الدليل علی موضوعات نهجالبلاغة؛ نهج‌البلاغه موضوعی: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
Wikinoor.ir (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - '}}↵↵↵'''' به '}} '''') |
||
| (۳۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۴: | خط ۴: | ||
| عنوان‌های دیگر =نهج‌البلاغه موضوعی | | عنوان‌های دیگر =نهج‌البلاغه موضوعی | ||
| پدیدآوران = | | پدیدآوران = | ||
[[انصاریان، علی]] ( | [[انصاریان، علی]] (نویسنده) | ||
| زبان =عربی | | زبان =عربی | ||
| کد کنگره =BP 38/07 /الف8 | | کد کنگره =BP 38/07 /الف8 | ||
| موضوع = | | موضوع = | ||
[[امام على(ع)|علی بن ابی‌طالب(ع)]]، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - | [[امام على(ع)|علی بن ابی‌طالب(ع)]]، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - خطبه‌ها | ||
[[امام على(ع)|علی بن ابی‌طالب(ع)]]، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - | [[امام على(ع)|علی بن ابی‌طالب(ع)]]، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - نامه‌ها | ||
[[امام على(ع)|علی بن ابی‌طالب(ع)]]، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - کلمات قصار | [[امام على(ع)|علی بن ابی‌طالب(ع)]]، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - کلمات قصار | ||
| خط ۲۰: | خط ۲۰: | ||
| سال نشر = 1357 ش | | سال نشر = 1357 ش | ||
| کد اتوماسیون = | | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE03453AUTOMATIONCODE | ||
| چاپ =1 | | چاپ =1 | ||
| تعداد جلد =1 | |||
| کتابخانۀ دیجیتال نور =03453 | |||
| کتابخوان همراه نور =03453 | |||
| کد پدیدآور = | | کد پدیدآور = | ||
| پس از = | | پس از = | ||
| پیش از = | | پیش از = | ||
}} | }} | ||
'''الدليل | '''الدليل علی موضوعات نهجالبلاغة''' يا نهج‌البلاغه موضوعى تأليف على انصاريان، دسته‌بندى موضوعى نهج‌البلاغه بدون ذكر ترجمه آن است. اهميت اين كتاب بدين لحاظ است كه جزء اولین كتبى است كه به صورت موضوعى به نهج‌البلاغه پرداخته است. | ||
== ساختار== | == ساختار== | ||
كتاب در هفت فصل تنظيم شده است كه در هر يك از فصول، موضوعات گوناگون استخراج شده، از خطبه‌ها و نامه‌ها و حكمت‌ها آمده است. | كتاب در هفت فصل تنظيم شده است كه در هر يك از فصول، موضوعات گوناگون استخراج شده، از خطبه‌ها و نامه‌ها و حكمت‌ها آمده است. | ||
== گزارش محتوا== | == گزارش محتوا== | ||
در ابتداى كتاب مقدمه ارزشمندى از [[عمید زنجانی، عباسعلی|استاد عميد زنجانى]] آمده است كه نویسنده را با كتاب شريف نهج‌البلاغه بيشتر آشنا مى‌كند. جلوه اعجاز در كلام امام(ع)، امتياز به ضبط كلام امام(ع)، نهج‌البلاغه [[شریف‌الرضی، محمد بن حسین|سيد رضى]](ره)، مصادر نهج‌البلاغه، شروح نهج‌البلاغه از جمله عناوين مطالب اين مقدمه است. در بخش پایانى اين مقدمه درباره كتاب حاضر مطالب مفيدى آمده است كه به بخشى از آن اشاره مى‌شود: | |||
در ابتداى كتاب مقدمه ارزشمندى از [[عمید زنجانی، عباسعلی|استاد عميد زنجانى]] آمده است كه | |||
با تمام زحمات ارزنده و تحقيقاتى كه درباره نهج‌البلاغه از طرف دانشمندان متفكر شيعه و سنى به عمل آمده، هنوز نهج‌البلاغه چون درياى ژرف بى‌كران ناشناخته و غريب مانده و حقّ آن چنانكه شايسته است، ادا نشده است. | با تمام زحمات ارزنده و تحقيقاتى كه درباره نهج‌البلاغه از طرف دانشمندان متفكر شيعه و سنى به عمل آمده، هنوز نهج‌البلاغه چون درياى ژرف بى‌كران ناشناخته و غريب مانده و حقّ آن چنانكه شايسته است، ادا نشده است. | ||
صرف‌نظر از شرح و توضيح كه نياز جامعه ما بدان در حد ضرورت است، اصولاً برخى از كارهاى ضرورى مقدماتى نيز در زمينه شناخت نهج‌البلاغه به عمل نيامده و وظيفه | صرف‌نظر از شرح و توضيح كه نياز جامعه ما بدان در حد ضرورت است، اصولاً برخى از كارهاى ضرورى مقدماتى نيز در زمينه شناخت نهج‌البلاغه به عمل نيامده و وظيفه خطیر آشنا نمودن عامّه مسلمين با گنجينه‌هاى معارف علمى و حقائق سعادت‌بخش نهج‌البلاغه همچنان برگردن متفكرين و دانشمندان اسلام مانده است. | ||
تنظيم فهرست كامل و كشف‌المطالب از جمله ابتدائى‌ترين | تنظيم فهرست كامل و كشف‌المطالب از جمله ابتدائى‌ترين كارهایى بود كه مى‌بايست قرن‌ها پيش انجام مى‌گرفت و هم اكنون نيز با وجود قدم‌هاى ارزنده‌اى كه در اين زمينه برداشته شده، به تحقيق بيشتر در اين مورد نيز نيازمنديم. تنظيم موضوعى نهج‌البلاغه نيز از ضرورى‌ترين كارهایى است كه مى‌توان در تحقيق و تفهيم نهج‌البلاغه نقش مؤثر داشته باشد و ما اكنون با تمام نيازى كه بدان احساس مى‌كنيم، جاى آن را در ميان كارهاى علمى خالى مى‌بينيم. | ||
[[شریف‌الرضی، محمد بن حسین| | [[شریف‌الرضی، محمد بن حسین|سيد رضى]] كلمات امام را در سه بخش خطب و رسائل و حكم تنظيم نموده و سليقه ادبى و جالبى را ارائه داده است؛ ولى اين تنظيم هرگز به صورت غير قابل تغيير نبوده است و بى‌شك تنظيم موضوعى كلمات امام مى‌تواند، در بررسى و فهم همه جانبه كلمات و مقاصد امام راه را هموارتر و آسان‌تر كند، پژوهش‌گر را كمكى شايان نمايد. | ||
تنظيم موضوعى نهج‌البلاغه به جز تتبع دقيق و گسترده و طاقت‌فرسائى كه لازم دارد و اهل فنّ از آن آگاهند، نياز به اطلاع وسيع و احاطه كامل به محتويات يك يك جملات و كلمات دارد كه كار را بر متصدّى آن دشوارتر مى‌گرداند. با توجه به ضرورى بودن و ناهموار بودن و طاقت‌فرسا بودن و مشكلات علمى تنظيم موضوعى كتابى همچون نهج‌البلاغه، مى‌توان به ارزش كارى كه مؤلف فاضل و دانشمند اين كتاب نفيس انجام داده است، پى برد. | تنظيم موضوعى نهج‌البلاغه به جز تتبع دقيق و گسترده و طاقت‌فرسائى كه لازم دارد و اهل فنّ از آن آگاهند، نياز به اطلاع وسيع و احاطه كامل به محتويات يك يك جملات و كلمات دارد كه كار را بر متصدّى آن دشوارتر مى‌گرداند. با توجه به ضرورى بودن و ناهموار بودن و طاقت‌فرسا بودن و مشكلات علمى تنظيم موضوعى كتابى همچون نهج‌البلاغه، مى‌توان به ارزش كارى كه مؤلف فاضل و دانشمند اين كتاب نفيس انجام داده است، پى برد. | ||
نویسنده خود در اين‌باره مى‌گويد: «بعد از تفحص جاى نهج‌البلاغه موضوعى را در تحقيقات علمى خالى ديديم، لذا دست به تنظيم اين كتاب زده و تكميل آن را از درگاه خداوند متعال مسئلت نموديم». وى اهداف اين كار را اين گونه برمى‌شمارد: | |||
# شناخت موضوعات مختلف ذكر شده در نهج‌البلاغه | # شناخت موضوعات مختلف ذكر شده در نهج‌البلاغه | ||
| خط ۵۸: | خط ۵۵: | ||
او در خصوص روش تنظيم موضوعى نهج‌البلاغه مى‌نويسد: به طرق مختلف مى‌توان كتابى را موضوعى نمود، مثلاً از باب ادبى و فصاحت يا از باب فقهى و شرعى يا استخراج آن به طريق فهرست و غيره. | او در خصوص روش تنظيم موضوعى نهج‌البلاغه مى‌نويسد: به طرق مختلف مى‌توان كتابى را موضوعى نمود، مثلاً از باب ادبى و فصاحت يا از باب فقهى و شرعى يا استخراج آن به طريق فهرست و غيره. | ||
روش موضوعى كردن علوم يا كتب، تاريخ بسيار قديم و كهنى دارد و روش اغلب دانشمندان بوده است. به اعتقاد | روش موضوعى كردن علوم يا كتب، تاريخ بسيار قديم و كهنى دارد و روش اغلب دانشمندان بوده است. به اعتقاد نویسنده كتاب مستقل حديثى را به دو شيوه مى‌توان موضوع‌بندى نمود: 1- محدود و خام، 2- نامحدود و متنوّع يا اعمال سليقه. | ||
در شيوه اول كه در كتاب حاضر لحاظ شده، استخراج مطالب و موضوعى نمودن به صورت محدود، يعنى تابع لغت، تاريخ، موضوع فقهى، اعتقادات، اخلاق و يا با ذكر افرادى كه در كتاب از آن‌ها به نحوى تعريف يا ذمّ شده است، مى‌باشد. در اين استخراج‌ها و طبقه‌بندى موضوعى مطالب، به هيچ سليقه و تفسير و استنباط شخصى مراجعه نشده، بلكه آنچه كه در متن خطبه‌ها يا نامه‌ها يا احاديث مندرج است، جداگانه استخراچ گرديده و در يك موضوع مخصوص گنجانيده شده است؛ مثلاً در مورد تقوى غالباً به لغت تقوى و مشتقات از باب «وقى»؛ مانند متقيّن، تقوى، تقى و غير آن مراجعه شده است. يا در مورد مبحث تاريخى صفّين و جهل نيز هيچ استنباط و سليقه‌اى اعمال نشده كه علمى‌تر و قابل استفاده‌تر باشد. | در شيوه اول كه در كتاب حاضر لحاظ شده، استخراج مطالب و موضوعى نمودن به صورت محدود، يعنى تابع لغت، تاريخ، موضوع فقهى، اعتقادات، اخلاق و يا با ذكر افرادى كه در كتاب از آن‌ها به نحوى تعريف يا ذمّ شده است، مى‌باشد. در اين استخراج‌ها و طبقه‌بندى موضوعى مطالب، به هيچ سليقه و تفسير و استنباط شخصى مراجعه نشده، بلكه آنچه كه در متن خطبه‌ها يا نامه‌ها يا احاديث مندرج است، جداگانه استخراچ گرديده و در يك موضوع مخصوص گنجانيده شده است؛ مثلاً در مورد تقوى غالباً ً به لغت تقوى و مشتقات از باب «وقى»؛ مانند متقيّن، تقوى، تقى و غير آن مراجعه شده است. يا در مورد مبحث تاريخى صفّين و جهل نيز هيچ استنباط و سليقه‌اى اعمال نشده كه علمى‌تر و قابل استفاده‌تر باشد. | ||
در اين كتاب ابتدا هفت فصل عنوان شده و در هر فصلى موضوعات مربوط به آن آورده شده كه هفت فصل عبارتند از: 1- خداشناسى و توحيد 2- نبوت و انبياء 3- عقايد و احكام 4- امامت و خلافت 5- تاريخ 6- اجتماع و سياست و اقتصاد 7- اخلاق. | در اين كتاب ابتدا هفت فصل عنوان شده و در هر فصلى موضوعات مربوط به آن آورده شده كه هفت فصل عبارتند از: 1- خداشناسى و توحيد 2- نبوت و انبياء 3- عقايد و احكام 4- امامت و خلافت 5- تاريخ 6- اجتماع و سياست و اقتصاد 7- اخلاق. | ||
| خط ۶۶: | خط ۶۳: | ||
خواننده گرامى قبل از جستجوى مطالب يا مطالبش در نهج‌البلاغه، بايد متوجه باشد كه موضوعى را كه در پى بدست آوردن است، در چه بخشى است و به آن بخش مراجعه و مطلب خود را پيدا كند؛ مثلاً مى‌خواهد در مورد «عدالت خدا»، «صفّين»، «جهاد»، «صفات [[امام على(ع)]]، «سقيفه»، «بيت‌المال» تحقيق كند و ببيند كه على(ع) در نهج‌البلاغه چه گفته است. عدل الهى را در الهيات، صفّين را در تاريخ، جهاد را در فصل عقائد و احكام، صفات امام را در امامت، سقيفه را در تاريخ و بيت‌المال را در اجتماع و اقتصاد خواهد يافت. البته از طريق فهارس آخر كتاب نيز مى‌تواند، موضوعات خود را بيابد. | خواننده گرامى قبل از جستجوى مطالب يا مطالبش در نهج‌البلاغه، بايد متوجه باشد كه موضوعى را كه در پى بدست آوردن است، در چه بخشى است و به آن بخش مراجعه و مطلب خود را پيدا كند؛ مثلاً مى‌خواهد در مورد «عدالت خدا»، «صفّين»، «جهاد»، «صفات [[امام على(ع)]]، «سقيفه»، «بيت‌المال» تحقيق كند و ببيند كه على(ع) در نهج‌البلاغه چه گفته است. عدل الهى را در الهيات، صفّين را در تاريخ، جهاد را در فصل عقائد و احكام، صفات امام را در امامت، سقيفه را در تاريخ و بيت‌المال را در اجتماع و اقتصاد خواهد يافت. البته از طريق فهارس آخر كتاب نيز مى‌تواند، موضوعات خود را بيابد. | ||
برخى ويژگى‌هاى لحاظ شده در اين اثر كه بايد مورد توجه قرار | برخى ويژگى‌هاى لحاظ شده در اين اثر كه بايد مورد توجه قرار گیرد، عبارت است از: | ||
# | # نویسنده تلاش كرده است كه استقراء كاملى در نهج‌البلاغه انجام دهد و موضوعات ابواب در جاى خود قرار گیرند؛ اما ممكن است با توجه به دشوارى كار و اينكه اولین كار علمى و فنّى او بوده است، موضوعات و مطالبى از دست رفته باشد. | ||
# چون يك خطبه يا نامه د ر عين موضوع متفاوت يك همبستگى معنوى نيز دارند، تا حد امكان سعى شده كه جملات كامل و مطالب كامل آن جدا شود و اگر احياناً در بعضى موارد مطالب ديگرى در ضمن خود موضوع آمده، از اين قرار خواهد بود. | # چون يك خطبه يا نامه د ر عين موضوع متفاوت يك همبستگى معنوى نيز دارند، تا حد امكان سعى شده كه جملات كامل و مطالب كامل آن جدا شود و اگر احياناً در بعضى موارد مطالب ديگرى در ضمن خود موضوع آمده، از اين قرار خواهد بود. | ||
# در انتخاب هر موضوع سعى شده كه خود مفهوم موضوع و مطالب و عناوين آن را كامل در برداشته باشد و چون موضوعى داراى دو جنبه مثبت و منفى بوده، يعنى حق و باطل، خير و شرّ و غير آن، در اغلب موضوعات، اين مسأله لحاظ شده و منافى با موضوعى كردن دانسته نشده است؛ به عنوان مثال در مفهوم واژه و لغت امام، مفاهيم 1- امامت بر حقّ، 2- امام بر باطل، 3- براى قرآن، 4- شيطان و مفاهيم ديگرى آمده است تا مفهوم واژه امام از نظر لغت و طرز به‌كار رفتن آن، امام بر حقّ و امام بر باطل معلوم گردد. | # در انتخاب هر موضوع سعى شده كه خود مفهوم موضوع و مطالب و عناوين آن را كامل در برداشته باشد و چون موضوعى داراى دو جنبه مثبت و منفى بوده، يعنى حق و باطل، خير و شرّ و غير آن، در اغلب موضوعات، اين مسأله لحاظ شده و منافى با موضوعى كردن دانسته نشده است؛ به عنوان مثال در مفهوم واژه و لغت امام، مفاهيم 1- امامت بر حقّ، 2- امام بر باطل، 3- براى قرآن، 4- شيطان و مفاهيم ديگرى آمده است تا مفهوم واژه امام از نظر لغت و طرز به‌كار رفتن آن، امام بر حقّ و امام بر باطل معلوم گردد. | ||
# در بعضى از موارد اگر مطالب بطور اشاره يا ناقص و نامفهوم آمده حتماً در باب خودش يا در جاى ديگر به طور كامل آمده است و در اغلب موارد نيز راهنمايى شده و اگر راهنمايى نشده، از مفهوم آن مى‌توان به باب مخصوص آن مراجعه و مطلب آن را كاملاً دريافت. | # در بعضى از موارد اگر مطالب بطور اشاره يا ناقص و نامفهوم آمده حتماً در باب خودش يا در جاى ديگر به طور كامل آمده است و در اغلب موارد نيز راهنمايى شده و اگر راهنمايى نشده، از مفهوم آن مى‌توان به باب مخصوص آن مراجعه و مطلب آن را كاملاً دريافت. | ||
# حروف رمزى «خ، ك، ح، دعا، حديثه، ر، وص» در ابتداى موضوعات آمده است كه به ترتيب به معناى خطبه‌ها، كلام حضرت، كلمات قصار، دعاهاى حضرت، حديثى كه [[شریف‌الرضی، محمد بن حسین| | # حروف رمزى «خ، ك، ح، دعا، حديثه، ر، وص» در ابتداى موضوعات آمده است كه به ترتيب به معناى خطبه‌ها، كلام حضرت، كلمات قصار، دعاهاى حضرت، حديثى كه [[شریف‌الرضی، محمد بن حسین|سيد رضى]] آن را تفسير نموده، نامه‌ها و وصيت‌ها است. | ||
== وضعيت كتاب== | == وضعيت كتاب== | ||
متن كتاب از [[نهجالبلاغة (صبحی صالح)|نهج‌البلاغه معروف به صبحى‌صالح]] استفاده شده و شماره‌هاى ابتداى هر موضوع پس از حروف رمزى، شماره اول اشاره به شماره‌گذارى صبحى‌صالح و شماره دوم آن اشاره به نهج‌البلاغه [[فیض‌الاسلام اصفهانی، سید علی‌نقی|فيض‌الاسلام]] است. فهرست موضوعات به عربى و فارسی در ابتدا و فهرست موضوعات عامه و نيز فهرست اعلام، قبائل و طوائف به ترتيبب حروف الفبا در انتهاى اثر آمده است. | |||
متن كتاب از [[ | |||
== منابع مقاله== | == منابع مقاله== | ||
مقدمه و متن كتاب | مقدمه و متن كتاب | ||
==پانویس == | ==پانویس == | ||
{{نهج‌البلاغه}} | {{نهج‌البلاغه}} | ||
==وابسته‌ها== | ==وابسته‌ها== | ||
{{وابسته‌ها}} | |||
| خط ۹۴: | خط ۸۷: | ||
[[رده:اسلام، عرفان، غیره]] | [[رده:اسلام، عرفان، غیره]] | ||
[[رده:سرگذشت‌نامه‌ها]] | [[رده:سرگذشت‌نامه‌ها]] | ||
[[رده: | [[رده:سرگذشتنامههای فردی]] | ||
[[رده:ائمه اثنی عشر (دوازده امام)]] | [[رده:ائمه اثنی عشر (دوازده امام)]] | ||
[[رده:حالات فردی]] | [[رده:حالات فردی]] | ||
[[رده:علی | [[رده:امام علی(ع)]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۰ دسامبر ۲۰۲۲، ساعت ۲۲:۰۰
| الدلیل علی موضوعات نهجالبلاغة: نهج‌البلاغه موضوعی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | انصاریان، علی (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | نهج‌البلاغه موضوعی |
| ناشر | ياسر |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1357 ش |
| چاپ | 1 |
| موضوع | علی بن ابی‌طالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - خطبه‌ها
علی بن ابی‌طالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - نامه‌ها علی بن ابی‌طالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - کلمات قصار علی بن ابی‌طالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. نهج‌البلاغه - فهرست مطالب |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 38/07 /الف8 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
الدليل علی موضوعات نهجالبلاغة يا نهج‌البلاغه موضوعى تأليف على انصاريان، دسته‌بندى موضوعى نهج‌البلاغه بدون ذكر ترجمه آن است. اهميت اين كتاب بدين لحاظ است كه جزء اولین كتبى است كه به صورت موضوعى به نهج‌البلاغه پرداخته است.
ساختار
كتاب در هفت فصل تنظيم شده است كه در هر يك از فصول، موضوعات گوناگون استخراج شده، از خطبه‌ها و نامه‌ها و حكمت‌ها آمده است.
گزارش محتوا
در ابتداى كتاب مقدمه ارزشمندى از استاد عميد زنجانى آمده است كه نویسنده را با كتاب شريف نهج‌البلاغه بيشتر آشنا مى‌كند. جلوه اعجاز در كلام امام(ع)، امتياز به ضبط كلام امام(ع)، نهج‌البلاغه سيد رضى(ره)، مصادر نهج‌البلاغه، شروح نهج‌البلاغه از جمله عناوين مطالب اين مقدمه است. در بخش پایانى اين مقدمه درباره كتاب حاضر مطالب مفيدى آمده است كه به بخشى از آن اشاره مى‌شود:
با تمام زحمات ارزنده و تحقيقاتى كه درباره نهج‌البلاغه از طرف دانشمندان متفكر شيعه و سنى به عمل آمده، هنوز نهج‌البلاغه چون درياى ژرف بى‌كران ناشناخته و غريب مانده و حقّ آن چنانكه شايسته است، ادا نشده است.
صرف‌نظر از شرح و توضيح كه نياز جامعه ما بدان در حد ضرورت است، اصولاً برخى از كارهاى ضرورى مقدماتى نيز در زمينه شناخت نهج‌البلاغه به عمل نيامده و وظيفه خطیر آشنا نمودن عامّه مسلمين با گنجينه‌هاى معارف علمى و حقائق سعادت‌بخش نهج‌البلاغه همچنان برگردن متفكرين و دانشمندان اسلام مانده است.
تنظيم فهرست كامل و كشف‌المطالب از جمله ابتدائى‌ترين كارهایى بود كه مى‌بايست قرن‌ها پيش انجام مى‌گرفت و هم اكنون نيز با وجود قدم‌هاى ارزنده‌اى كه در اين زمينه برداشته شده، به تحقيق بيشتر در اين مورد نيز نيازمنديم. تنظيم موضوعى نهج‌البلاغه نيز از ضرورى‌ترين كارهایى است كه مى‌توان در تحقيق و تفهيم نهج‌البلاغه نقش مؤثر داشته باشد و ما اكنون با تمام نيازى كه بدان احساس مى‌كنيم، جاى آن را در ميان كارهاى علمى خالى مى‌بينيم.
سيد رضى كلمات امام را در سه بخش خطب و رسائل و حكم تنظيم نموده و سليقه ادبى و جالبى را ارائه داده است؛ ولى اين تنظيم هرگز به صورت غير قابل تغيير نبوده است و بى‌شك تنظيم موضوعى كلمات امام مى‌تواند، در بررسى و فهم همه جانبه كلمات و مقاصد امام راه را هموارتر و آسان‌تر كند، پژوهش‌گر را كمكى شايان نمايد.
تنظيم موضوعى نهج‌البلاغه به جز تتبع دقيق و گسترده و طاقت‌فرسائى كه لازم دارد و اهل فنّ از آن آگاهند، نياز به اطلاع وسيع و احاطه كامل به محتويات يك يك جملات و كلمات دارد كه كار را بر متصدّى آن دشوارتر مى‌گرداند. با توجه به ضرورى بودن و ناهموار بودن و طاقت‌فرسا بودن و مشكلات علمى تنظيم موضوعى كتابى همچون نهج‌البلاغه، مى‌توان به ارزش كارى كه مؤلف فاضل و دانشمند اين كتاب نفيس انجام داده است، پى برد.
نویسنده خود در اين‌باره مى‌گويد: «بعد از تفحص جاى نهج‌البلاغه موضوعى را در تحقيقات علمى خالى ديديم، لذا دست به تنظيم اين كتاب زده و تكميل آن را از درگاه خداوند متعال مسئلت نموديم». وى اهداف اين كار را اين گونه برمى‌شمارد:
- شناخت موضوعات مختلف ذكر شده در نهج‌البلاغه
- شناخت معناى صحيح واژه‌ها و مطالب اسلامى
- معرفى برنامه‌هاى زنده اسلامى و مسائل ديگر
او در خصوص روش تنظيم موضوعى نهج‌البلاغه مى‌نويسد: به طرق مختلف مى‌توان كتابى را موضوعى نمود، مثلاً از باب ادبى و فصاحت يا از باب فقهى و شرعى يا استخراج آن به طريق فهرست و غيره.
روش موضوعى كردن علوم يا كتب، تاريخ بسيار قديم و كهنى دارد و روش اغلب دانشمندان بوده است. به اعتقاد نویسنده كتاب مستقل حديثى را به دو شيوه مى‌توان موضوع‌بندى نمود: 1- محدود و خام، 2- نامحدود و متنوّع يا اعمال سليقه.
در شيوه اول كه در كتاب حاضر لحاظ شده، استخراج مطالب و موضوعى نمودن به صورت محدود، يعنى تابع لغت، تاريخ، موضوع فقهى، اعتقادات، اخلاق و يا با ذكر افرادى كه در كتاب از آن‌ها به نحوى تعريف يا ذمّ شده است، مى‌باشد. در اين استخراج‌ها و طبقه‌بندى موضوعى مطالب، به هيچ سليقه و تفسير و استنباط شخصى مراجعه نشده، بلكه آنچه كه در متن خطبه‌ها يا نامه‌ها يا احاديث مندرج است، جداگانه استخراچ گرديده و در يك موضوع مخصوص گنجانيده شده است؛ مثلاً در مورد تقوى غالباً ً به لغت تقوى و مشتقات از باب «وقى»؛ مانند متقيّن، تقوى، تقى و غير آن مراجعه شده است. يا در مورد مبحث تاريخى صفّين و جهل نيز هيچ استنباط و سليقه‌اى اعمال نشده كه علمى‌تر و قابل استفاده‌تر باشد.
در اين كتاب ابتدا هفت فصل عنوان شده و در هر فصلى موضوعات مربوط به آن آورده شده كه هفت فصل عبارتند از: 1- خداشناسى و توحيد 2- نبوت و انبياء 3- عقايد و احكام 4- امامت و خلافت 5- تاريخ 6- اجتماع و سياست و اقتصاد 7- اخلاق.
خواننده گرامى قبل از جستجوى مطالب يا مطالبش در نهج‌البلاغه، بايد متوجه باشد كه موضوعى را كه در پى بدست آوردن است، در چه بخشى است و به آن بخش مراجعه و مطلب خود را پيدا كند؛ مثلاً مى‌خواهد در مورد «عدالت خدا»، «صفّين»، «جهاد»، «صفات امام على(ع)، «سقيفه»، «بيت‌المال» تحقيق كند و ببيند كه على(ع) در نهج‌البلاغه چه گفته است. عدل الهى را در الهيات، صفّين را در تاريخ، جهاد را در فصل عقائد و احكام، صفات امام را در امامت، سقيفه را در تاريخ و بيت‌المال را در اجتماع و اقتصاد خواهد يافت. البته از طريق فهارس آخر كتاب نيز مى‌تواند، موضوعات خود را بيابد.
برخى ويژگى‌هاى لحاظ شده در اين اثر كه بايد مورد توجه قرار گیرد، عبارت است از:
- نویسنده تلاش كرده است كه استقراء كاملى در نهج‌البلاغه انجام دهد و موضوعات ابواب در جاى خود قرار گیرند؛ اما ممكن است با توجه به دشوارى كار و اينكه اولین كار علمى و فنّى او بوده است، موضوعات و مطالبى از دست رفته باشد.
- چون يك خطبه يا نامه د ر عين موضوع متفاوت يك همبستگى معنوى نيز دارند، تا حد امكان سعى شده كه جملات كامل و مطالب كامل آن جدا شود و اگر احياناً در بعضى موارد مطالب ديگرى در ضمن خود موضوع آمده، از اين قرار خواهد بود.
- در انتخاب هر موضوع سعى شده كه خود مفهوم موضوع و مطالب و عناوين آن را كامل در برداشته باشد و چون موضوعى داراى دو جنبه مثبت و منفى بوده، يعنى حق و باطل، خير و شرّ و غير آن، در اغلب موضوعات، اين مسأله لحاظ شده و منافى با موضوعى كردن دانسته نشده است؛ به عنوان مثال در مفهوم واژه و لغت امام، مفاهيم 1- امامت بر حقّ، 2- امام بر باطل، 3- براى قرآن، 4- شيطان و مفاهيم ديگرى آمده است تا مفهوم واژه امام از نظر لغت و طرز به‌كار رفتن آن، امام بر حقّ و امام بر باطل معلوم گردد.
- در بعضى از موارد اگر مطالب بطور اشاره يا ناقص و نامفهوم آمده حتماً در باب خودش يا در جاى ديگر به طور كامل آمده است و در اغلب موارد نيز راهنمايى شده و اگر راهنمايى نشده، از مفهوم آن مى‌توان به باب مخصوص آن مراجعه و مطلب آن را كاملاً دريافت.
- حروف رمزى «خ، ك، ح، دعا، حديثه، ر، وص» در ابتداى موضوعات آمده است كه به ترتيب به معناى خطبه‌ها، كلام حضرت، كلمات قصار، دعاهاى حضرت، حديثى كه سيد رضى آن را تفسير نموده، نامه‌ها و وصيت‌ها است.
وضعيت كتاب
متن كتاب از نهج‌البلاغه معروف به صبحى‌صالح استفاده شده و شماره‌هاى ابتداى هر موضوع پس از حروف رمزى، شماره اول اشاره به شماره‌گذارى صبحى‌صالح و شماره دوم آن اشاره به نهج‌البلاغه فيض‌الاسلام است. فهرست موضوعات به عربى و فارسی در ابتدا و فهرست موضوعات عامه و نيز فهرست اعلام، قبائل و طوائف به ترتيبب حروف الفبا در انتهاى اثر آمده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب
پانویس