جلوه تاریخ در شرح نهج‌البلاغه ابن ابی‌الحدید
جلوه تاریخ در شرح نهج‌البلاغه ابن ابی‌الحدید، اثر محمود مهدوى دامغانى، برگردان فارسى و شرح تاريخى نهج‌البلاغه ابن ابى‌الحديد معتزلى است.
| جلوه تاریخ در شرح نهج‌البلاغه ابن ابی‌الحدید | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مهدوی دامغانی، محمود (مترجم) ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید بن هبةالله (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | شرح نهج‌البلاغه. (فارسی) |
| ناشر | نشر نی |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1375 ش |
| چاپ | 2 |
| شابک | 964-312-002-3 |
| موضوع | علی بن ابی‌طالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - خطبهها علی بن ابی‌طالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. نهج‌البلاغه - نقد و تفسیر |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 8 |
| کد کنگره | BP 38/02 /الف2 1379 |
نگارش اين كتاب سه سال؛ يعنى از سال 1367 تا 1370ش. به طول انجاميده است.
ساختار
كتاب در هشت جلد نگارش يافته است. جلد اول مشتمل بر مقدمه مترجم، مقدمه ابن ابى‌الحديد و ترجمه 43 خطبه مى‌باشد.
جلد دوم نيز مشتمل بر مقدمه‌اى، به قلم مترجم و ترجمه برخى خطبه‌هاى حضرت مى‌باشد. جلد اول تا پنجم خطبه‌هاى حضرت را در برمى‌گيرد. جلد ششم و هفتم، مشتمل بر ترجمه نامه‌هاى حضرت است و ترجمه كلمات قصار حضرت در انتهاى جلد هفتم و نيز جلد هشتم كتاب آمده است.
گزارش محتوا
شرح ابن ابى‌الحديد بر نهج‌البلاغه كه از لحاظ كيفيت، دائره‌المعارفى از علوم- ادب، كلام، فقه، اخلاق، تاريخ صدر اسلام، انساب و فرهنگ عامه عرب است، از لحاظ كميت هم از كتاب‌هاى بسيار بزرگ است. چاپ جديد اين كتاب كه به اهتمام استاد محمد ابوالفضل ابراهيم، بر طبق تقسيم‌بندى خود ابن ابى‌الحديد، در بيست جلد، چاپ شده است، شش هزار و چهار صد و شصت صفحه است. آن چه در خور ذكر است، اين است كه ابن ابى‌الحديد، گاه موضوعى را دو بار و ضمن دو خطبه شرح داده است، مثلًا موضوع سقيفه، يك بار در چهل صفحه (از صفحه 21 تا 61ج 2) و بار ديگر ضمن خطبه 66 (در 40 صفحه از صفحه 5 تا 45 جلد ششم) مورد بحث قرار گرفته است؛ ولى مطالب مورد بحث تكرارى نيست و چون موضوعاتى نظير جنگ صفين و خوارج در خطبه‌هاى متعددى مطرح مى‌شده است، ضمن خطبه‌هاى مذكور، به تناسب از اين موضوعات ياد كرده و شرح زده است.
موضوع ديگرى كه از لحاظ كميت در خور توجه است، حدود هشت هزار بيت شعر است- كه در موضوعات مختلف صرفى و نحوى و لغوى و تاريخى و بيان عقايد و رسوم عامه و اخلاق مورد استشهاد قرار گرفته است- كه استخراج همين مقدار شعر حدود چهار صد صفحه خواهد بود، البته كه اشعار تكرار شده و از يك بيت در موارد مختلف استفاده شده است. معمول ابن ابى‌الحديد چنين است كه به چند بيت قناعت مى‌كند، در عين حال از آوردن قصايد هم غافل نبوده است و به عنوان مثال قصايدى از فضل بن عبدالرحمان (ص 165، ج 7) و سيد رضى (ص 174 و ص264، ج 11) آورده است. ابن ابى‌الحديد مقدارى از اشعار خود را كه در مناجات و زهد است، در صفحات 50 تا 52 ج 13 نقل كرده است.
با توجه به اهميت كيفى و كمى اين كتاب ترجمه كامل آن، چنان كه شايد و بايد، از عهده يك تن بيرون است و بايد براى اين كار از هيأتى كه داراى تخصص در رشته‌هاى مختلف هستند، استفاده شود؛ ولى به جهاتى كه بر خوانندگان گرامى پوشيده نيست، كارهاى گروهى غالباً ً به نتيجه مطلوب نمى‌رسد و اختلاف نظرها از سرعت كار مى‌كاهد. با توجه به «ما لا يدرك كله لا يترك كله» مترجم در صدد برآمده، بخشى از آن را كه مربوط به تاريخ است، ترجمه نمايد و كتاب حاضر بخشى از آن است.
هدف و روش ترجمه
با توجه به آن چه درباره محتواى كتاب شريف شرح نهج‌البلاغه ابن ابى‌الحديد گفته شد و با نظرى اجمالى، معلوم مى‌شود، بخش عمده آن مباحث تاريخى - اجتماعى است كه براى عموم مردم هم سود بخش‌تر و ساده‌تر است.
هدف اصلى مترجم هم استخراج مطالب تاريخ اسلام از مجموعه مطالب ابن ابى‌الحديد و ترجمه آن به فارسى بوده، تا استفاده از اين كتاب براى فارسى زبانانى كه نمى‌توانند از متون عربى بهره‌مند شوند، فراهم آيد.
مترجم براى ترجمه، بهترين چاپ شرح نهج‌البلاغه را كه به اهتمام استاد محمد- ابوالفضل ابراهيم در مصر انجام شده است، در اختيار داشته و از مطابقت آن با چاپ سنگى تهران كه در سال 1271ق چاپ شده است، غافل نبوده و خوانندگان ضمن مطالعه به مواردى كه در پاورقى تذكر داده شده است، پى خواهند برد.
براى رعايت ترتيب و سهولت مراجعه به متن اصلى، مترجم شماره خطبه و نخستين عبارت آن را آورده و سپس مطالب تاريخى و اجتماعى مطرح شده را ترجمه نموده است.
ويژگى‌ها
اين اثر از نظر علم رجال و تذكره ياران على عليه‌السلام، دشمنان آن حضرت، معصومان عليهم‌السلام، پيامبران پيشين و پيامبر گرامى اسلام(ص) و ده‌ها شخصيت ديگر از ويژگى‌هاى ممتاز اين اثر است. همچنين ترجمه روان و سليس علمى در حوزه تحقيقى-علمى، فهرست مطالب و فهرست اعلام، اماكن و فرق، ارائه منابع و مآخذ مورد لزوم و نيز توضيح مطالب پيچيده و راهنمايى خواننده از ديگر ويژگى‌هاى اين اثر مى‌باشد.
وضعيت كتاب
كتاب مشتمل بر پاورقى‌هايى به قلم مترجم و فهرست مطالب، فهرست اعلام، اماكن و فرق و منابع و مآخذ مى‌باشد.
منابع مقاله
- مقدمه مترجم.
- درباره محمود مهدوى دامغانى، سايت vista، 24/3/1389.
- جلوه تاريخ در شرح نهج‌البلاغه ابن ابى‌الحديد، كتاب ماه دين، فروردين 1380،ش 41و42، ص25.