منهاج الولاية في شرح نهج‌البلاغة: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'نهج البلاغة' به 'نهج‌البلاغة') |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - 'شرح نهج‌البلاغه (ابهام زدایی)' به 'شرح نهج‌البلاغه (ابهام‌‌زدایی)') |
||
| (۳۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۷ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات کتاب | |||
| تصویر =NUR03504J1.jpg | |||
| عنوان =منهاج الولاية في شرح نهج‌البلاغة | |||
| | | عنوان‌های دیگر =نهج‌البلاغه. شرح | ||
| پدیدآوران = | |||
[[اعظمی، حبیب‌الله]] (محقق) | |||
| | |||
| | |||
[[صوفی تبریزی، ملا عبدالباقی]] (شارح) | [[صوفی تبریزی، ملا عبدالباقی]] (شارح) | ||
[[علی بن ابیطالب(ع)، امام اول]] ( | [[علی بن ابیطالب(ع)، امام اول]] (نویسنده) | ||
[[شریف الرضی، محمد بن حسین]] (گردآورنده) | [[شریف الرضی، محمد بن حسین]] (گردآورنده) | ||
| | | زبان =فارسی | ||
| | | کد کنگره =BP 38/02 /ص9م8 | ||
| | | موضوع = | ||
علی بن ابیطالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - خطبه‌ها | |||
علی بن ابیطالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - نامه‌ها | |||
علی بن | علی بن ابیطالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - کلمات قصار | ||
علی بن | علی بن ابیطالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. نهج‌البلاغه - نقد و تفسیر | ||
| ناشر = | |||
دفتر نشر ميراث مکتوب، آينه ميراث | |||
| مکان نشر =تهران - ایران | |||
| سال نشر = 1378 ش | |||
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE03504AUTOMATIONCODE | |||
| | | چاپ =1 | ||
| | | شابک =964-6781-17-9 | ||
| | | تعداد جلد =2 | ||
| کتابخانۀ دیجیتال نور =03504 | |||
| کتابخوان همراه نور =03504 | |||
| کد پدیدآور = | |||
| | | پس از = | ||
| پیش از = | |||
| | }} | ||
| | {{کاربردهای دیگر|شرح نهج‌البلاغه (ابهام‌‌زدایی)}} | ||
|کد | '''منهاج‌الولايه فى شرح نهج‌البلاغه'''، تأليف [[صوفی تبریزی، ملا عبدالباقی|عبدالباقى صوفى تبريزى]] (متوفى سال 1039ق) به زبان عربى است. اين كتاب به دوازده موضوع مهم در نهج‌البلاغه با نثر فارسى روان و آميخته به عربى پرداخته كه در دو جلد ارائه شده است. | ||
| | |||
| | |||
== ساختار== | == ساختار== | ||
نویسنده دوازده موضوع نهج‌البلاغه شرح و تفسير كرده و هر يك را در بابى خاصّ قرار داده است. سه باب اول در جلد اول و باقى ابواب در مجلد دوم آمده است. وى در هر باب، خطبه‌هايى از نهج‌البلاغه در آن موضوع - و در موارد كمى نيز كلمات قصار و نامه‌هاى حضرت - را انتخاب و پس از بيان عبارت كوتاه يا چند عبارت از خطبه مذكور به شرح و تفسير آن پرداخته است. شرح برخى از عبارات نهج‌البلاغه را با تفصيل بيشتر، و شرح برخى ديگر از عبارات را كوتاه‌تر، و در موارد معدودى نيز فقط به ترجمه عبارات اكتفا كرده است، و بيشتر مطالبى كه از كتب عرفانى نقل نموده به زبان عربى است. | |||
== گزارش محتوا== | == گزارش محتوا== | ||
با بررسى و تطبيق شروح متعدّد و مختلفى كه بر نهج‌البلاغه نگاشته شده، چنين برمى‌آيد كه هر كدام، از يك يا چند ويژگى خاصّ برخوردار است. برخى از آنها، بيشتر جنبه كلامى دارد، همچون [[شرح نهج‌البلاغة (ابن ابي‌الحديد)|شرح ابن ابى‌الحديد]]، و در برخى ديگر جنبه حكمى تفوّق دارد؛ همانند شرح ابن ميثم، و در برخى جنبه اخبارى و روايى نمايان است، همچون شرح گلستانه و برخى نيز مذاق عرفانى و حكمى دارد؛ همچون شرح ابن عتائقى، شرح محلّى و شرح روغنى قزوينى و تعداد كمى نيز به ترتيب موضوعات است؛ همچون شرح ميرزا خليل كمره‌اى؛ امّا شرحى كه در بردارنده تمامى جوانب و يا جمع بيشترى از آن ويژگى‌ها باشد و مذاق‌هاى مختلف عرفانى، حكمى، كلامى، اخبارى و ادبى - خصوصا به ترتيب موضوعات- در آن گرد آمده باشد، چنين شرحى كمتر به مرتبه ظهور و عيان و به رشته تأليف و تحرير در آمده است. | |||
شايد بتوان اين جامعيت و كمال را شرح مورد بحث مشاهده كرد. باقى موضوع «توحيد ذات بارى تعالى» و «صفات رسول و آل او» را در دو باب نخست كتاب بررسى مى‌كند، با استناد به متون احاديث و روايات معصومين(ع) و با استمداد از اقوال محقّقين از عرفا و حكما؛ همچون ابن عربى، [[صدرالدین قونیوی، محمد بن اسحاق|صدرالدين قونوى]]، [[روزبهان بقلی، روزبهان بن ابی‌نصر|روزبهان بقلى]] شيرازى، امام قشيرى، [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|خواجه نصير طوسى]] و با استشهاد به اشعار شاعرانى عارف، همچون مولانا، عطّار، شيخ محمّد شبسترى، ابن‌فارض به شيوه‌اى جامع و با تركيبى از عرفان و حكمت و اخبار، عبارات بلند و عميق امام‌الموحّدين را در معراج ذهن و انديشه بشرى به تفسير مى‌كشاند. | |||
شايد بتوان اين جامعيت و كمال را شرح مورد بحث مشاهده كرد. باقى موضوع «توحيد ذات بارى تعالى» و «صفات رسول و آل او» را در دو باب نخست كتاب بررسى مى‌كند، با استناد به متون احاديث و روايات معصومين(ع) و با استمداد از اقوال محقّقين از عرفا و حكما؛ همچون | |||
موضوعات اخلاقى، «علم و هدايت و دين، صفات متّقين، حكمت و ادب، وصايا و نصايح، اعراض از دنيا، مذمّت كبر و نكوهش ظلم» عبارات نهج‌البلاغه را در ابواب سوم تا نهم كتاب تحقيق مى‌كند، با استناد به روايات و احاديث ديگرى از معصومين(ع) و با استمدادى ديگر از اقوال، عبارات، حكايات عارفان و اشعار اخلاقى شاعران، با تعميم مذاق عرفانى و اخلاقى و روايى خود به سير و سلوك و عروج در انديشه بشرى ادامه مى‌دهد. | موضوعات اخلاقى، «علم و هدايت و دين، صفات متّقين، حكمت و ادب، وصايا و نصايح، اعراض از دنيا، مذمّت كبر و نكوهش ظلم» عبارات نهج‌البلاغه را در ابواب سوم تا نهم كتاب تحقيق مى‌كند، با استناد به روايات و احاديث ديگرى از معصومين(ع) و با استمدادى ديگر از اقوال، عبارات، حكايات عارفان و اشعار اخلاقى شاعران، با تعميم مذاق عرفانى و اخلاقى و روايى خود به سير و سلوك و عروج در انديشه بشرى ادامه مى‌دهد. | ||
«معاد و احوال موت و قبر»، را در نهج‌البلاغه در باب يازدهم كتاب جستجو مى‌كند، از عرفان، حكمت، كلام و حديث در تفسير عبارات امام‌المتّقين مدد مى‌گيرد، شبهات كلامى معاد را پاسخ مى‌گويد، در حديث مشهور و عميق «مواقف پنجاه‌گانه قيامت» به تفصيل بيان مى‌كند، با تبيين و تفسير عرفانى | «معاد و احوال موت و قبر»، را در نهج‌البلاغه در باب يازدهم كتاب جستجو مى‌كند، از عرفان، حكمت، كلام و حديث در تفسير عبارات امام‌المتّقين مدد مى‌گيرد، شبهات كلامى معاد را پاسخ مى‌گويد، در حديث مشهور و عميق «مواقف پنجاه‌گانه قيامت» به تفصيل بيان مى‌كند، با تبيين و تفسير عرفانى ابن عربى از شرح «حديث مواقف» بر مى‌آيد، و آن گاه با استمداد از مولايش على(ع) از پل‌هاى هفتگانه جهنّم، كه آخرين مواقف قيامت است، عبور مى‌كند و به بهشت و مراتب و درجات آن مى‌رسد، و در جنّت ديدار معبود و تكلّم معشوق با عاشق، در آخرين مراتب صعود و معراج انسانى قرار مى‌يابد. | ||
قوانين عدالت و سياست در نهج‌البلاغه را در باب دهم كتاب و ادعيه نهج‌البلاغه را در باب دوازدهم و آخرين باب كتاب مى‌بايد، تفسير كند. شرح را ناتمام مى‌گذارد و گويا پس از بيان تكلّم معشوق با عاشق در باب معاد، ديگر تاب نمى‌آورد و با فريادى «همّام» وار مدهوش مى‌گردد و با پرواز به معراج ملكوت، ابواب دهم و دوازدهم كتاب را بدون شرح مى‌گذارد. | قوانين عدالت و سياست در نهج‌البلاغه را در باب دهم كتاب و ادعيه نهج‌البلاغه را در باب دوازدهم و آخرين باب كتاب مى‌بايد، تفسير كند. شرح را ناتمام مى‌گذارد و گويا پس از بيان تكلّم معشوق با عاشق در باب معاد، ديگر تاب نمى‌آورد و با فريادى «همّام» وار مدهوش مى‌گردد و با پرواز به معراج ملكوت، ابواب دهم و دوازدهم كتاب را بدون شرح مى‌گذارد. | ||
| خط ۷۹: | خط ۵۹: | ||
روش مؤلف بدين قرار است كه در هر يك از ابواب فوق‌الذكر چند خطبه كه مناسب با عنوان بوده برگزيده و پس از بيان عبارتى كوتاه از هر يك از خطبه‌ها - و گاه چند عبارت - به شرح آن خطبه پرداخته است. اين شرح، در همه موارد، يكسان نيست. در برخى خطبه‌ها با تفصيل بيشتر و برخى ديگر بسيار فشرده و مختصر و حتى در پاره‌اى موارد تنها ترجمه عبارات نهج‌البلاغه است. | روش مؤلف بدين قرار است كه در هر يك از ابواب فوق‌الذكر چند خطبه كه مناسب با عنوان بوده برگزيده و پس از بيان عبارتى كوتاه از هر يك از خطبه‌ها - و گاه چند عبارت - به شرح آن خطبه پرداخته است. اين شرح، در همه موارد، يكسان نيست. در برخى خطبه‌ها با تفصيل بيشتر و برخى ديگر بسيار فشرده و مختصر و حتى در پاره‌اى موارد تنها ترجمه عبارات نهج‌البلاغه است. | ||
شرح عبدالباقى شرحى تركيبى است: عرفان، ادب، اخبار و روايات، حكت و كلام و اخلاق به وفور در اين شرح ديده مى‌شوند. او برحسب مورد از اقوال بزرگان اهل معرفت - نظير | شرح عبدالباقى شرحى تركيبى است: عرفان، ادب، اخبار و روايات، حكت و كلام و اخلاق به وفور در اين شرح ديده مى‌شوند. او برحسب مورد از اقوال بزرگان اهل معرفت - نظير ابن عربى، [[صدرالدین قونیوی، محمد بن اسحاق|صدرالدين قونوى]]، [[روزبهان بقلی، روزبهان بن ابی‌نصر|روزبهان بقلى]] شيرازى، قشيرى، [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|خواجه نصيرالدين طوسى]]، [[مولوی، جلال‌الدین محمد|مولوى]]، [[عطار، محمد بن ابراهیم|عطار]]، [[شبستری، محمود|شبسترى]] و [[ابن فارض، عمر بن علی|ابن‌فارض]] - براى فهم و درك كلام بلند امام(ع) بهره مى‌جويد. | ||
در يك كلام، از شرح عبدالباقى به شدت بوى عرفان شيعى استشمام مى‌شود. انتخاب دوازده باب و شروع از توحيد و ختم آن به معاد و دعا، نشان از گرايشات شديد سلوكى شيعى دارد. | در يك كلام، از شرح عبدالباقى به شدت بوى عرفان شيعى استشمام مى‌شود. انتخاب دوازده باب و شروع از توحيد و ختم آن به معاد و دعا، نشان از گرايشات شديد سلوكى شيعى دارد. | ||
== وضعيت كتاب== | == وضعيت كتاب== | ||
در ابتداى اثر، مقدمه ارزشمندى به قلم [[عظیمی، حبیب‌الله|حبيب‌الله عظيمى]] مصحح كتاب درباره تدوين و شروح نهج‌البلاغه و شرح حال نویسنده كتاب و آثار او آمده است. سه نسخه اصلى از كتاب با يكديگر مقايسه و تطبيق شده است. فهرست مطالب در ابتدا و فهارس روايات، اعلام، مكان‌ها، كتب، منابع و مآخذ در انتهاى اثر ذكر شده است. | |||
== منابع مقاله == | |||
== منابع == | |||
| خط ۹۸: | خط ۷۶: | ||
{{نهج‌البلاغه}} | {{نهج‌البلاغه}} | ||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||
| خط ۱۰۸: | خط ۸۳: | ||
[[رده:ائمه اثنی عشر (دوازده امام)]] | [[رده:ائمه اثنی عشر (دوازده امام)]] | ||
[[رده:حالات فردی]] | [[رده:حالات فردی]] | ||
[[رده:علی | [[رده:امام علی(ع)]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۴ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۲۱:۱۲
| منهاج الولاية في شرح نهج‌البلاغة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | اعظمی، حبیب‌الله (محقق)
صوفی تبریزی، ملا عبدالباقی (شارح) علی بن ابیطالب(ع)، امام اول (نویسنده) شریف الرضی، محمد بن حسین (گردآورنده) |
| عنوان‌های دیگر | نهج‌البلاغه. شرح |
| ناشر | دفتر نشر ميراث مکتوب، آينه ميراث |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1378 ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 964-6781-17-9 |
| موضوع | علی بن ابیطالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - خطبه‌ها
علی بن ابیطالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - نامه‌ها علی بن ابیطالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - کلمات قصار علی بن ابیطالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. نهج‌البلاغه - نقد و تفسیر |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | BP 38/02 /ص9م8 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
منهاج‌الولايه فى شرح نهج‌البلاغه، تأليف عبدالباقى صوفى تبريزى (متوفى سال 1039ق) به زبان عربى است. اين كتاب به دوازده موضوع مهم در نهج‌البلاغه با نثر فارسى روان و آميخته به عربى پرداخته كه در دو جلد ارائه شده است.
ساختار
نویسنده دوازده موضوع نهج‌البلاغه شرح و تفسير كرده و هر يك را در بابى خاصّ قرار داده است. سه باب اول در جلد اول و باقى ابواب در مجلد دوم آمده است. وى در هر باب، خطبه‌هايى از نهج‌البلاغه در آن موضوع - و در موارد كمى نيز كلمات قصار و نامه‌هاى حضرت - را انتخاب و پس از بيان عبارت كوتاه يا چند عبارت از خطبه مذكور به شرح و تفسير آن پرداخته است. شرح برخى از عبارات نهج‌البلاغه را با تفصيل بيشتر، و شرح برخى ديگر از عبارات را كوتاه‌تر، و در موارد معدودى نيز فقط به ترجمه عبارات اكتفا كرده است، و بيشتر مطالبى كه از كتب عرفانى نقل نموده به زبان عربى است.
گزارش محتوا
با بررسى و تطبيق شروح متعدّد و مختلفى كه بر نهج‌البلاغه نگاشته شده، چنين برمى‌آيد كه هر كدام، از يك يا چند ويژگى خاصّ برخوردار است. برخى از آنها، بيشتر جنبه كلامى دارد، همچون شرح ابن ابى‌الحديد، و در برخى ديگر جنبه حكمى تفوّق دارد؛ همانند شرح ابن ميثم، و در برخى جنبه اخبارى و روايى نمايان است، همچون شرح گلستانه و برخى نيز مذاق عرفانى و حكمى دارد؛ همچون شرح ابن عتائقى، شرح محلّى و شرح روغنى قزوينى و تعداد كمى نيز به ترتيب موضوعات است؛ همچون شرح ميرزا خليل كمره‌اى؛ امّا شرحى كه در بردارنده تمامى جوانب و يا جمع بيشترى از آن ويژگى‌ها باشد و مذاق‌هاى مختلف عرفانى، حكمى، كلامى، اخبارى و ادبى - خصوصا به ترتيب موضوعات- در آن گرد آمده باشد، چنين شرحى كمتر به مرتبه ظهور و عيان و به رشته تأليف و تحرير در آمده است.
شايد بتوان اين جامعيت و كمال را شرح مورد بحث مشاهده كرد. باقى موضوع «توحيد ذات بارى تعالى» و «صفات رسول و آل او» را در دو باب نخست كتاب بررسى مى‌كند، با استناد به متون احاديث و روايات معصومين(ع) و با استمداد از اقوال محقّقين از عرفا و حكما؛ همچون ابن عربى، صدرالدين قونوى، روزبهان بقلى شيرازى، امام قشيرى، خواجه نصير طوسى و با استشهاد به اشعار شاعرانى عارف، همچون مولانا، عطّار، شيخ محمّد شبسترى، ابن‌فارض به شيوه‌اى جامع و با تركيبى از عرفان و حكمت و اخبار، عبارات بلند و عميق امام‌الموحّدين را در معراج ذهن و انديشه بشرى به تفسير مى‌كشاند.
موضوعات اخلاقى، «علم و هدايت و دين، صفات متّقين، حكمت و ادب، وصايا و نصايح، اعراض از دنيا، مذمّت كبر و نكوهش ظلم» عبارات نهج‌البلاغه را در ابواب سوم تا نهم كتاب تحقيق مى‌كند، با استناد به روايات و احاديث ديگرى از معصومين(ع) و با استمدادى ديگر از اقوال، عبارات، حكايات عارفان و اشعار اخلاقى شاعران، با تعميم مذاق عرفانى و اخلاقى و روايى خود به سير و سلوك و عروج در انديشه بشرى ادامه مى‌دهد.
«معاد و احوال موت و قبر»، را در نهج‌البلاغه در باب يازدهم كتاب جستجو مى‌كند، از عرفان، حكمت، كلام و حديث در تفسير عبارات امام‌المتّقين مدد مى‌گيرد، شبهات كلامى معاد را پاسخ مى‌گويد، در حديث مشهور و عميق «مواقف پنجاه‌گانه قيامت» به تفصيل بيان مى‌كند، با تبيين و تفسير عرفانى ابن عربى از شرح «حديث مواقف» بر مى‌آيد، و آن گاه با استمداد از مولايش على(ع) از پل‌هاى هفتگانه جهنّم، كه آخرين مواقف قيامت است، عبور مى‌كند و به بهشت و مراتب و درجات آن مى‌رسد، و در جنّت ديدار معبود و تكلّم معشوق با عاشق، در آخرين مراتب صعود و معراج انسانى قرار مى‌يابد.
قوانين عدالت و سياست در نهج‌البلاغه را در باب دهم كتاب و ادعيه نهج‌البلاغه را در باب دوازدهم و آخرين باب كتاب مى‌بايد، تفسير كند. شرح را ناتمام مى‌گذارد و گويا پس از بيان تكلّم معشوق با عاشق در باب معاد، ديگر تاب نمى‌آورد و با فريادى «همّام» وار مدهوش مى‌گردد و با پرواز به معراج ملكوت، ابواب دهم و دوازدهم كتاب را بدون شرح مى‌گذارد.
گستردگى و تفصيل مطالب در ابواب مختلف كتاب نيز يكسان نبوده و مباحث برخى از ابواب - همچون باب اوّل و دوم - بسيار مفصّل و طولانى‌تر از مباحث در ديگر ابواب مى‌باشد.
در هر يك از اين باب‌ها، تعدادى خطبه مورد شرح قرار گرفته‌اند. با اين همه تعدادى از خطبه‌هاى باب نهم و تمامى خطبه‌هاى باب‌هاى دهم و دوازدهم بدون شرح باقى‌مانده كه ظاهرا مؤلف موفق به شرح آنها نشده است. نكته ديگر اينكه در اين شرح تكيه اصلى بر شرح خطبه‌ها بوده و به نامه‌ها و حكمت‌هاى قصار كمتر توجه شده است.
روش مؤلف بدين قرار است كه در هر يك از ابواب فوق‌الذكر چند خطبه كه مناسب با عنوان بوده برگزيده و پس از بيان عبارتى كوتاه از هر يك از خطبه‌ها - و گاه چند عبارت - به شرح آن خطبه پرداخته است. اين شرح، در همه موارد، يكسان نيست. در برخى خطبه‌ها با تفصيل بيشتر و برخى ديگر بسيار فشرده و مختصر و حتى در پاره‌اى موارد تنها ترجمه عبارات نهج‌البلاغه است.
شرح عبدالباقى شرحى تركيبى است: عرفان، ادب، اخبار و روايات، حكت و كلام و اخلاق به وفور در اين شرح ديده مى‌شوند. او برحسب مورد از اقوال بزرگان اهل معرفت - نظير ابن عربى، صدرالدين قونوى، روزبهان بقلى شيرازى، قشيرى، خواجه نصيرالدين طوسى، مولوى، عطار، شبسترى و ابن‌فارض - براى فهم و درك كلام بلند امام(ع) بهره مى‌جويد.
در يك كلام، از شرح عبدالباقى به شدت بوى عرفان شيعى استشمام مى‌شود. انتخاب دوازده باب و شروع از توحيد و ختم آن به معاد و دعا، نشان از گرايشات شديد سلوكى شيعى دارد.
وضعيت كتاب
در ابتداى اثر، مقدمه ارزشمندى به قلم حبيب‌الله عظيمى مصحح كتاب درباره تدوين و شروح نهج‌البلاغه و شرح حال نویسنده كتاب و آثار او آمده است. سه نسخه اصلى از كتاب با يكديگر مقايسه و تطبيق شده است. فهرست مطالب در ابتدا و فهارس روايات، اعلام، مكان‌ها، كتب، منابع و مآخذ در انتهاى اثر ذكر شده است.
منابع مقاله
1- مقدمه و متن كتاب.
2- مقاله نگاهى به شرح‌هاى نهج‌البلاغه، مصطفى بروجردى، مجله قبسات، بهار 1380، شماره 19.