محفوظ، حسینعلی
| نام | محفوظ، حسینعلی |
|---|---|
| نام‌های دیگر | |
| نام پدر | شیخ علی |
| متولد | 1305 ش یا 1926 م |
| محل تولد | کاظمین |
| رحلت | 1430ق |
| اساتید | سعيد نفيسى |
| برخی آثار | صحيفة الرضا عليه‌السلام |
| کد مؤلف | AUTHORCODE10887AUTHORCODE |
حسينعلى محفوظ (1344-1430ق)، مورخ، پژوهشگر، ادیب، ایران‌شناس عراقی، صاحب تألیفات متعددی در رشته ادبیات فارسی و عربی و نخستین غیر ایرانی است که موفق به دریافت دکترای ادبیات فارسی از دانشگاه تهران شد.
ولادت
در سال 1305ش1926/م در شهر كاظمين عراق به دنيا آمد. به گفته خودش، خانه و محل تولدش را از گذشته، كتابخانه مى‌ناميدند و اين به آن علت بود كه همه جاى آن پر از كتاب بوده است. كتابخانه شخصى وى در حال حاضر بيش از هفتاد هزار جلد كتاب دارد. محفوظ، در دامان اين خانواده و در محيط آن شهر نيكو با خانواده‌هاى دانشمند زيادى كه در اين شهر حضور داشتند، آشنا شد و از محضر علما و انديشمندان بزرگ اين شهر استفاده بسيار برد.
تحصیلات
پس از گذراندن تحصيلات متوسطه، در سال 1948م از دانشسراى عالى بغداد در رشته زبان و ادبيات عرب با رتبه ممتاز فارغ‌التحصيل شد. همزمان با تحصيل در دانشگاه، دروس حوزوى را نيز ادامه داد و سطوح عالى اين دروس را با موفقيت پشت سر گذاشت. در سال 1950م دعوتنامه‌اى از دانشگاه تهران به وزارت علوم عراق ارسال مى‌شود مبنى‌بر دعوت از دو تن از دانشجويان عراقى براى تحصيل در مقطع دكترى زبان و ادبيات فارسى آن دانشگاه كه حسينعلى محفوظ انتخاب اول اين دعوتنامه از طرف دولت عراق بود. به گفته خودش، ورود وى به ايران باعث استفاده فراوان او از محضر اساتيد و بزرگان زبان و ادب فارسى مى‌شود. پروفسور حسينعلى محفوظ كه فارسى را بسيار خوب و با لهجه عربى صحبت مى‌كند، در سفرى كه چند سال پيش به ايران داشت، از يادآورى خاطرات روزگار تحصيل در ايران و ياد و نام استادان بزرگ آن روزگار، دچار شوق و ذوق زايدالوصفى شد، به‌گونه‌اى كه همه قرارها و ملاقات‌هاى خود را براى بيان گوشه‌اى از آن خاطرات لغو كرد.
دكتر محفوظ، فارسى باستان را از مرحوم استاد ابراهيم پورداود، زبان پهلوى را از دكتر صادق كيا، زبان اوستايى را از دكتر محمد مقدم و زبان سنسكريت را از پروفسور كنعا راجا آموخت. همچنين از محضر بزرگانى چون: استاد سعيد نفيسى، استاد بديع‌الزمان فروزانفر، استاد مجتبى مينوى و دكتر ذبيح‌الله صفا بهره‌هاى فراوان برد.
وى در رساله دكترايش با عنوان «متنبىّ و سعدى» به صورت مقايسه‌اى و تطبيقى، ادبيات اين دو شاعر بزرگ را تحقيق و بررسى كرده است. اين پژوهش ممتاز، بعدها مورد مراجعه و مستند بسيارى از تحقيقاتى شد كه درصدد مطالعه تطبيقى ادبيات فارسى و عربى و تاثيرپذيرى آنها از يكديگر بودند. رساله مزبور، به صورت كتاب، مكرر چاپ شده و مورد استفاده دانشجويان زبان و ادبيات فارسى، هم در ايران و هم در عراق و كشورهاى ديگر قرار گرفته است.
پروفسور محفوظ در سال 1952م توسط مرحوم اديب‌السلطنه سميعى، به عضويت انجمن فرهنگستان زبان و ادب فارسى انتخاب شد. وى با ادباى بزرگ فارسى و دانشمندان نامى عصر خويش مانند: مرحوم سيد مهدى حجازى، ملك قدوم، كاظم رجبى، على‌اكبر سليمى، اديب برومند، سيد مهدى فقيهى، جلال‌الدين ارومى، محدث ارومى، بهمن‌يار کرمانى، استاد جلال‌الدين همايى، سيد محمد مشكاة (كه به گفته استاد محفوظ، سمت پدرى نسبت به او داشت)، استاد سيدمهدى آشتيانى و برخى اساتيد ديگر مراوده علمى و ادبى داشت و از محضر آنها استفاده زيادى برد. محفوظ چند سال پيش و در دوازدهمين دوره جايزه جهانى كتاب سال جمهورى اسلامى ايران در حوزه مطالعات ايرانى به خاطر مجموعه آثار مكتوب و خدمات علمى فراوان خويش، برگزيده شد.
پروفسور حسينعلى محفوظ در چندين سفر علمى فرهنگى به ايران ضمن ملاقات با اساتيد دانشگاه و حوزه و ديدار از تهران، اصفهان، مشهد و قم و سخنرانى در دانشگاه‌هاى فردوسى و تهران، در آيين‌ها و مراسم‌هاى متعدد كه در تجليل از شخصيت علمى و ادبى او و به مناسبت قدردانى از تلاشها و كوششهاى وى در رونق و گسترش زبان و ادبيات فارسى در جهان عرب برگزار شد، شركت كرد.
وفات
استاد محفوظ سرانجام پس از عمرى پربار و خدمات گسترده و تربيت ده‌ها دانشجو و محقق عالى مقام، در سال 1430ق، برابر با 2009م در سن 84 يا 85 سالگى دارفانى را وداع گفت و در جوار مرقد مطهر امامين كاظميين عليهماالسلام در عراق به خاک سپرده شد.
آثار
- تكمله امل الآمل.
- اربعون حديثاً فى مكارم الاخلاق.
- العلامات الرموز عند المؤلفين العرب قديماً و حديثاً.
- قاموس الموسيقى العربية.
- الفارابى فى المراجع العربية.
- حياة الشريف الرضى.
- موسوعة العتبات المقدسة.
- خزائن الكتب الكاظمية قديماً و حديثاً.
- البيان فى الالفاظ المتداولة بين الفقهاء.