
وفات
وی پس از آخرین وعظ خود در ۱۷ رمضان ۵۹۷ ق بیمار شد و پس از ۵ روز در شب جمعه میان نماز مغرب و عشا در خانه خود در قطفتا (محله‌ای در شرق بغداد) درگذشت. تشییع جنازه با شکوهی از وی به عمل آمد. انبوه جمعیت سبب شد که بزرگان مذهب نتوانستند بر او نماز بگزارند و از کفن او جز اندکی باقی نماند.
آثار
وى در فنون مختلف داراى تأليف بوده است، كه مى‌توان آنها را به صورت زير دسته‌بندى نمود:
- کتاب در علوم قرآنى و تفسير.
- کتاب در علوم رجال و حديث.
- کتاب در معرفى مذاهب مختلف، اصول فقه، فقه و عقايد.
- کتاب در اخلاق، وعظ و رياضيات.
- کتاب در طب.
- کتاب در شعر و علوم لغت.
- کتاب در تاريخ و جفرافيا و حكايات.
وابسته‌ها
شذور العقود في تاريخ العهود (مقابلا علی أربع نسخ خطية إحداها في ملك المحقق)
سلوة الأحزان بما روي عن ذوي العرفان
كشف النقاب عن الأسماء والألقاب
تنوير الغبش في فضل السودان و الحبش
الحدائق في علم الحديث و الزهدیات
مجموعة رسائل إبن الجوزي في الخطب و المواعظ و الحکایات و الفوائد العامة
منتخب قرة عيون النواظر في الوجوه و النظائر في القرآن الكريم
النور في فضائل الأیام و الشهور
مناقب بغداد و معه تاريخ مساجد بغداد و آثارها
الحث علی حفظ العلم و ذکر کبار الحفاظ (تحقیق مروان عطیه)
الحث على حفظ العلم و ذكر كبار الحفاظ (تحقیق فؤاد عبدالمنعم)
معجم مؤلفات الإمام إبن الجوزي المخطوطة بمکتبات المملکة العربیة السعودیة
الشفاء في مواعظ الملوک و الخلفاء
رسالة إلی ولدي، رسالة في الحث علی طلب العلم
معجم مؤلفات الإمام إبن الجوزي المخطوطة بمکتبات المملکة العربیة السعودیة
بکاء الناس علی الشباب و جزعهم من الشیب
إخبار أهل الرسوخ في الفقه و التحديث بمقدار المنسوخ من الحديث
نزهة الأعین النواظر فی علم الوجوه والنظائر
معجزات رسول‌الله صلیاللهعلیهوسلم
تذكرة أولي البصائر في معرفة الكبائر
بستان الواعظین و ریاض السامعین
المنتظم في تاريخ الأمم و الملوک
فنون الأفنان في عجائب علوم القرآن
تلقيح فهوم أهل الأثر في عيون التاريخ و السير
المصباح المضيء في خلافة المستضيء
صيد الخاطر (دار الکتب العلمية)
مثير الغرام الساكن إلى اشرف الأماكن
تذکرة الأریب في تفسیر الغریب (غریب القرآن الکریم)
هذا هو محمد صلیاللهعلیهوسلم
رسائل و رسل رسول‌الله صلی‌الله‌وسلم إلی الملوك و الأشراف
مواعظ ابن الجوزی المسمی الیاقوتة
غزوات رسول‌الله صلیاللهعلیهوسلم
اللحظات الأخيرة في حياة رسول‌الله صلیاللهعلیهوسلم
آداب الحسن البصري و زهده و مواعظه
العلل المتناهية في الاحاديث الواهية
الرد علي المتعصب العنيد المانع من ذم يزيد