منهاج البراعة في شرح نهج‌البلاغة (راوندی)

منهاج البراعة فی شرح نهج‌البلاغة (راوندی)

نام کتاب	منهاج البراعة فی شرح نهج‌البلاغة (راوندی)
نام های دیگر کتاب	نهج البلاغه. شرح
پدیدآورندگان	مرعشی، محمود (اهتمام) علی بن ابی‎طالب(ع)، امام اول (نويسنده) شریف الرضی، محمد بن حسین (گردآورنده) قطب راوندی، سعید بن هبه‌الله (شارح) حسینی کوه‌کمری، عبداللطیف (محقق)
زبان	عربی
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏38‎‏/‎‏02‎‏ ‎‏/‎‏ق‎‏6
موضوع	علی بن ابیطالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - خطبه‎ها علی بن ابیطالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - نامه‎ها علی بن ابیطالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - کلمات قصار علی بن ابیطالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. نهج البلاغه - نقد و تفسیر
ناشر	کتابخانه عمومی آیت‌الله‌مرعشی نجفی(ره)
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1406 هـ.ق
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE3503AUTOMATIONCODE

معرفى اجمالى

منهاج البراعه فى شرح نهج‌البلاغه تأليف قطب‌الدين ابوالحسين سعيد بن هبه اللَّه راوندى (در گذشت 573ق) كتابى است، به زبان عربى در شرح نهج‌البلاغه نوشته سيد رضى.

تأليف اين كتاب در اواخر شعبان 556ق، پايان پذيرفته است.

ساختار كتاب

كتاب در سه جلد، به تصحيح و تحقيق آقاى سيد عبداللطيف كوه‌كمرى تهيه شده است. اين مجموعه مشتمل بر مقدمه‌اى به قلم مصصح، مقدمه‌اى به قلم مؤلف و سه باب مى‌باشد.

گزارش محتوا

قطب‌الدين راوندى در اين شرح از پنج طريق متن نهج‌البلاغه را از شريف رضى روايت مى‌نمايد. وى در آغاز شرحى مفصل بر خطبه اول نهج‌البلاغه نگاشته بود كه پس از آن تصميم گرفت، تمام كتاب را شرح و تفسير نمايد.

منهاج البراعه شرحى است ادبى، بر نهج‌البلاغه كه به صورت موجز به بحث‌هاى كلامى نيز پرداخته است.

مؤلف خود در مورد شرح خويش مى‌نويسد كه سعى داشته الفاظ غريب و معانى عجيب آن را تبيين نموده و مسائل مشكل نهج‌البلاغه را با سهل‌ترين الفاظ شرح دهد. ابن ابى‌الحديد معتزلى در شرح خود بر نهج‌البلاغه به خصوص در مسائل تاريخى بر اين شرح خرده‌ها گرفته و شيخ يوسف بحرانى (در گذشت 1186ق.) در «سلاسل الحديد فى تقييد ابن ابى‌الحديد» سعى در پاسخ‌گويى به اين اشكالات داشته است.

گويا قطب‌الدين راوندى شرح ديگرى بر نهج‌البلاغه داشته كه كيذرى از آن بهره جسته است. به درستى روشن نيست كه مراد كيذرى از شرح دوم راوندى كدام است، شايد همان شرح خطبه اول نهج‌البلاغه باشد كه راوندى پيش از نگاشتن منهاج‌البراعه بدان پرداخته است.

اين كتاب، يكى از كهن‌ترين شرح‌هاى نهج‌البلاغه است و ابن ابى‌الحديد آن را يگانه شرحى مى‌داند كه پيش از او بر اين كتاب نوشته شده است.

مؤلف شرح خود را با اندك مقدمه‌اى آغاز مى‌كند. او در اين مقدمه كوتاه كه با عبارت «الحمدلله الذى جعل آل محمد اصول البراعۀ و فروعها» آغاز مى‌شود، چنين مى‌آورد:

در اين زمانه دانش‌ها رو به نابودى است و چيزى نمانده كه از ميان برود و بر آن اين آيه خوانند كه «گويا ديروز هيچ نشانى از آن نبوده است» (يونس 4/). اما خداوند به فضل و لطف و كرم خويش پرچم ديانت را برافراشته مى‌دارد و اهل دين را به درك كمال آن نايل مى‌سازد. اگر اين سخن منسوب به اميرمؤمنان(ع) نبود هيچ چشمه‌هاى دانش و فضلى در زمين برنمى‌جوشيد و هيچ اهل تحقيق را توان بستن دهان جاهلان نبود...

در گذشته‌ها نخستين خطبه نهج‌البلاغه را به صورتى مبسوط شرح گفته و همه علومى را كه در اين خطبه بدان‌ها اشاره شده، با بيان جزئيات بازگشوده بودم. اين كلامى است كه نزد مردان خرد و انديشه فروتر از كلام خدا و پيامبر(ص) و فراتر از گفتار آدميان ديگر است. چراغ آن هماره فروزان و نشان‌هاى آن در همه جا تابان است...

پس از چندى بر آن شدم كه به مدد خداوند و با راه‌جويى از او همه كتاب را شرح دهم و مرواريد نهان در ژرفاى اين دريا را بيرون كشم تا همه مسلمانان از آن سود برند و اهل نظر از آن بهره‌ها يابند.

قطب راوندى، پس از اين مقدمه كوتاه بلافاصله به شرح خطبه سيد رضى مى‌پردازد. وى سلسله سند روايت خود تا سيد رضى را چنين بيان مى‌كند:

اخبرنا السيد ابوالصمصام ذوالفقار بن محمد بن معبدحسنى، قال: اخبرنا الشيخ ابوعبدالله محمد بن على حلوانى، قال الرضى: اخبرنا الشيخ ابوجعفر محمد بن على بن محسن حلبى، قال: اخبرنا الشيخ ابوجعفر الطوسى، قال السيد الرضى رضى الله عنه و ارضاه: اما بعد...

وى آن گاه به شرح خطبه سيد رضى مى‌پردازد و پس از آن متن نهج‌البلاغه را شرح مى‌كند.

روش مؤلف

-وى بيشترين همت خود را متوجه شرح لغات و بيان معانى مفردات و جملات مى‌كند.

- وى پس از آوردن خطبه ذيل عنوان «بيانه» يا «الشرح» و گاه نيز هر دو يكى پس از ديگرى، مفردات را يك به يك شرح مى‌دهد، اصل معنا و محتواى كلام را برمى‌گشايد و اگر تشبيه يا استعاره‌اى هست آن را بيان مى‌كند و گاه نيز نظايرى از قرآن كريم مى‌آورد.

-وى گاه متن را بدون شرح وامى‌گذارد و فقط به نقل آن بسنده مى‌كند.

- در ذيل برخى خطبه‌ها با عبارات «و اما الروايه للخطبه» سلسله سند متن را نيز روشن مى‌سازد.

-وى در بخش حكمت‌ها يا كلمات قصار پس از آوردن مجموعه‌اى از حكمت‌ها به شرح مفردات آنها مى‌پردازد.

-راوندى همه متن نهج‌البلاغه را روايت مى‌كند و با آخرين حكمت؛ يعنى جمله «اذا احتشم المؤمن اخاه فقد فارقه» متن نهج‌البلاغه را به پايان مى‌برد.

-وى پس از آن در خاتمه كتاب يك بار ديگر اسناد نهج‌البلاغه را يادآور مى‌شود و تصريح مى‌كند كه در آغاز كتاب اسناد نهج‌البلاغه را از طريق خاصه آورده و اينك اسنادى ديگر از طريق عامّه نيز مى‌آورد.

-وى در پايان كتاب فصلى درباره "انواع بلاغت" مى‌گشايد و در آن بحثى موجز در زمينه انواع بلاغت و كلام بليغان و سخنوران مطرح مى‌كند.

وضعيت كتاب

ظاهراً نخستين چاپ اين كتاب به همراه شرح ابن ابى‌الحديد در مصر چاپ شده و تا بيش از يك دهه پيش در ايران نسخه‌هايى خطى از آن در برخى كتابخانه‌ها بوده است.

نسخه حاضر در برنامه، مشتمل بر پاورقى‌هايى به قلم محقق و نيز فهرست مطالب در انتهاى هر جلد و فهرست منابع و مصادر در انتهاى جلد سوم مى‌باشد.

منابع

1- مقدمه محقق.

2- سايت فرهنگى اعتقادى فطرت، علامه قطب راوندى 19 1389/3/.

3- سايت تبيان، معرفى و شرح نهج‌البلاغه - منهاج السرانخه فى شرح نهج‌البلاغه - و معارج نهج‌البلاغه 19 1389/3/.

4- شبكه امام رضا(ع)، منهاج البراعه (شرح قطب راوندى).

پیوندها

مطالعه کتاب منهاج البراعة فی شرح نهج‌البلاغة (راوندی) در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور