نهج‌البلاغة (تحقیق عطاردی قوچانی)
نهج‌البلاغة؛ كتابى است به زبان عربى كه بر اساس نسخه‌اى خطى توسط مرحوم شيخ عزيزالله عطاردى مورد تصحيح قرار گرفته است.
| نهج‌البلاغة (بنیاد نهج‌البلاغه) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | علی بن ابی‌طالب(ع)، امام اول (نویسنده)
شریف الرضی، محمد بن حسین (گردآورنده) عطاردی قوچانی، عزیزالله (محقق) |
| ناشر | بنیاد نهج‌البلاغه |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1413 ق |
| چاپ | 1 |
| موضوع | علی بن ابی‌طالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - خطبه‌ها
علی بن ابی‌طالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - نامه‌ها علی بن ابی‌طالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - کلمات قصار |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 38 1372 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
كتاب مشتمل بر مقدمه مؤسسه نهج‌البلاغه، مقدمه مصحح، مقدمه شريف رضى و سه بخش خطبه‌ها، نامه‌ها، كلمات قصار و بخش فقه اللغة مى‌باشد.
گزارش محتوا
مصحح در مقدمه خود با اشاره به اينكه مخالفان و موافقان امیرالمؤمنین(ع) وى را فصيح‌ترين افراد در تاريخ بشرى دانسته‌اند و خطبه‌ها و نامه‌هاى آن حضرت را گواه صدق مدعاى خويش دانسته‌اند، درباره چند نكته ذيل سخنانى را بيان مى‌دارد:
- خطبه‌ها ونامه‌هاى حضرت
- خطبه‌هاى حضرت امير(ع) يا در ميادين جنگ ايراد شده و يا در نماز جمعه و جماعت و يا در ميان سپاهيان در لشكرگاه و يا ميان مردم هنگامى كه آنان را براى امرى ضرورى به مسجد فرامى‌خواند. تمام خطب حضرت، جز اندكى، در زمان خلافت ظاهرى حضرت ايراد شده است. همچنين تاريخ نگارش نامه‌هاى حضرت به ايامى كه ايشان عهده‌دار خلافت بود باز مى‌گردد.
- گردآورى فرمايشات حضرت
- از احاديث و روايات شيعى به خوبى آشكار است كه گروهى از ياران نزديك حضرت، به نگارش خطب و رسائل حضرت مبادرت مى‌ورزيده‌اند و آن‌ها را در كتاب‌ها و رسائل ويژه‌اى تدوين مى‌نموده‌اند و بعد از آن‌ها گروهى از شیعیان به نقل آن فرمايشات از طريق ايشان پرداخته‌اند.
- گردآورندگان فرمايشات على(ع)
- قبل از سيد رضى، گروهى از محدثان شيعى و سنى و اديبان آن‌ها، از همان قرن نخست هجرى به نقل خطب و رسائل حرت در مجموعه‌هايى ويژه يا ضمن كتبى پرداخته‌اند و گروه بسيارى از ايشان در قرن اول تا سوم هجرى مى‌زيسته‌اند و اين مجموعه‌ها را با نام خطب امیرالمؤمنین على(ع) تدوين مى‌نموده‌اند. اما از آنجا كه ما جز از طريق كتب رجال و ادب بدين مجموعه‌ها دسترسى نداريم، مصحح به يادكرد هفتاد تن از ايشان كه پيش از سيد رضى، مؤلف نهج‌البلاغه، مى‌زيسته‌اند، پرداخته كه در رساله‌اى جداگانه توسط مؤسسه نهج‌البلاغه منتشر شده است.
- گردآورى نهج‌البلاغه
- مصحح از نهج‌البلاغه سيد رضى به عنوان يكى از بهترين مجموعه‌هاى فوق‌الذكر ياد مى‌كند كه شخصى حاذق و اديب به نگارش آن اقدام نموده است. چه بسا در عصرى كه سيد رضى مى‌زيسته، مجموعه‌هاى ياد شده در كتاب‌خانه‌هاى بغداد در دسترس قرار داشته و سيد با استفاده از فرصتى كه در عصر ديلميان براى شیعیان پيش آمده، به نگارش نهج‌البلاغه پرداخته باشد. از اين روست كه سيد رضى به جز در مواردى اندك، به منابع و مآخذ خويش اشاره نمى‌كند و اين نيست؛ مگر به خاطر اعتماد و اطمينانى كه وى به مجموعه‌هاى مذكور داشته است.
- اجازات نهج‌البلاغه
- مصحح با اشاره به اينكه در زمان‌هاى قديم كه وسائل طبع و نشر، مانند امروز فراهم نبود، مؤلفان كتاب‌ها و رساله‌هاى خود را بر راويان و شاگردان خويش قرائت مى‌نمودند و ايشان به كتابت آن اقدام مى‌نمودند و با دريافت اجازه و توقيع از طرف مؤلف، به نشر آن اقدام می‌كردند، به اسامى كسانى كه مؤلف نهج‌البلاغه روايت كتاب خويش را بديشان، كه همگى جزء مشاهير و بزرگان هستند، اجازه داده اشاره مى‌نمايد.
- موضوعات نهج‌البلاغه
- مصحح در اين قسمت به نگرش‌هايى كه به درياى بيكران نهج‌البلاغه از زواياى مختلف ادبى و بلاغى، كلامى، تاريخى و...صورت پذيرفته اشاره مى‌كند و يادآور مى‌شود كه هر كس به ميزان درك و فهم خويش از اين كتاب بهره برده و نكات ارزشمند فراوانى در اين كتاب وجود دارد كه همت علما و محققان را مى‌طلبد كه در آن به غور و بررسى پرداخته و ديدگاه مخالفان حضرتش را ابطال نمايند.
- تصحيح نهج‌البلاغه
- مصحح در اين قسمت با يادآورى اين نكته كه تا زمان حاضر نسخه‌اى مصحح و منقح از نهج‌البلاغه كه با نسخه‌هاى قديمى‌تر مقابله شده باشد، وجود نداشته، به انگيزه خود از تصحيح اين كتاب شريف اشاره مى‌كند. وى به چند نسخه قديمى از نهج‌البلاغه كه به قرن پنجم هجرى و اواخر قرن ششم هجرى متعلق است، دست يافته كه به عصر سيد رضى نزديك است و همين نسخه‌ها را به اضافه چند نسخه ديگر ملاك تصحيح حاضر قرار داده است.
وى همچنين اين نكته را يادآور مى‌شود كه نسخه نگاشته شده، به خط خود سيد رضى تا زمان ابن ميثم در بغداد موجود بوده و دانشمندان و شارحان نهج‌البلاغه نظير قطب‌الدين كيذرى، قطب‌الدين راوندى، على بن ناصر سرخسى و ابن ميثم از آن بهره مى‌برده‌اند؛ اما مع‌الاسف اين نسخه به دست ما نرسيده است، چه بسا سوخته يا به سرقت رفته باشد و هم اكنون در يكى از كتاب‌خانه‌ها يا مجموعه‌هاى شخصى در يكى از كشورها موجود باشد.
مصحح با توجه به اين نكته، از كتاب‌خانه‌هاى شخصى و عمومى فراوانى بازديد كرده و با بسيارى از كتاب‌شناسان و كتاب‌داران به صحبت نشسته، اما متأسفانه بدين نسخه دست نيافته است، هر چند اين بحث و فحص چندان بى‌نتيجه هم نبوده و ايشان توانسته به دو نسخه ديگر از نهج‌البلاغه در سفرى كه به هند داشته، دست يابد و اين دو نسخه را به اضافه دو نسخه ديگر كه يكى متعلق به قرن پنجم و ديگرى متعلق به قرن ششم هجرى است، به عنوان نسخ اصلى تصحيح خود مورد استفاده قرار دهد. وى همچنين از سه نسخه چاپى و چند نسخه ديگر براى تصحيح و مقابله استفاده نموده است. برخى از نسخ خطى مورد استفاده عبارتند از:
- نسخه خطى كتابخانه آیت‌الله مرعشى نجفى در قم كه قديمى‌ترين نسخه نهج‌البلاغه است.
- نسخه فخرالدين نصيرى امينى، ساكن تهران كه در سال 494ق. تحرير شده است.
- نسخه كتابخانه ممتاز العلماء در شهر لكنهو هند كه در سال 510ق. نوشته شده است.
- نسخه كتابخانه دانشگاه عليگره هند كه در سال 538ق. تحرير شده است.
- نسخه مدرسه نواب مشهد مربوط به سال 544ق.
و....
اما نسخه‌هاى چاپى مورد استفاده در اين كتاب عبارتند از: نسخه فيض‌الاسلام، نسخه ابن ابى‌الحديد كه در مصر به چاپ رسيده است و نيز نسخه شيخ محمد عبده.
وضعيت كتاب
كتاب مشتمل بر پاورقى‌هايى به قلم مصحح و فهرست موضوعى و مستدرك اختلاف نسخ و نيز فهرست مطالب مى‌باشد.
منابع مقاله
- مقدمه مصحح
- مقدمه مؤسسه نهج‌البلاغه
پانویس