بستان الواعظین و ریاض السامعین
| بستان الواعظین و ریاض السامعین | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | بحیری، ایمن عبدالجابر (مصحح) ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی (نویسنده) |
| ناشر | مؤسسة الکتب الثقافیة |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| چاپ | 2 |
| موضوع | احادیث اخلاقی
قرآن - اخلاق وعظ - متون قدیمی تا قرن 14 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 261/4 /الف2ب5 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
بستان الواعظين و رياض السامعين تألیف ابوالفرج جمال‌الدين بن جوزى (متوفاى سال 597ق) کتابى است به زبان عربى در موضوع اخلاق اسلامى. تاريخ نگارش كتاب مشخص نيست.
ساختار
كتاب شامل مقدمه‌اى به قلم محقق و هيجده مجلس است. شيوه نگارش نویسنده بدين‌گونه است كه ذيل هر مجلس كه داراى عنوانى ويژه است، مطالبى را اعم از آيات و روايات و حكايات و مواعظ به مناسبت عنوان مجلس ذكر مى‌كند.
گزارش محتوا
كتاب شامل هيجده جلسه پند و موعظه است كه نویسنده در هر جلسه به بيان يكى از موضوعات اخلاقى و مذهبى مى‌پردازد. وى با استناد به آيات قرآن كريم و احاديث نبوى به تبيين عقايد حقه اسلامى و برخى از موضوعات پرداخته و مسائلى چون استعاذه (پناه بردن به خدا از وسوسه شيطان)، مصيبت‌هاى روز قيامت، توصيف بهشت و نعمت‌هاى آن، فضيلت روزه، احسان به والدين، فضيلت انفاق در راه خدا، كمك به همنوعان و... را مورد بحث و بررسى داده است.
در مجلس نخست كه به موضوع «استعاذه» اختصاص يافته، پس از تفسير استعاذه، به ارائه نصايحى پرداخته و سپس از کیفیت استعاذه سخن مى‌گويد. مؤلف، استعاذه را نوعى عبادت، بلكه از بهترين عبادات دانسته و به نحوه استعاذه پيامبر اكرم(ص) اشاره مى‌كند.
در ادامه، مؤلف روايتى را از پيامبر اكرم(ص) به نقل از عائشه نقل مى‌كند كه بر اساس آن هر انسانى، حتى خود پيامبر نيز داراى شيطانى است اما با كمك خداوند شيطان همراه حضرت اسلام آورده است.
شادى شيطان از معصيت نادان، لشكريان ابليس، گفتگوى ابليس با موسى(ع)، ريشه بخل و كرم، نجات پناه برنده به خدا از عذاب، ويژگى‌هاى نيك از نگاه امام على(ع)، از جمله موضوعاتى است كه در مجلس نخست بدانها پرداخته شده است.
مجلس دوم به يادكرد قيامت و اهوال آن اختصاص يافته است. در ابتداى اين مجلس مؤلف به آنچه در سوره زلزال درباره اهوال قيامت آمده اشاره مى‌كند، سپس به توصيف اسرافيل پرداخته و از خشيت و هراس پيامبر(ص) به هنگام وزيدن باد، از آن جهت كه حضرتش را به ياد قيامت مى‌انداخت، سخن مى‌گويد.
زمان نفخ صور، کیفیت مرگ جناب جبرئيل و ميكائيل و اسرافيل و عزرائيل(ع)، کیفیت برانگيخته‌شدن مردگان، توصيف صور، همراهى اعمال انسان‌ها با اجساد ايشان به هنگام خروج از قبر، شكل و شمايل كردار زشت، مدت زمان نفخ صور، شكل و قيافه زمينى كه در آن به حساب بندگان رسيدگى مى‌شود، کیفیت وقوف انسه‌گانها در محشر و مدت زمان آن، گريه پيامبر از اهوال قيامت، توصيف جهنم و...از موضوعات مورد بحث در اين مجلس است.
مجلس سوم به يادكرد ميزان و صراط اختصاص يافته و ضمن آن به موضوعاتى ذيل پرداخته شده است: توصيف صراط، موازين در روز قيامت، سنجش اعمال، فضيلت صدقه، شفاعت پيامبر اكرم(ص)، آنچه ميزان اعمال انسان را سنگين مى‌كند، فضيلت صلوات بر پيامبر(ع)، پلهاى جهنم، چگونگى عبور از پل صراط، اقسام كسانى كه به سلامت از پل صراط مى‌گذرند و...
مجلس چهارم به موضوع «اعراف» كه در آيه 46 سوره اعراف بدان اشاره شده اختصاص يافته است. به گفته مؤلف، اين گروه از مردان كه در اعراف قرار مى‌گيرند كسانى هستند كه سيئات و حسنات آنان به يك ميزان است و هيچ يك بر ديگرى ترجيح ندارد از اين‌رو در اعراف به حساب آنان رسيدگى مى‌شود.
در اين مجلس از موضوعاتى چون: پرسش از بندگان در روز قيامت، ديوارى كه بين جهنم و بهشت كشيده شده است، توصيف منافقان، اهل اعراف، جايگاه عظيم پيامبر اكرم(ص) سخن رفته است.
عنوان مجلس پنجم، آيه شريفه يوم تأتى كل نفس تجادل عن نفسها النحل:111. است كه در آن به اين موضوعات پرداخته شده است: تفسير اسم «جبّار»، سؤال خداوند در روز قيامت از لوح محفوظ و ميكائيل و اسرافيل و جبرائيل و نوح(ع) درباره کیفیت رفتار ايشان با وحى الهى، ثواب و عقاب در قيامت، فائده توبه، تشويق و ترغيب به توبه و....
مجلس ششم نيز به بيان مطالبى درباره آيه فوق اختصاص يافته و به موضوعاتى چون: فراخواندن تمامى مخلوقات در روز قيامت به نامهاى ايشان، شفاعت بندگان مؤمن از افراد گناهكار، جهنم و شدت آن مى‌پردازد.
در مجلس هفتم به بحث درباره آيه شريف (فأما من أوتى كتابه بيمينه) الحاقه:15 پرداخته شده و از نامه‌هاى اعمال در روز قيامت، اولين انسه‌گانهایى كه به حساب اعمال آنان رسيدگى مى‌شود، کیفیت سؤال از اعمال بندگان، آمرزش گناهان، افرادى كه عذاب ايشان از سايرين شديدتر است سخن گفته شده است.
مجلس هشتم به موضوع قرار گرفتن نامه اعمال بندگان و حساب و كتاب روز قيامت اختصاص يافته و از موضوعاتى چون: فراگيرى نامه اعمال نسبت به ريز و درشت اعمال، شگفتى‌هایى كه در نامه اعمال مشاهده مى‌شود، فضيلت گريه سخن به ميان آمده است.
مجلس نهم درباره بهشت و اوصاف آن است. در ابتداى اين مجلس به آياتى از قرآن كريم كه در آنها به توصيف بهشت پرداخته شده اشاره و رواياتى در اين باره از پيامبر اكرم(ص) نقل شده است. همچنين درباره شجره طوبى روايت مفصلى از على(ع) نقل شده است. به موضوعات ديگرى نيز چون شمار بهشت‌ها و نام هر يك، درجات اهل بهشت نيز در اين مجلس پرداخته شده است.
مجلس دهم به بحث و بررسى درباره آيه شريفه ( كل نفس ذائقة الموت) آل عمران:185 اختصاص يافته و از توصيه پيامبر(ص) به يادآورى مرگ، سكرات مرگ و...سخن گفته شده است.
مجلس يازدهم به موضوع مرگ انبياء و اولياء الهى اختصاص يافته و از توصيف مرگ و پندآميز بودن آن، مثل دنيا و مرگ، ملاقات ارواح، قبض روح بندگان شايسته و... سخن به ميان آمده است.
مجلس دوازدهم به موضوع قبور اختصاص داده شده و ضمن آن حكاياتى در اين باره ذكر شده است.
مجلس سيزدهم به فضيلت روزه اختصاص يافته و از فضيلت ماه رمضان، تقسيمات روزه، روزه جوارح، صوم لغوى و شرعى، توبه در ماه رمضان، شدت عقوبت در ماه رمضان و... سخن گفته شده است.
مجلس چهاردهم به تحريم شراب اختصاص يافته و ضمن آن به بيان آيات و احاديثى كه درباره تحريم خمر وارد شده، عذاب شارب الخمر و... مطالبى ذكر شده است.مجلس پانزدهم به فضيلت روز عاشورا و ثواب روزه آن روز عاشورا و كشته شدن امام حسین(ع) در اين روز و... اختصاص يافته است.
مجلس شانزدهم به مثالى كه خداوند در آيه نور درباره قلب بنده مؤمن و فرمانبردار خود، كه به نور ايمان منور شده اختصاص يافته است.
در مجلس هفدهم و هيجدهم به ارائه نكاتى درباره آيه ( إن الله و ملائكته يصلون على النبى يا ايها الذين آمنوا صلوا عليه و سلموا تسليما) احزاب:56 و موضوع صلوات بر پيامبر اكرم(ص) پرداخته شده و از فضيلت، آثار و بركات صلوات بر حضرت سخن گفته شده است.
وضعيت كتاب
كتاب شامل پاورقى‌هایى به قلم محقق و فهرست‌هاى ذيل مى‌باشد:
فهرست آيات، اطراف (سخنانى كه از افراد مختلف نقل شده)، واژگان غريب، اعلام و فهرست موضوعات.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب