طباطبایی، سید محمدحسین
سید محمدحسین طباطبایی (۱۲۸۱-۱۳۶۰ش)، مشهور به علامه طباطبایی، فقیه، عارف، فیلسوف و مفسر بزرگ شیعه در دوران معاصر بود. وی نویسنده تفسیر المیزان، بدایة الحکمة، نهایة الحکمة و اصول فلسفه و روش رئالیسم است. برخی از شاگردان ممتاز او عبارتند از: مرتضی مطهری، سید محمد حسینی بهشتی، عبدالله جوادی آملی، محمدتقی مصباح یزدی، يحيى انصارى شيرازى، حسن حسنزاده آملی و غلامحسين ابراهیمى دينانى.
| سید محمدحسین طباطبایی | |
|---|---|
 | |
| نام کامل | سید محمدحسین قاضی طباطبایی تبریزی |
| نامهای دیگر | علامه طباطبایی، صاحب المیزان |
| لقب | علامه |
| نسب | سادات طباطبایی، از نوادگان امام حسن مجتبی(ع) از طرف پدر و امام حسین(ع) از طرف مادر |
| نام پدر | سید محمد طباطبایی |
| ولادت | ۱۲۸۱ش |
| محل تولد | تبریز، ایران |
| محل زندگی | تبریز، نجف، قم |
| رحلت | ۱۳۶۰ش |
| مدفن | حرم حضرت معصومه(س)، قم |
| طول عمر | ۷۹ سال |
| همسر | قمرالسادات مهدوی، منصوره روزبه |
| فرزندان | سید عبدالباقی، نجمه سادات |
| خویشاوندان | سید محمدحسن الهی طباطبایی (برادر)، سید علی قاضی طباطبایی(استاد و خویشاوند) |
| دین | اسلام |
| مذهب | شیعه دوازده امامی |
| پیشه | فقیه، فیلسوف، مفسر، عارف |
| منصب | استاد حوزه علمیه قم |
| اطلاعات علمی | |
| درجه علمی | اجتهاد |
| علایق پژوهشی | تفسیر قرآن، فلسفه اسلامی، عرفان |
| اساتید | |
| مشایخ | سید علی قاضی طباطبایی |
| معاصرین | سید حسین بروجردی، امام خمینی |
| شاگردان | |
| برخی آثار | |
ولادت
سید محمدحسین قاضی طباطبایی تبریزی در سال ۱۲۸۱ شمسی در تبریز در خانوادهای عالم و روحانی متولد شد. اجداد پدری وی از سادات طباطبایی و از نوادگان امام حسن مجتبی(ع) و از طرف مادر از اولاد امام حسین(ع) بودند. پدرش سید محمد طباطبایی و مادرش ربابه یحیوی نام داشت. وی در پنج سالگی مادر و در نه سالگی پدر خود را از دست داد و تحت سرپرستی وصی پدر قرار گرفت.
تحصیلات
آن دو زیر نظر مرحوم حاج میرزا باقر قاضی رشد میکنند و نخست به سبک آن زمان، کتابهایی چون گلستان، قرآن، نصاب و... را میخوانند و سپس بلافاصله آنها را به مدارس کلاسیک میفرستند که شاید نخستین مدرسه در ایران در تبریز دایر شده بود.
این کلاسها به سبک کلاسهای فرانسه تهیه شده بود و زبان فرانسه در آن تدریس میشد. این دو برادر با هم مشغول تحصیل میشوند و پس از کلاس ششم، در سال 1297، همزمان با حضور در کلاس هفتم، برای تحصیل صرف، تصریف و جامعالمقدمات به مدرسه طالبیه میفرستند این قضیه تا سال 1304 طول میکشد. در این مدت آنها کتابهای سطح را خیلی سریع به پایان میرسانند، چون در آن زمان بیش از این در تبریز تدریس نمیشد، برای ادامه تحصیل به نجف اشرف هجرت میکنند.
