ديوان المعاني
| ديوان المعاني | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | غانم، احمد سلیم (محقق) عسکری، حسن بن عبدالله (نویسنده) |
| ناشر | دار الغرب الإسلامي |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1424 ق یا 2003 م |
| چاپ | 1 |
| موضوع | شعر عربی - قرن4ق. |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | PJA 3960 /د9 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ديوان المعاني يا «معاني الأدب» و يا «إعلام المعاني في معاني‌الشعر»، اثر ابوهلال عسكرى، از علماى قرن چهارم هجرى است كه به زبان عربى، به گردآورى بليغ‌ترين اشعار عرب جاهلى در موضوعات مختلف و شرح آن اشعار تا قرن 4 هجرى پرداخته است.
ساختار
كتاب، با مقدمه‌اى از محقق و تصاويرى از نسخه‌هاى مورد اعتماد آغاز مى‌گردد.
در دو جلد و 12 باب، گردآورى شده است كه جلد اول، شامل شش باب به ترتيب، سه، يك، سه، يك، سه و سه فصلى و جلد دوم، داراى شش باب به ترتيب، سه، يك، دو، شش، دو و يك فصلى است.
گزارش محتوا
آقاى احمد سليم غانم، در سال 1423ق، مقدمه‌اى بر اين كتاب نوشته‌اند و در ادامه، به معرفى شخصيت ابوهلال عسكرى، تأليفات و معرفى كتاب «ديوان المعانى» وى، هم‌چنين به ذكر نسخ و تحقيقاتى كه بر روى اين كتاب انجام داده‌اند، مى‌پردازد.
كتاب، شامل بسيارى از اشعار متقدمين و متأخرين از شعراى عرب زبان از عصر جاهليت تا پايان قرن چهارم هجرى است. هم‌چنين داراى اخبار و روايات ادبى و فوايد و معارف مهم در تاريخ ادب عربى است.
باب اول كتاب، مشتمل بر اشعارى است از عرب در زمينه مدح و ستايش، فخرفروشى نمودن و شادباش و تهنيت گفتن.
باب دوم، به ذكر اشعارى درباره بعضى از اوصاف پسنديده انسان، چون جود و بخشش، شجاعت، علم، حلم، حزم و عقل اختصاص دارد.
باب سوم، شامل اشعارى در هجاء و معاتبات و اعتذار است.
باب چهارم، پيرامون شعرهاى زيبا و رقيق و عاشقانه‌اى است كه در وصف زنان و مسائلى از اين قبيل سروده شده است و با بيت امرؤ القيس آغاز گرديده است.
باب پنجم، در حاوى اشعارى در زمينه مبالغه در صفات آتش و طبخ و اقسام غذاها و طعام‌هاى رنگارنگ و... است.
باب ششم، مشتمل بر اشعارى در زمينه مبالغه در وصف آسمان و نجوم و شب و صبح و خورشيد و ماه و... است.
باب هفتم، حاوى اشعارى پيرامون مبالغه در صفت ابر، باران، رعد و برق، آب‌ها، باغ‌ها، گياهان و درختان، گل‌ها، ميوه‌ها، نسيم و... مى‌باشد.
باب هشتم، شامل اشعارى در زمينه مبالغه درباره جنگ و سلاح و ضرب و طعن و... است.
باب نهم، مشتمل بر اشعارى در زمينه مبالغه در صفت خط و قلم و كاغذ و... است.
باب دهم، شامل اشعارى پيرامون مبالغه در صفت اسب و شتر و ذكر وحوش و پرندگان و... است.
باب يازدهم، حاوى اشعارى در زمينه مبالغه در صفت جوانى و پيرى و خضاب و مرض و مرگ و... است.
باب دوازدهم، مشتمل بر اشعارى پيرامون مبالغه در صفت اشياى مختلفى، چون مدح و ذم اخوان و رفقاء، خوبى وعده دادن و عمل كردن به آن، خنديدن و تبسم هنگام سؤال، بوسيدن دست، مصافحه، سلام بر كفار، رد سلام با اشاره و...
تدوين كتاب‌هاى معانى كه بهترين گفتارها را در يكى از موضوعات، گرد مى‌آورند، ظاهرا از سده 2ق، با كتاب «معانى الشعر» مفضل ضبى آغاز شد و در سده 3ق، توسط ابن قتيبه و در سده 4ق، توسط ابوهلال، بهترين و جامع‌ترين نمونه‌هاى اين‌گونه آثار پديد آمد.
يكى از نكات جالب آن است كه مؤلف، چندين بار، مثل‌هايى را به زبان فارسى خوزستانى آورده كه براى بررسى‌هاى زبان‌شناختى فارسى بسيار ارزش‌مند است.
وضعيت كتاب
كتاب، شامل 11 فهرست زير مى‌باشد:
- شعر؛
- شعراء؛
- مصطلحات بلاغى و نقدى؛
- اعلام؛
- قبايل و اقوام؛
- امثال و حكم و اقوال؛
- اماكن و بلدان؛
- كتب؛
- آلات جنگ؛
- آيات قرآن؛
- احاديث و اقوال نبى مكرم اسلام.
اين كتاب، در 1352ق، در قاهره به چاپ رسيده است و در سال 1984م نيز برگزيده‌اى زا آن در 2 جلد و به كوشش احمد سليمان معروف در دمشق انتشار يافت.
منابع مقاله
- متن و مقدمه كتاب؛
- دائرةالمعارف بزرگ اسلامى، ج 6.