شرح نهج‌البلاغة (ابن ابی‌الحديد)

شرح نهج‌البلاغة
پدیدآوران	ابراهیم، محمد ابوالفضل (محقق) علی بن ابی‎طالب(ع)، امام اول (نویسنده) شریف الرضی، محمد بن حسین (گردآورنده) ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید بن هبةالله (شارح)
عنوان‌های دیگر	نهج‌البلاغه. شرح
ناشر	مکتبة آیت‌الله المرعشي النجفي(ره)
مکان نشر	قم - ایران
چاپ	1
موضوع	علی بن ابی‌طالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - خطبه‌ها علی بن ابی‌طالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - نامه‌ها علی بن ابی‌طالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - کلمات قصار علی بن ابی‌طالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. نهج‌البلاغه - نقد و تفسیر
زبان	عربی
تعداد جلد	20
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏38‎‏/‎‏02‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏ش‎‏4‎‏ ‎‏1363
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

برای دیگر کاربردها، شرح نهج‌البلاغه (ابهام‌‌زدایی) را ببینید.

شرح نهج‌البلاغة لابن ابى‌الحديد، به زبان عربى، نوشته ابوحامد، عبدالحميد بن هبة الله بن ابى‌الحديد معتزلى، متوفاى 656ق، مفصل‌ترين شرحى است كه بر نهج‌البلاغه نوشته شده و مورد قبول مسلمين هم واقع گشته است.

ابن ابى‌الحديد، شرح خود را در سال 644ق، شروع كرده و در سال 649ق، به اتمام رسانده. وى، كتاب خود را براى مؤيدالدين بن علقمى، وزير عباسيان نگاشت كه بسيار مورد عنايت و توجه اين وزير شيعى واقع شد و هداياى فراوانى به او داد.

با توجه به تاريخ وفات ابن ابى‌الحديد كه سال 656ق، است، وى، شرح خود را 7 سال قبل از وفات؛ يعنى در اواخر عمر، به پايان رسانده است.

ساختار

اين كتاب، در بيست جزء تنظيم شده است كه اين اجزاى بيست‌گانه، به ترتيب، مشتملند بر: يك مقدمه و حدود بيست و پنج خطبه از خطبه‌هاى حضرت امير (از خطبه 1 تا قسمتى از خطبه 25)، حدود هجده خطبه (از تتمه خطبه 25 تا قسمتى از خطبه 43)، حدود نه خطبه (از تتمه خطبه 43 تا قسمتى از خطبه 52)، حدود پنج خطبه (از تتمه خطبه 52 تا پايان خطبه 57)، هشت خطبه (از آغاز خطبه 58 تا پايان خطبه 65)، حدود بيست و پنج خطبه (از آغاز خطبه 66 تا قسمتى از خطبه 90)، حدود سى و سه خطبه (از تتمه خطبه 90 تا پايان كلام 123)، حدود دوازده كلام(از آغاز كلام 124 تا قسمتى از كلام 135)، حدود سى و نه خطبه (از تتمه خطبه 135 تا پايان خطبه 174)، بيست و يك خطبه (از آغاز خطبه 174 تا پايان كلام 195)، بيست و هفت كلام(از آغاز كلام 196 تا پايان دعاى 222)، يك كلام(كلام 223)، بيست كلام(از آغاز كلام 224 تا پايان خطبه 243)، نه نامه (از آغاز نامه 1 تا قسمتى از نامه 9)، حدود نوزده نامه (از تتمه نامه 9 تا پايان نامه 28)، هفده نامه (از آغاز نامه 29 تا پايان نامه 45)، حدود نوزده نامه (از آغاز نامه 46 تا قسمتى از نامه 64)، حدود دويست نامه و كلام يا حكمت و كلمه قصار(از تتمه نامه 64 تا پايان كلام 185)، دويست و بيست و سه كلام(از آغاز كلام 186 تا پايان كلام 408)، هشتاد و يك كلام(از آغاز كلام 409 تا پايان الحكم المنسوبة كه خود 998 حكمت است).

گزارش محتوا

از ميان بيش از 50 شرح معتبر كه بر نهج‌البلاغة نوشته شده و اولين آنها در زمان حيات سيد رضى، توسط على بن ناصر نوشته شده است، مفصل‌ترين شرح، شرح ابن ابى‌الحديد است.