سفر به نجف
در سال 1304 براى تکمیل تحصیلات خود عازم حوزه علمیه نجف گردید و در مجلس درس مرحوم آیتالله شیخ محمدحسین اصفهانى(ره)، مرحوم آیتالله نایینى، مرحوم آیتالله آقاى سید ابوالحسن اصفهانى حاضر گردید. کلّیات علم رجال را نیز پیش مرحوم آیتالله حجّت کوهکمرى، فلسفه را نزد حکیم و فیلسوف معروف وقت مرحوم آقا سید حسین بادکوبهاى کسب کرد.
«منظومه» سبزوارى و «اسفار» و «مشاعر» ملا صدرا و دوره «شفا»ى بوعلى و کتاب «اثولوجیا» و «تمهید» ابن تُرکه و «اخلاق» ابن مسکویه را نیز تحصیل نمود. ریاضیات را نزد مرحوم آقا سید ابوالقاسم خوانسارى که ریاضیدان زبردستى بود، آموخت.
علامه طباطبایی در زمان تحصیل در نجف اشرف؛ نزد مرحوم آیةالحق سید علیآقا قاضی طباطبایی تبریزی رحمةالله تحت تربیت سلوکی و عرفانی قرار گرفت و در زمره شاگردان خاص ایشان شد.
در سال 1314 بر اثر اختلال وضع معاش ناگزیر به مراجعت شده، به زادگاه اصلى خویش (تبریز) برگشت و ده سال و اندى در آن سامان به سر برد. در سال 1325، زادگاه اصلى را ترک گفت و متوجّه حوزه قم گردید و تا پایان عمر شریف و بابرکت خویش به تدریس و تألیف مشغول شد.
وفات
سید محمدحسین طباطبایی سرانجام در ۲۴ آبان سال ۱۳۶۰ش (۱۸ محرم ۱۴۰۲ق) در قم درگذشت. پیکر وی از مسجد امام حسن عسکری تا حرم حضرت معصومه(س) تشییع شد و آیتالله سید محمدرضا گلپایگانی بر آن نماز خواند. سپس در حرم حضرت معصومه(س) به خاک سپرده شد.
آثار
آثار تفسیری و قرآنی
- تفسیر المیزان فی تفسیر القرآن (در ۲۰ جلد)
- قرآن در اسلام
- تفسیر البیان فی الموافقه بین الحدیث و القرآن (ناتمام)
آثار فلسفی و حکمی
- اصول فلسفه و روش رئالیسم (با پاورقیهای مرتضی مطهری)
- بدایة الحکمة
- نهایة الحکمة
- حاشیه بر اسفار ملاصدرا (در ۹ جلد)
- رسائل التوحیدیه (شامل: اثبات ذات، اسماء و صفات، افعال الله، وسائط)
- علی و الفلسفة الإلهیه
آثار کلامی و اعتقادی
- شیعه در اسلام
- شیعه: مجموعه مذاکرات با پروفسور هانری کربن
- رسالت تشیع در دنیای امروز
- انسان قبل الدنیا، انسان فی الدنیا، انسان بعد الدنیا (با ترجمه "انسان از آغاز تا انجام")
- رساله در ولایت
- رساله در نبوت
آثار فقهی و اصولی
- حاشیه بر کفایة الاصول
- تعلیقه بر بحار الانوار (تا جلد هفتم)
آثار اخلاقی و سلوکی
- سنن النبی (سیره و روش پیامبر اکرم)
- لب اللباب (درسهای اخلاق)
- رسالة الولایة
آثار اجتماعی و اسلامی
- روابط اجتماعی در اسلام
- حکومت در اسلام
- خلاصه تعالیم اسلام
- آموزش دین
- بررسیهای اسلامی (مجموعه مقالات)
آثار ادبی و دیگر تألیفات
- دیوان شعر فارسی
- رساله در قوه و فعل
- رساله در برهان
- رساله در مغالطه
- رساله در تحلیل و ترکیب
- رساله در اعتباریات
- منظومه در رسم خط نستعلیق
- نسبنامه خاندان طباطبایی
منابع مقاله
وابستهها
اصول فلسفه رئالیسم (سید هادی خسروشاهی)
تفسیر البیان فی الموافقة بین الحدیث و القرآن
سنن النبي صلیاللهعلیهوآله (تصحیح و ترجمه فقهی)
سنن النبي(ص): آداب، سنن و روش رفتاری پیامبر گرامی اسلام
سنن النبي صلیاللهعلیهوآله (ترجمه فقهی)
یهود در المیزان: برگزیده از تفسیر المیزان علامه محمدحسین طباطبایی
دلیل المیزان في تفسیر القرآن للعلامة السید محمدحسین الطباطبایي
آداب زندگی پیامبر صلیاللهعلیهوآله (ترجمه سنن النبی)
ترجمه سنن النبي صلیاللهعلیهوآله
الحکمة المتعالیة في الأسفار العقلیة الأربعة
الإعجاز و التحدي في القرآن الكريم
بداية الحكمة (طالبیان و غرویان)
حاشية الكفاية (علامه طباطبایی)
نهایت فلسفه (ترجمه نهایة الحکمة)
نسبنامه خاندان طباطبائی؛ اولاد امیر سراجالدین عبدالوهاب
مقالات تأسیسیة في الفکر الإسلامي
شیعه: مجموعه مذاکرات با پرفسور هانری کربن (خسروشاهی)
الشيعة نص الحوار مع المستشرق كوربان
رسالة لب اللباب في سير و سلوك أولی الألباب
فهرست راهنمای موضوعی المیزان (عربی- فارسی)
شرح نهایة الحکمة علامه طباطبایی (حقانی)
شرح نهایة الحکمة للعلامة الطباطبائي قدسسره
مجموعة رسائل العلامة الطباطبائی
آغاز فلسفه (ترجمه بدایة الحکمة)
رسالت تشیع در دنیای امروز (گفت و گویی دیگر با هانری کربن)
روابط اجتماعی در اسلام به ضمیمه چند رساله دیگر
تحریری بر اصول فلسفه و روش رئالیسم
فروغ حکمت: ترجمه و شرح نهایة الحکمة علامه سید محمدحسین طباطبائی
حکمت صدرایی به روایت علامه طباطبایی، مبحث عرض: کمیت و کیفیت
شرح نهایة الحکمة الإلهیات بالمعنی الأخص
شیعه در اسلام/ باللغه الانجلیزیه
شرح نهایة الحکمة: العقل و العاقل و المعقول
رساله لب اللباب در سیر و سلوک أولی الألباب
راز دل؛ شرحی بر منظومه «گلشن راز»، سروده نجمالدین شیخ محمود شبستری
درسهایی از تاریخ، یا، داستان زندهها
طریق عرفان (ترجمه رسالة الولایة)
آزادی از دیدگاه علامه طباطبایی
معنویت تشیع به ضمیمه چند مقاله دیگر
شرح مصطلحات فلسفی بداية الحكمة و نهاية الحكمة
یادنامه مفسر کبیر استاد علامه طباطبایی
بدایه الحکمه (همراه با مصطلحات فارسی و انگلیسی)
Muhammad in the Mirror of Islam
The Spiritual Message of Shi ism
شیعه: مصاحبات علامه طباطبایی با هانری کربن (شاهجوئی)
سيری کوتاه در زندگانی ائمه عليهمالسلام
الميزان في تفسير القرآن (فارسی)
بررسیهای اسلامی، شامل: مجموعه مقالات و رسائل
برگزيده الميزان في تفسير القرآن
انسان از آغاز تا انجام (نشر الزهرا)
خلاصهای از زندگی امام دوازدهم
نسب نامه خاندان طباطبایی (اولاد امیر سراجالدین عبدالوهاب)
ایضاح الحکمة فی شرح بدایة الحکمة
الحکمة المتعالیة في الأسفار العقلیة الأربعة
معنویت تشیع (به ضمیمه چند مقاله دیگر)
وعاية الحكمة في شرح نهاية الحكمة
علامه در المیزان از منظر پرسش و پاسخ
روش تفسیر قرآن به قرآن از دیدگاه علامه طباطبایى(ره)
سیری در سیره علمی و عملی علامه طباطبایی(ره) از نگاه فرزانگان
مرزبان وحی و خرد: یادنامه مرحوم علامه سید محمدحسین طباطبایی قدسسره