دراسة حول نهج‌البلاغة
| نام کتاب | دراسة حول نهج‌البلاغة |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | حسینی جلالی، محمدحسین (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 38/08 /ح5د4 |
| موضوع | علی بن ابیطالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. نهج البلاغه - نقد و تفسیر |
| ناشر | مؤسسة الأعلمي للمطبوعات |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1421 هـ.ق |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE3449AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
دراسة حول نهج‌البلاغة كتابى به زبان عربى است، درباه نهج‌البلاغه شريف رضى .
اين كتاب در تابستان 1385ق. در نجف اشرف نگاشته شده است.
ساختار كتاب
كتاب مشتمل بر مقدمه‌اى طولانى به قلم مؤلف و دو باب اصلى مى‌باشد.
گزارش محتوا
در ابتداى مقدمه، مؤلف با يادآورى جايگاه رفيع نهج‌البلاغه در ميان اصحاب عقايد گوناگون و نيز ارباب فرق مختلف، به اقتصار و اكتفاء سيد رضى به نقل متن خطب و رسائل و حِكَم حضرت بدون پرداختن به اسناد آن‌ها اشاره كرده، سپس بحث خود را درباره تواتر يا عدم تواتر كتاب نهج‌البلاغه در دو مقام پى مى‌گيرد:
مقام اول: تواتر در اِسناد نهج‌البلاغه به سيد رضى .
مقام دوم: تواتر در اِسناد نهج‌البلاغه از جانب سيد رضى به امام على(ع).
به گفته مؤلف، درباره اِسناد نهج‌البلاغه به شريف رضى، ادعاى تواتر امكان‌پذير است، چنانكه اين امر از اسانيد مشايخ اجازات اين كتاب و نيز تصريح خود سيد رضى و كسانى كه پس از وى مى‌زيسته‌اند، به خوبى پيداست.
اما تواتر طريق سيد رضى به امام على عليه‌السلام مبتنى بر ثبوت تواتر مصادرى است كه سيد رضى از آن‌ها در خلق اثر خويش بهره برده است و اين امرى است كه سيد رضى خود آن را ادعا ننموده؛ بلكه استفاضه در اين مورد كارگشاست، چنانكه در تمام رواياتى كه از پيامبر اكرم(ص) و صحابه و...نقل شده، به استفاضه بسنده مى‌شود. بنابراين نمى‌توان در مورد تك تك فقرات اين كتاب تواتر را مدعى شد و ما هر چند به تمام مصادرى كه سيد از آن‌ها بهره برده آگاهى نداريم؛ اما حجيت قول سيد رضى در مقام يك راوى و فقيه در اين مورد براى ما كافى است كه به روايت او اعتماد ورزيم.
به مناسبت سخن از اِسناد نهج سيد رضى به امام(ع)، مؤلف به نقل ديدگاه صالح بن مهدى مُقبلى(1047-1108ق.)، از علماى زيدى يمن درباره نهج‌البلاغه پرداخته و اتهامات وى را پاسخ گفته است.
معرفى كتاب نهج‌البلاغه و مؤلف آن موضوع ديگرى است كه به اجمال در مقدمه بدان پرداخته شده و از اهتمام ويژه علماى بلاغت و ادب و نيز دانشمندان علوم اهل بيت(ع) نسبت به استنساخ آن و نيز نگاشتن شرح و تعليقه و اجازه بر آن پس از نگارش تا كنون ياد شده است.
در ادامه مؤلف با ترسيم يك جدول به كارهايى كه طى سده‌هاى پنجم تا چهاردهم قمرى در رابطه با نهج‌البلاغه صورت پذيرفته اشاره مى‌كند. اين كارها عبارتند از: استنساخ، شرح و تعليقه، ترجمه، چاپ و اجازات.
مؤلف با توجه به جدول مذكور، نكات ذيل را يادآور مى‌شود:
1-نهج‌البلاغه از همان آغاز نگارش مورد توجه ويژه افراد از گروه‌هاى مختلف بوده است.
2-اولين ترجمه نهج‌البلاغه به زبان فارسى صورت گرفته كه مربوط به قرن دهم هجرى است و پس از آن اين كتاب به ترتيب به زبان تركى، اردو، انگليسى و سپس آلمانى ترجمه شده است.
3-قبل از ظهور صنعت چاپ، اهل علم و حديث اهتمام ويژه‌اى به حفظ نهج‌البلاغه، همانند حفظ قرآن كريم داشتند و همانند قرآن بدان تبرك مى‌جستند كه از جمله حفّاظ اين كتاب شريف مى‌توان از قاضى جمال‌الدين محمد بن حسين بن محمد كاشانى نام برد كه اين كتاب را از حفظ مى‌نگاشت.
"عنوان نهج‌البلاغه" و "شجره‌نامه سيد رضى "؛ از جمله موضوعاتى است كه در مقدمه بدان‌ها پرداخته شده است.
در ادامه به مقام ادبى و شعرى سيد رضى اشاره شده، نمونه‌اى از اشعار وى درج و سخن بزرگانى چون ابومنصور ثعالبى، ابن عنبه درباره وى نقل گرديده است. همچنين از مناصبى كه وى در زمان خليفه عباسى القادر بالله عهده‌دار شد، سخن به ميان آمده و مؤلف يادآور شده كه القاب و مناصبى كه دستگاه خلافت به وى اعطا كرد، انگيزه سياسى داشت؛ يعنى با اين هدف صورت مى‌گرفته كه حتى‌الامكان سيد رضى را از خلافت فاطميان مصر كه دشمن دستگاه خلافت عباسى بود دور سازد؛ اما هيچ كدام از اين القاب و مناصب نتوانست، در روحيه حقيقت‌جوى سيد رضى تاثير گذارد.