ترتيب اين شرح، بر طبق نهج‌البلاغه است كه ابتدا خطبه‌ها، بعد نامه‌ها و به دنبال آن، كلمات قصار آمده است.

ابن ابى‌الحديد، هر خطبه را به چند فصل تقسيم كرده و در هر فصل بحث را بدين ترتيب پى‌گيرى كرده است:

1. بحث صرف و نحو و لغت و معانى كلمات.
2. اَشباه و نمونه‌هاى آن كلام در شعر و نثر عرب.
3. وقايع و اتفاقات مربوط به آن مطلب.
4. بحث‌هاى توحيد و عدل و...
5. نكات ظريف و مثَل‌ها.
6. در پايان نيز، حكمت‌ها و مواعظ و آداب مناسب با كلام اميرالمؤمنين(ع) را بيان كرده است.

با اين ترتيب، كتاب او مجموعه‌اى از فصاحت و بلاغت و لغت و تاريخ و كلام و اخلاق و امثال و حكم و... شده است.

وضعيت كتاب

كتاب شرح نهج‌البلاغة ابن ابى‌الحديد، بيشترين توجه را به خود معطوف نموده است و به همين جهت، چندين ترجمه و شرح و حاشيه و تلخيص براى آن تأليف شده، از جمله:

1. ترجمه‌اى با نام مظهر البينات و مظهر الدلالات در چهار جلد از حاج نصرالله بن فتح‌الله دزفولى كه در قرن سيزدهم ترجمه شده است.
2. ترجمه شمس‌الدين، محمد بن مراد خطیب، در قرن 11 هجرى كه هفت جلد از كتاب را ترجمه كرده است.

اين كتاب، در 20 جلد تهيه شده، به همين خاطر عده‌اى در صدد خلاصه كردن آن برآمده‌اند، از جمله:

1. سلطان محمود بن غلام على طبسى، از شاگردان علامه مجلسى.
2. شيخ محمد بن قنبر على كاظمى‌م 1314ق، با نام التقاط الدرر النخب.
3. العقد النضيد از فخرالدين، عبدالله بن مؤيد بالله.
4. منتخب شرح نهج‌البلاغة، توسط محى‌الدين خياط.

هم‌چنين سيد نعمت‌الله جزائرى‌م 1112ق، بر كتاب نهج‌البلاغه و كتاب شرح ابن ابى‌الحديد حواشى فراوانى دارد.

تحقيق كتاب در چاپ مورد استفاده در برنامه، به عهده محمد ابوالفضل ابراهيم بوده و مقدمه مبسوطى درباره شخصيت اميرالمؤمنين، كلمات آن حضرت، نهج‌البلاغه، شروح آن، ابن ابى‌الحديد و شرح او، در ابتداى كتاب آورده است.

در پايان هر جلد نيز، فهرست مطالب ذكر شده و در پاورقى كتاب، آيات و روايات استخراج شده است.

هم‌چنين اشعار و اقوال ذكر شده در متن، از منابع اصلى آدرس‌دهى شده‌اند.

شرح بیست جلدی نهج‌البلاغه تأليف دانشمند ایرانی «ابن ابی‌الحدید معتزلی مداینی» در سال 1383 خورشیدی (در3 جلدو 3000صفحه.به قطع وزیری)تلخیص و ترجمه شد ودر سال 1393 خورشیدی به چاپ رسید.

منتخب ترجمه فارسی شرح نهج‌البلاغه در400 صفحه. به قطع وزیری)در سال 1395خورشیدی به چاپ رسید.

نک: ابن ابی‌الحدید معتزلی / شرح نهج‌البلاغه(تلخیص و ترجمه: محمودرضاافتخارزاده.انتشارات مدبر.تهران1393خورشیدی)

نک:ابن ابی‌الحدید معتزلی / منتخب شرح نهج‌البلاغه(تلخیص و ترجمه: محمودرضا افتخارزاده. انتشارات ریالت قلم. تهران 1395خورشیدی)

وابسته‌ها

جلوه تاریخ در شرح نهج‌البلاغه ابن ابی‌الحدید

ابن ابی‌الحدید و فهم نهج‌البلاغه

صفوة شروح نهج‌البلاغة