ادیان خراسان در عصر امام رضا علیه‌السلام
| ادیان خراسان در عصر امام رضا علیه‌السلام | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | شرفایی، محسن (نویسنده) اکبری چناری، علی (نویسنده) |
| ناشر | بنیاد پژوهشهای اسلامی |
| مکان نشر | مشهد |
| سال نشر | ۱۳۹۷ش |
| شابک | 7-0298-06-600-978 |
| موضوع | خراسان -- دین -- تاریخ |
| کد کنگره | DSR۲۰۱۷/د۳۹ر۹ ۱۳۹۷ |
ادیان خراسان در عصر امام رضا علیه‌السلام تألیف محسن شرفایی و علی اکبری چناری؛ این کتاب ضمن بررسی وضعیت سیاسی و اجتماعی و دینی ادیان طرف مناظره‌ی امام رضا علیه‌السلام در مرو، کوشیده‌اند که نشان دهند آیا بزرگان ادیان طرف مناظره در خود خراسان حضورداشتند یا اینکه از دیگر بلاد اسلامی به مرو دعوت شدند؟
ساختار
این کتاب در دو بخش اصلی سامان یافته است:
بخش اول: جغرافیای خراسان در سه سده‌ی نخستین هجری
بخش دوم: ادیان خراسان در سه سده‌ی نخستین هجری
فصل اول: دین زرتشت
فصل دوم: یهودیت
فصل سوم: مسیحیت
فصل چهارم: صابئین
فصل پنجم: دین بودا
فصل ششم: مانویت
گزارش کتاب
سرزمین خراسان از دیرباز در روشن و تاریک ایام، رویدادهای گوناگونی را به خود دیده است. در هر دوره و هر امپراتوری، مرزهای سیاسی و جغرافیایی آن دستخوش تحولات خاصی بود تا اینکه با فرارسیدن اسلام وارد مرحله جدیدی شد. خراسان از گذشته به تنوع دینی و فرهنگی‌اش شناخته می‌شود، تا جایی که با تغییر شرایط سیاسی، چه پیش از اسلام و چه در دوره اسلامی، جریان‌های دینی و اجتماعی مختلفی در آن ظهور کرده است.
روند فتح خراسان، که تقریبا از دهه‌ی سوم قرن اول هجری آغاز شد، چالش‌های جدیدی به ویژه در بحث مربوط به پیروان ادیان در این منطقه به وجود آورد؛ چرا که خراسان از گذشته محل سکونت پیروان ادیان مختلف بود. در دوره امویان و عباسیان بخش بزرگی از آن‌ها به اسلام روی آوردند، اما برخی با پذیرفتن شرایطی که جامعه اسلامی برای ایشان وضع کرد، بر دین خود ماندند. برخی از این ادیان، نظیر دین زرتشت، به گونه‌ای از ادیان بومی این منطقه به شمار می‌آمدند و برخی به واسطه‌ی هم جواری با ادیان دیگر مانند دین بودا و ادیانی مانند یهودیت و مسیحیت و مانویت به واسطه تحولات سیاسی و اجتماعی در دوره‌هایی پیش تر، وارد خراسان شدند.
یکی از تحولات فرهنگی قابل توجه در سیره امامان معصوم علیهم‌السلام مناظره و گفت و گوی ایشان با رهبران و بزرگان ادیان در دوره‌های مختلف است. یکی از مهم‌ترین مناظره‌ها، مجالسی بود که مأمون خلیفه‌ی عباسی در شهر مرو در زمان ولایتعهدی امام رضا علیه‌السلام برپا کرده و امام علیه‌السلام در آن با بزرگان ادیان گفت و گو و مناظره کرده است که گزارش مفصل آن‌ها در عیون اخبار الرضا و الاحتجاج طبرسی و دیگر منابع شیعه آمده است. درباره‌ی این مناظره‌ها و روش شناسی آن‌ها به ویژه مناظرات حضرت رضا علیه‌السلام، کنگره‌های بزرگی برگزار و آثار فراوانی نوشته شده است، با وجود این، هنوز اثری جامع که وضعیت ادیان طرف مناظره با حضرت را از منظر تاریخی در خراسان بررسی کند، به رشته‌ی تحریر درنیامده است.
نوشتار حاضر می‌کوشد به لحاظ تاریخی، وضعیت ادیان یاد شده در مناظرات آن امام همام را در خراسان بررسی کند. پرسش مهم و محوری این نوشتار این است که آبا بزرگان این ادیان، در خراسان ساکن بوده یا از جای دیگری به مرو آورده شدند؟ برای پاسخ به این پرسش باید سیر تحول ادیان مزبور از آغاز نشو و نما در ایران و سپس ورودشان به خراسان و تحولات آن‌ها در سه سده‌ی نخستین اسلامی که اواخر آن، با ایام حیات امام علی بن موسی الرضا علیه‌السلام هم زمان بوده است، مورد بررسی قرار گیرد. از این رو، در این اثر ابتدا از منابع تاریخی، جغرافیایی، ملل و نحل، تفاسیر و منابع روایی بهره گرفته شده و در ادامه به آثاری که نویسندگان پارسی و عرب زبان و غربی نوشته‌اند، مراجعه شده است.[۱]
پانويس
منابع مقاله
کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران