قاموس قرآن

قاموس قرآن
پدیدآوران	قرشی بنابی، سید علی‌اکبر (نویسنده)
ناشر	دار الکتب الإسلامیة
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1371 ش
چاپ	6
موضوع	قرآن - دایرةالمعارف‏ها قرآن - واژه‌نامه‌ها
زبان	فارسی
تعداد جلد	7
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏66‎‏/‎‏9‎‏ ‎‏/‎‏ق‎‏4‎‏ق‎‏2
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

برای دیگر کاربردها، قاموس (ابهام زدایی) را ببینید.

قاموس قرآن تألیف سيد على اكبر قرشى، فرهنگ‌نامه لغات قرآنى است. انگيزه نویسنده از نگارش كتاب باقى گذاشتن يك اثر ماندگار بوده كه به بركت قرآن همواره مورد استفاده قرار گيرد.

ساختار

قاموس راهنماى كلمات قرآنى است كه بر اساس حروف الفبا و با توجه به ريشه كلمات تنظيم شده است. در اين معجم علاوه بر شماره سوره و آيه، حروف مكمّل هر كلمه و دفعات تكرار آن نيز ذكر شده است.

كلمات قرآنى زير ماده يا ريشه هر كلمه وارد شده است، و بخشى از آيه قرآنى كه در بردارنده آن كلمه است نيز در ذيل كلمه درج گرديده است. در برابر هر يك از لغات قرآنى، معناى فارسى آن و ترجمه آيات نيز بيان شده است.

گزارش محتوا

مفردات قرآن، علمى است كه درباره تك‌واژه‌هاى قرآنى از نظر ريشه و اشتقاق لغوى، دلالت بر معناى مطلوب، شيوه نگارش، نحوه تلفظ و نوع كاربرد آن در قرآن بحث مى‌كند؛و يكى از مهمترين شاخه‌هاى آن غريب قرآن است. شايد نخستين كسى كه اصطلاح «علم مفردات» را به عنوان شاخه‌اى از علوم لفظى قرآن به كار برد و تأليف و تصنيف ارزشمندى در اين زمينه ارائه كرد، راغب اصفهانى (م 530 ق) باشد.

مؤلف در مقدمه مختصر خود بر كتاب مى‌نويسد: «اين كتاب تنها درباره لغات قرآن نيست بلكه گذشته از آن در نوبت خود يك كتاب تفسير و اگر اغراق نباشد يك دايرةالمعارف قرآن است.در هر ماده كه تشخيص داده شده، آياتى چند نقل و تفسير شده است، نقل روايات، شأن نزول و اشاره به بعضى از قضايا و نقل اقوال بزرگان از آن جمله است. به احوال و قضاياى انبياء از ديدگاه قرآن، نظر شده و نسبت به اقتضاى حال در اكثر موارد به تفصيل سخن گفته شده است.»

مؤلف معتقد است كلمات قرآن با حذف مكررات و مشتقات حدود 1860 كلمه است، در اين كتاب همه كلمات فوق يكى‌يكى بررسى شده است. ايشان در توضيح برخى كلمات به معنى لغوى اكتفا ننموده و براى بسيارى از كلمات، تفاسير و توضيحات لغوى، ادبى، علمى، اجتماعى و تاريخى ذكر نموده است.اين توضيحات تقريباً براى تمام اعلام قرآن آورده شده است، و به ترتيب به پاره‌اى از موضوعات قرآن‌پژوهى نيز پرداخته است.

در نهايت مى‌توان گفت: قاموس قرآن در تبيين و تفسير واژگانى قرآن كريم به لحاظ گزيده‌گويى و بيان روان و استوار، اكنون از مراجع و منابع قرآن‌پژوهى تلقى شده است.

مؤلف، معانى قرآن را از روى كتاب‌هاى لغت معتبر و تفاسير جمع‌آورى كرده است. قاموس اللغة، مفردات راغب، اقرب الموارد، صحاح اللغة، و از تفاسير، الميزان، مجمع البيان، صافى، برهان، زمخشرى، بيضاوى، جوامع الجامع از جمله منابع كتاب هستند.

در برخى موارد نيز به كتب ديگر غير از كتب لغت و تفسير ارجاع داده شده است؛ مانند كتاب تجسم عمل يا تبدّل نيرو به ماده، تأليف آقاى محمد امين رضوى (صفحه246).

در شماره آيات از كتاب «المعجم المفهرس» تأليف محمد فؤاد عبدالباقى و در شماره خطبه‌هاى نهج‌البلاغه، از نهج‌البلاغه محمد عبده استفاده شده است.

ترتيب مطالب همه‌جا يكسان نيست؛ به عنوان نمونه، در برخى كلمات ابتدا كلمه آورده شده، سپس معناى آن و در ادامه آيه ذكر شده است. در برخى ديگر هم ابتدا بعد از ذكر كلمه، آيه آورده شده و پس از ترجمه آيه، معناى كلمه بيان شده است. نویسنده بهتر بود از رويه يكسانى در ارائه مطالب استفاده مى‌كرد.

وضعيت كتاب

قاموس قرآن از تاريخ اتمام تأليف (ارديبهشت 1354ش) تا سال 1374ش بيش از ده بار تجديد چاپ گرديده است.

قاموس با هفت جلد با مقدمه‌اى كوتاه از مؤلف ارائه شده است. آيات قرآن با خطى متمايز از متن و نام سوره و شماره آيات كاملاً قابل تشخيص از متن اصلى است.

در انتهاى جلد آخر مؤلف محترم اجمالى از شرح حال و آثار قلمى خويش به تحرير درآورده‌اند.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن كتاب
2. مصاحبه مؤلف در مجله بينات، فصلنامه پژوهشهاى قرآنى، وابسته به مؤسسه معارف اسلامى امام رضا(ع)-قم، شماره 5، سال دوم، بهار 1374ش.
3. دانشنامه قرآن و قرآن پژوهى، به كوشش بهاءالدين خرمشاهى، ج 2 ص 1750.
4. طبقات مفسران شيعه، دكتر عقيقى بخشايشى، ج 5، ص 146.