ديوان أشعار التشيع

ديوان اشعار التشيع
پدیدآوران	عشاش، طيب (گردآورنده)
ناشر	دار الغرب الإسلامي
مکان نشر	لبنان - بيروت
سال نشر	1997م
چاپ	1
موضوع	عربی شعر عربی - مجموعه‌ها شعر مذهبی - مجموعه‌ها
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏PJ‎‏ ‎‏76‎‏32‎‏ ‎‏/‎‏ع‎‏5‎‏د‎‏9
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

برای دیگر کاربردها، دیوان اشعار (ابهام‌زدایی) را ببینید.

ديوان أشعار التشيع، اثر طیب عشاش، گردآوری و تحقیق اشعار عربی تشیع از قرن اول تا ابتدای قرن سوم هجری است. نویسنده، تعداد شعرای شیعه و اشعار ایشان را فراوان دانسته و این اثر را حاوی بخشی از شعر شیعه دانسته است.

ساختار

کتاب، مشتمل بر یک مقدمه تحقیقی مفصل و متن اثر در پنج مرحله است. در این پنج مرحله، 229 شاعر به ترتیب شماره‌گذاری شده است. شیوه ارائه بدین‌ صورت است که اشعار متعدد هر شاعر با عدد از یکدیگر تفکیک و اگر توضیحی درباره زمان و مکان سرودن آن شعر لازم باشد ذکر شده است؛ سپس در ذیل عنوان نص، ابیات و در ذیل عنوان تخریج، منابع اشعار ذکر گردیده است. نویسنده از منابع مختلف ادبی، تاریخی و لغوی شیعه و اهل ‌سنت در نگارش اثر استفاده کرده است.

گزارش محتوا

نویسنده در سطرهای اولیه مقدمه به موضوع پژوهش پایان‌نامه دکترای خود، «شعر تشیع تا قرن سوم هجری» در دانشگاه سوربن پاریس اشاره کرده که اشعار مورد نیاز آن را از منابع مختلف تاریخی، ادبی و لغوی گردآوری نموده است. وی ابتدا اشعار شعرای معروفی چون اقیشر اسدی، ایمن بن خریم اسدی، ابوطفیل کنانی و منصور نمری را جمع می‌کند. برخی دانشجویان او را بر گردآوری اشعار شعرای گمنامی چون عمرو بن عاص، ابن همام سلولی و سفیان بن مصعب عبدی تشویق می‌کنند. او در مجموع اشعاری از 229 شاعر مشهور و گمنام را جمع‌آوری می‌کند. البته به تصریح خودش برخی اشعار ممکن است منتسب به اجنه باشد؛ یا اینکه در برخی موارد امکان معرفی شاعر دشوار یا محال بوده است. او در آخر خاطرنشان می‌کند که اگرچه تلاشش را کرده، اما با توجه به وسعت کار و زمان کم، نوشته‌هایش خالی از اشتباه نیست

در اولین باب کتاب، اشعار تشیع تا قرن سوم در منابع معاصر مورد بررسی قرار گرفته است. در این رابطه 34 منبع را مورد تحقیق قرار می‌دهد، اما از این میان «أعيان الشيعة» محسن امین عاملی، «الغدير» علامه امینی، «أدب الطف أو شعراء الحسين» جواد شبر را از آن جهت که به موسوعه نزدیک‌ترند از دور خارج می‌کند. در نهایت در شش جدول به تفکیک مؤلفین عرب، تاریخ ادب مشتشرقین، عصر یا منطقه معین، تاریخ ادب سیاسی و ادب شیعه به تعداد شعرایی که هر محقق در کتابش آورده با ذکر شماره صفحه اشاره می‌کندسپس از این جداول چنین نتیجه می‌گیرد که در منابع فراوان و متنوع تاریخ ادب، تاریخ شعر سیاسی عمومی و کتب مختص ادب شیعی به شعر تشیع توجه شده است.

نویسنده سپس در جدول دیگری اسامی 69 منبع ادبی و تاریخی و معاجم لغوی و جغرافیایی و... را با ذکر نام مؤلف و کتاب و تعداد اشعار ذکر کرده است. پس از آن اسامی منابعی را که بیشترین اشعار شیعی را نقل کرده‌اند با ذکر تعداد اشعار لیست کرده و چنین نتیجه‌گیری می‌کند که مصادر شیعی بیشترین تعداد اشعار شیعی را نقل کرده‌اند. این موضوع از جهتی طبیعی است و از جهتی باعث عدم اطمینان به این اشعار می‌شود

در ادامه جدول دیگری طرح شده که در آن از ابتدای تاریخ تشیع تا ابتدای قرن سوم به پنج مرحله تقسیم شده و در هر مرحله تعداد منابعی که اشعار تشیع را آورده‌اند ذکر شده است.پس از آن از کعب بن زهیر، حسان بن ثابت، کثیر عزة، فرزدق، کمیت، ابوالاسود دئلی، بشار بن برد، ابو‌نواس و سید حمیری به‌عنوان فحول شعرای شیعه یاد شده است.وفادارترین شاعر نسبت به علی بن ابی‌طالب، حجر بن عدی بن ادبر کندی بوده است.از دیگر نکاتی که از جدول پیشین به ‌دست می‌آید، این است که شعرای بزرگی چون فرزدق، کثیر عزه، کمیت از عهد اموی و سید حمیری جزء عهد عباسی بوده‌اند. این شعرا اگرچه شیعه بوده‌اند، اما امویان و عباسیان را مدح کرده‌اند. نویسنده بارزترین تفسیر و توجیه برای این اشعار را تقیه به جهت در امان ماندن از شر بنی‌امیه و بنی‌عباس دانسته است.

در ادامه مطالب کتاب اشعار تشیع به‌لحاظ شکلی مورد بحث قرار گرفته است. به‌لحاظ کمی برای قلت اشعار شیعه چنین می‌توان دلیل آورد که ناقلان به‌عمد یا سهو برخی از اشعار شعرای شیعه را نقل نکرده‌اند، اما ناچاریم که به این نکته اقرار کنیم که این اشعار نسبت به حوادث بزرگ تاریخ شیعه از یک‌سو و بزرگی شاعران از جهت دیگر، اندک است.پس از آن اشعار به‌لحاظ قصیده بودن، قطعه بودن، نوع بحر، قافیه، لغت و اسلوب مورد بررسی قرار گرفته‌اند.

بررسی اشعار تشیع به‌لحاظ معنا موضوع بحث دیگری است. به عقیده نویسنده فخرفروشی شخصی یا قبیله‌ای را غرض اساسی در اشعار سه مرحله اول؛ یعنی تا سال 65 هجری بوده است. غرض «مدح» در اشعار تشیع به آل‌بیت یا به اهل کساء یا عبا (محمد، علی، فاطمه، حسن و حسن) مربوط بوده است. اهم معانی مدح آل‌بیت نزد این شعرا کرم نسب و تقوا و طرف‌داری عدل و حق بوده است.از دیدگاه نویسنده در اشعار شیعی «رثاء» مهم‌تر از دیگر اغراض بوده است که در رثای علی(ع) و برخی از ذریه و انصار آن حضرت سروده شده است.

پس از مقدمه اثر، نام و اشعار 229 شاعر ذکر شده است. نویسنده درباره برخی از شاعران شرح حالی ذکر نکرده است. درباره برخی هم از محتوای شعر پی به شیعه بودن شاعر برده است و بدون ذکر نام با عنوان «شاعر» از وی یاد کرده است.

وضعیت کتاب

فهرست‌های کتاب که بیش از یک‌صد صفحه را فراگرفته و همگی در انتهای کتاب ذکر شده است، عبارتند از: فهرست شعرا به ترتیب ورودشان در کتاب، فهارس قوافی، اعلام، مصادر و مراجع و رموز و فهرست مطالب.

در پاورقی‌های کتاب، منابع اشعار با ذکر نام نویسنده و اثر و صفحه ذکر شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.