در اين قسمت همچنين به برخى حوادثى كه طى زندگى سيد رضى روى داده اشاره شده و پدر بزرگوار ايشان؛ يعنى ابواحمد حسين، ملقب به طاهر أوحد و نيز عموى گرامى‌شان؛ ابوعبدالله احمد بن موسى الابرش، مادر مكرمه ايشان؛ فاطمه بنت الحسن بن الحسن الثانى الاصم(الاطروش)، برادرش سيد مرتضى علم الهدى و...معرفى گرديده‌اند.
معرفى مشايخ و مؤلف ات سيد رضى و تاريخ درگذشت وى؛ از جمله موضوعات مطرح در مقدمه مى‌باشد.
يكى از موضوعات مهمى كه در مقدمه كتاب بدان پرداخته شده، موضوع صحت يا عدم صحت انتساب نهج‌البلاغه به سيد رضى است. در اين قسمت مؤلف شبهات وارده در مورد انتساب اين كتاب به سيد رضى را مطرح و بدان‌ها پاسخ گفته و از صحت انتساب آن به سيد رضى دفاع كرده است. مرحوم امتياز على‌خان عرشى پنج دليل براى اثبات اينكه نهج‌البلاغه نوشته، سيد رضى است، اقامه كرده كه مؤلف به نحو اختصار آن‌ها را بيان نموده است و خود نيز دو دليل بدان‌ها افزوده است.
مؤلف همچنين به ارجاعاتى كه سيد در ديگر آثار خود از جمله: "المجازات النبوية" و "حقائق التأويل" به نهج‌البلاغه داشته، اشاره مى‌كند كه خود اين نشان‌گر آن است كه گردآورنده سخنان حضرت در قالب كتاب نهج‌البلاغه خود شريف رضى است.
وى همچنين از تصريح مصادر اهل بيت(ع) و ميراث علمى شيعه نسبت به گردآورى نهج‌البلاغه توسط سيد رضى ياد مى‌كند.
در ادامه، مؤلف با اشاره به تصريح مصادر تاريخى بر شهرت مأثورات منقول از امام على(ع)، به شبهاتى كه درباره ثبوت صدور محتواى نهج‌البلاغه از امام(ع) مطرح گرديده، پاسخ گفته است. مؤلف اين شبهات را از كتاب "على بن ابى‌طالب" نوشته احمد زكى صفوت پاشا، نويسنده مصرى و نيز عباس محمود عقاد در كتاب "العبقريات الاسلامية" و...نقل مى‌كند.
با پاسخگويى به شبهات ياد شده، مقدمه مفصل كتاب به پايان مى‌رسد.
در باب اول، مؤلف به ذكر طرق خود به شريف رضى كه با شيخ آقا بزرگ تهرانى آغاز مى‌شود، مى‌پردازد.
همچنين در اين باب، راويان نهج‌البلاغه كه به گفته ايشان حسب اَسناد متصل، به هشت نفر بالغ مى‌شود، معرفى مى‌گردند. اين راويان عبارتند از:
احمد بن على بن قدامة(م:486ق.)، ابوعبدالله جعفر بن محمد الدوريستى(م:401ق.)، عبدالكريم سبط بشر الحافى(م:227ق.)، محمد بن الحسن الطوسى(م:460ق.)، محمد بن على الحلوانى(م:حدود520ق.)، محمد بن محمد العكبرى(م:472ق.)، ابوزيد الكيابكى، النقيبه بنت السيد المرتضى.
مؤلف در ادامه اين باب، متن اجازاتى كه اسناد خود در روايت نهج‌البلاغه را از آن‌ها استخراج نموده، ذكر مى‌كند.
مؤلف همچنين اسانيد روايات نهج‌البلاغه و رواياتى كه از جهت نص و يا از جهت معنا با آنچه در نهج‌البلاغه آمده، مشابهت دارند، را از مصادر متداول شيعه نقل مى‌كند.
موضوع ديگرى كه در اين باب بدان پرداخته شده، توجه و اهتمام ويژه‌اى است كه از جانب افراد مختلف، از زمان تألیف اين كتاب تا عصر حاضر، نسبت به اين كتاب صورت گرفته است. اين توجه در قالب‌هاى مختلفى همچون استنساخ و شرح و تعليقه و...بر اين كتاب تبلور يافته است. ايشان همچنين از مهم‌ترين ترجمه‌ها و شروحى كه به زبان‌هاى مختلف بر اين كتاب در قرن حاضر نگاشته شده ياد مى‌كند.
در پايان اين باب، مؤلف به فعاليت‌هاى علمى‌اى كه در دوران معاصر درباره اين كتاب ارزشمند صورت گرفته، اشاره مى‌كند.
باب دوم كتاب به شرح خطبه نهج‌البلاغه در دوازده بخش اختصاص يافته است.
وضعيت كتاب
نسخه حاضر در برنامه مشتمل بر پاورقى‌هايى به قلم مؤلف و فهرست مطالب مى‌باشد.
منابع
- مقدمه مؤلف
- متن كتاب
پیوندها
مطالعه کتاب دراسة حول نهج‌البلاغة در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور