عطار، محمد بن ابراهیم

مرقد عطار در نزدیکی نیشابور

نام	عطار، محمد بن ابراهیم
نام‌های دیگر	ش‍ی‍خ‌ ع‍طار ع‍طار، ف‍ری‍دال‍دی‍ن‌ م‍ح‍م‍د ع‍طار، م‍ح‍م‍د ب‍ن‌ اب‍وب‍ک‍ر ع‍طار ن‍ی‍ش‍اب‍وری‌، ف‍ری‍دال‍دی‍ن‌ م‍ح‍م‍د Attar of Nishapur
نام پدر	ابوبکر ابراهیم عطار نیشابوری
متولد	513ق یا 537ق
محل تولد	روستای کدکن یا شادیاخ نیشابور
رحلت	627 ق
اساتید
برخی آثار	دیوان عطار تذکرة الأولیاء (زوار)
کد مؤلف	AUTHORCODE00393AUTHORCODE

برای دیگر کاربردها، عطار (ابهام زدایی) را ببینید.

فریدالدین ابوحامد محمد بن ابوبکر ابراهیم بن اسحاق عطّار نیشابورى (537-627ق)، یکى از شعرا و عارفان نام‌آور ایران در اواخر قرن ششم و اوایل قرن هفتم است.

ولادت

برخى از تاریخ‌نویسان، سال ولادت او را 513ق و بعضى سال ولادتش را 537ق مى‌دانند.

او در قریه‌ى کدکن یا شادیاخ که در آن زمان از توابع شهر نیشابور بوده، به دنیا آمد. از دوران کودکى او اطلاعى در دست نیست، جز این‌که پدرش در شهر شادیاخ به شغل عطّارى مشغول بوده که بسیار هم در این کار ماهر بود و بعد از وفات پدر، فریدالدین کار پدر را ادامه داد و به شغل عطارى مشغول گردید.

او در این هنگام نیز طبابت مى‌کرده و اطلاعى در دست نمى‌باشد که نزد چه کسى طبابت را فرا گرفت، او به شغل عطّارى و طبابت مشغول بوده تا زمانى که آن انقلاب روحى در وى به وجود آمد و در این مورد داستان‌هاى مختلفى بیان شده که معروف‌ترین آن این است که روزى عطّار در دکان خود مشغول به مطالعه بود که درویشى به آنجا رسید و چند بار با گفتن جمله‌ى چیزى براى خدا بدهید، از عطّار کمک خواست؛ ولى او به درویش چیزى نداد. درویش به او گفت: اى خواجه تو چگونه مى‌خواهى از دنیا بروى؟ عطّار گفت: همان‌گونه که تو از دنیا مى‌روى. درویش گفت: تو مانند من مى‌توانى بمیرى؟ عطّار گفت: بله، درویش کاسه‌ى چوبى خود را زیر سر نهاد و با گفتن کلمه‌ى الله از دنیا برفت. عطّار چون این را دید شدیداً متغیّر و از دکّان خارج شد و راه زندگى خود را براى همیشه تغییر داد. او بعد از مشاهده‌ى حال درویش و موت اختیارى او، دست از کسب و کار کشید و به خدمت شیخ الشیوخ عارف رکن‌الدین رفت که در آن زمان عارفِ معروفى بود و به دست او توبه کرد و به ریاضت و مجاهدت با نفس مشغول شد و چند سال در خدمت این عارف بود.

عطّار سپس قسمتى از عمر خود را به رسم سالکان طریقت، در سفر گذراند و از مکّه تا ماوراءالنّهر به مسافرت پرداخت و در این سفرها، بسیارى از مشایخ و بزرگان زمان خود را زیارت کرد و در همین سفرها بود که به خدمت مجدالدین بغدادى رسید. گفته شده در هنگامى که شیخ به سنّ پیرى رسیده بود، بهاءالدین محمّد، پدر جلال‌الدین بلخى با پسر خود به عراق سفر مى‌کرد که در مسیر خود به نیشابور رسید و توانست به زیارت شیخ عطار برود. شیخ نسخه‌اى از اسرارنامه‌ى خود را به جلال‌الدّین که در آن زمان کودکى خردسال بود داد.

عطّار مردى پرکار و فعّال بود. چه در آن زمان که به شغل عطارى و طبابت اشتغال داشته و چه در دوران پیرى خود که به گوشه‌گیرى از خلقِ زمانه پرداخته و به سرودن و نوشتن آثار منظوم و منثور خود مشغول بوده است.

وفات

در مورد وفات او نیز گفته‌هاى مختلفى بیان شده است. برخى از تاریخ‌نویسان، سال وفات او را 627ق و برخى دیگر سال وفات او را 632 و 616ق دانسته‌اند؛ ولى بنابر تحقیقاتى که انجام گرفته، بیشتر محققان سال وفات او را 627ق ذکر کرده‌اند. در مورد چگونگى مرگ او نیز گفته شده که او در هنگام یورش مغولان به شهر نیشابور، توسط یک سرباز مغول، به شهادت رسیده است. شیخ بهاءالدین در کتاب معروف خود کشکول، این واقعه را چنین تعریف مى‌کند که وقتى لشکر تاتار به نیشابور رسید، اهالى نیشابور را قتل عام کردند و ضربت شمشیرى توسط یکى از مغولان بر دوش شیخ خورد که شیخ با همان ضربت از دنیا رفت و نقل کرده‌اند که چون خون از زخمش جارى شد، شیخ دانست که مرگش نزدیک است.

مقبره شیخ در نزدیکى شهر نیشابور قرار دارد و چون در عهد تیموریان، مقبره او خراب شده بود، به فرمان امیر على شیرنوایى، وزیر سلطان حسین بایقرا، مرمت و تعمیر شد.

آثار

آثار شیخ به دو دسته‌ى منظوم و منثور تقسیم مى‌شود. آثارِ منظوم او عبارت است از: دیوان اشعار او که شامل غزلیات، قصاید و رباعیّات است. مثنویات او عبارت است از: الهى‌نامه، اسرارنامه، مصیبت‌نامه، وصلت‌نامه، بلبل‌نامه، بى‌سرنامه، منطق‌الطّیر، جواهرالذات، حیدرنامه، مختارنامه، خسرونامه، اشترنامه و مظهرالعجایب.

از میان این مثنوى‌هاى عرفانى، بهترین و شیواترین آن‌ها که به نام تاج مثنوى‌هاى او به شمار مى‌آید، منطق الطیر است که موضوع آن، بحث پرندگان از یک پرنده داستانى به نام سیمرغ است که منظور از پرندگان، سالکان راه حقّ و مراد از سیمرغ، وجودِ حقّ مى‌باشد که عطّار در این منظومه، با نیروى تخیّل خود و به کار بردن رمزهاى عرفانى، به زیباترین وجه، سخن مى‌گوید. این منظومه یکى از شاهکارهاى زبان فارسى است. یکى از معروفترین اثر منثور عطّار، تذکر الاولیاست که در این کتاب، عطار به معرفى 72 تن از اولیاء، مشایخ و عرفاى صوفیه پرداخته است.

منابع مقاله

پایگاه مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی

وابسته‌ها

تذکرة الأولیاء

الهی نامه

منطق الطیر (تعریب)

تذکرة الأولیاء (زوار)

تذكرة الأولياء (رینولد الن‌ نیکلسون)

تذكرة الأولياء (عطار نیشابوری)

دیوان عطار

دیوان عطار (نسخه دیگر)

دیوان غزلیات شیخ فریدالدین نیشابوری

مختارنامه (مجموعه رباعیات عطار)

مصیبت‌نامه

اشترنامه

منطق الطیر عطار

منطق‌الطیر (مقدمه سلماسی زاده)

شرح راز منطق الطیر عطار

پند نامه (مجموعه‌ای از آثار شیخ فریدالدین عطار نیشابوری)

اسرارنامه

خسرو نامه شیخ فریدالدین عطار نیشابوری

مظهر العجایب و مظهر الاسرار

جوهر الذات

اندیشه‌های عطار در لسان الغيب، وصلت‌نامه و مفتاح الإرادة

تذكرة الأولياء (منال یمنی)

منطق الطیر (تعریب)

پند نامه (عطار ویرایش قدیم)

تذکرة الأولیاء (اصیلی وسطانی)

الهی نامه شيخ فريدالدين عطار نيشابوری؛ با مراجعه به بيست و يک نسخه خطی از کتابخانه‌های ايران و اروپا

منطق الطیر (نسخه خطی)

الهی نامه، پند نامه و اسرارنامه

مختار نامه شیخ فریدالدین عطار نیشابوری

منطق الطير(عطار نيشابوري)

مظهر العجایب

منظومه (مصيبت نامه) أو کتاب (الألم)

گزيده تذکرة الأولياء

پير نيشابور، گزيده‌ای از مثنویهای عطار

منطق الطیر (بر اساس نسخه پاریس)

تذکرة الاولياء عطار نيشابوري از روي نسخه نيکلسون

خلاصه منطق‌ الطير

اسرارنامه

بی سر نامه (مجموعه آثار عطار نیشابورى)

مظهر العجائب و مظهر الأسرار

نزهة الأحباب (مجموعه آثار عطار نیشابورى)

تذکرة الأولیاء

بلبل نامه (مجموعه آثار عطار نیشابورى)

پند نامه

الهى نامه (عطار)

الهی نامه

فرهنگ نوادر و لغات و ترکیبات آثار عطار نیشابوری

آشنایی با مکتب کبرویه

سعدالدّین حموی (زندگی، سلوک و اندیشه)

نجم کبری

تأویلات باطنی در شهود معنوی رنگ و نور

مکاتبات عرفانی بین سید احمد حائری و شیخ محمدحسین غروی در شرح دو بیت عطار

علاءالدوله سمنانی پیر عارفان