مرزبان وحی و خرد: یادنامه مرحوم علامه سید محمدحسین طباطبایی قدس‌سره
| مرزبان وحی و خرد: یادنامه مرحوم علامه سید محمدحسین طباطبایی قدس‌سره | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | حوزه علميه قم. دفتر تبليغات اسلامى. بوستان کتاب قم (تهيه کننده) |
| عنوان‌های دیگر | مرزبان وحي و خرد يادنامه مرحوم علامه سيد محمد حسين طباطبائي قدس‌سره |
| ناشر | بوستان کتاب قم (انتشارات دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم) |
| مکان نشر | ايران - قم |
| سال نشر | مجلد1: 1381ش, |
| شابک | 964-371-296-6 |
| موضوع | اسلام - مقاله‌ها و خطابه‌ها
طباطبايي، محمد حسين، 1281 - 1360 - ياد بودها فلسفه اسلامى - مقاله‌ها وخطابه‌ها |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BBR 1394 /م4 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
مرزبان وحی و خرد: یادنامه مرحوم علامه سید محمدحسین طباطبایی قدس‌سره، مجموعه مقالاتی است در یادمان علامه طباطبایی (متوفی 1360ش).
ساختار
کتاب با یادداشتی از ناشر و سال‌شمار زندگی علامه طباطبایی آغاز گردیده و مطالب بدون تبویب یا فصل‌بندی خاصی، دربردارنده مجموعاً 32 مقاله از مؤلفان مختلف درباره علامه طباطبایی است.
این کتاب، جزو سلسله کتاب‌هایی است که دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، طی سال‌های گذشته، به مناسبت تجلیل از خدمات عالمان و دانشمندان اسلامی، تحت عنوان «یادنامه»، در تدارک تهیه و انتشار آن بوده است و در میان آن‌ها، می‌توان به یادنامه بزرگانی چون حاج شیخ عبدالکریم حائری، آیت‌الله بروجردی، شعرانی و محمدتقی فلسفی اشاره کرد. کتاب حاضر، به مناسبت یکصدمین سالگرد ولادت علامه طباطبایی روانه بازار نشر گردیده است و با دو پیام تسلیت آیت‌الله خامنه‌ای، به مناسبت رحلت آن علامه گران‌قدر آغاز شده و با اشعاری در رثای علامه، ادامه یافته و در نهایت، اشعار و دست‌نوشته‌هایی از خود ایشان به این مجموعه، زینت بخشیده است[۱].
این کتاب که حاوی مجموعه مقالاتی در ابعاد زندگی علامه طباطبایی است، به موضوعاتی از جمله «المیزان» و پرسش‌ها نو، گوشه‌ای از ویژگی‌های «تفسیر المیزان»، اندیشه‌های قرآن‌شناختی علامه طباطبایی، تأملاتی در آفاق علمی علامه طباطبایی، عصمت در تفکر اسلامی، فلسفه فقه از دیدگاه علامه طباطبایی، رهیافتی بر روش‌شناسی علامه طباطبایی در احیای دین و... پرداخته است[۲].
گزارش محتوا
در مقدمه، علاوه بر ذکر نام بزرگانی که تدوین یادنامه آن‌ها در دستور کار قرار گرفته، به ذکر نکاتی پیرامون کتاب پرداخته شده است، از جمله آنکه مقالات به ترتیب وصول و انجام امور فنی تنظیم شده و در تقدم و تأخر آن، جهات دیگر در نظر نبوده است[۳].
درخواست دستورالعمل و برنامه برای خودسازی و خویشتن‌نگری در اسلام، سابقه‌ای دیرینه دارد و روایات فراوانی حاکی از آن است که جویندگان کمال و سعادت، از پیامبر(ص) و ائمه(ع)، تقاضای برنامه برای خودسازی کرده و آن بزرگواران، مناسب حال درخواست کننده، برنامه‌ای به وی داده‌اند. ازاین‌رو در مقاله نخست که توسط حسین واثقی نوشته شده است، به سه درخواست خودسازی به همراه دستورالعمل علامه، اشاره شده است[۴].
مقاله دوم، نوشتاری است از محمدتقی مصباح یزدی تحت عنوان «مربی بزرگ علم و عرفان» در بیان شخصیت علامه و اشاره به برخی از آثار ایشان، از جمله «بدایة الحکمة»، «نهایة الحکمة» و «سنن النبی»[۵].
مقاله سوم که زندگی‌نامه علامه می‌باشد، توسط فرزند بزرگ ایشان، سید عبدالباقی طباطبایی نوشته شده[۶] و مقاله چهارم نیز، تحت عنوان «اقیانوس حکمت»، نوشته سید محمدرضا غیاثی کرمانی، دربردارنده زندگی‌نامه علامه است[۷].
در مقاله پنجم که توسط محمدرضا حکیمی نوشته شده، به آزادگی علمی علامه اشاره شده است. نویسنده معتقد است با اظهارنظرهایی چند که در آثار علامه طباطبایی می‌بینیم، به این نتیجه می‌رسیم که این دانشمند صاحب‌نظر و فیلسوف و مفسر گران‌قدر، از حریت علمی و آزادگی در اظهارنظر و اجتهاد در مباحث فلسفی و علوم عقلی برخوردار بوده است. این‌گونه نظرها را دانشمندان بزرگ در خلال آثار و نوشته‌های خویش ابراز می‌دارند که باید آن‌ها را سرسری نگرفت، بلکه مورد ژرف‌بینی قرار داد و از اهمیت آن‌ها غفلت نکرد. به اعتقاد وی، از تأمل در این نظرها به‌خوبی روشن می‌شود که علامه با همه تبحری که در فلسفه اسلامی داشتند و خدمتی که به فلسفه کردند، هیچ‌گاه یک مقلد و ناقل فلسفی نبودند[۸].
«مهر تابان» یکی از آثار بسیار سودمند در سرگذشت و آرا و افکار علامه طباطبایی است. در مقاله ششم، چکیده‌ای از این کتاب، با اندکی تقدیم و تأخر و تصرف لفظی غیر مغیر معنا، برای کسانی که فرصت یا حوصله مطالعه تمام کتاب را ندارند، ارائه شده است[۹].
علامه طباطبایی از تبار و دودمان سادات عبدالوهابی طباطبایی آذربایجان بوده و نسب پاکشان با سی‌ویک واسطه، به امام حسن مجتبی(ع) می‌رسید. مقاله هفتم، وصیت‌نامه امیر عبدالوهاب طباطبایی، جد سیزدهم علامه طباطبایی است که به کوشش علی صدرایی خویی، ارائه شده است[۱۰].
مقاله هشتم، نوشته احمد واعظی، به «المیزان و پرسش‌های نو» ی پیرامون آن، اختصاص یافته است. به اعتقاد نویسنده، از ویژگی‌های این اثر شریف، سه امر بیشتر جلب‌توجه می‌کند که نخست، اسلوب تفسیری آن است. «المیزان» با روش تفسیر قرآن به قرآن، بر آن است که آیات قرآنی را در ارتباط با هم بنگرد و ابهامات فهم هر آیه را به مدد وضوح آیات دیگر، برطرف سازد. خصوصیت دوم، اشتمال بر مباحث مستقل روایی است. علامه به ذکر روایات مربوط به هر آیه اکتفا نکرده، بلکه روایت را با درایت در می‌آمیزد و میزان ارتباط مضمون آن‌ها را با ظاهر آیات بررسی کرده و صحیح و سقیم آن را از هم باز می‌شناسد. افزون بر این‌که در موارد فراوانی با بیانی لطیف و دقیق، میان مضامین به‌ظاهر مختلف آن‌ها، الفت و وفاق ایجاد می‌کند. ویژگی سوم آن است که «المیزان» فقط به بر کشیدن نقاب از چهره معانی آیات اکتفا نکرده، در کنار اهتمام برای برطرف نمودن ابهامات و معضلات تفسیری و ایضاح معانی آیات قرآنی، به پاسخگویی مسائل اعتقادی، فقهی، فلسفی و اجتماعی، همت گماشته است[۱۱].
در مقاله نهم که توسط محمدهادی معرفت نوشته شده است، به گوشه‌هایی از ویژگی‌های تفسیر «المیزان» اشاره شده است که از جمله آن‌ها عبارتند از:
- جمع میان دو شیوه تفسیری ترتیبی و موضوعی؛
- مطرح نمودن مسئله وحدت موضوعی هر سوره؛
- نظریه سریان و جریان یک روح کلی و حاکم بر سرتاسر قرآن؛
- عینیت بخشیدن به مسئله «القرآن یفسر بعضه بعضا»؛
- نحوه و چگونگی رسیدن به حقایق تفسیری و دقایق تأویلی قرآن کریم[۱۲].
در مقاله دهم، تحت عنوان «گنجینه المیزان و گوهرهای جاودان»، نوشته جواد محدثی، نگاهی شده است به مباحث مبسوط و ژرف در مجلدات تفسیر «المیزان». هدف از نگارش این مقاله، تبیین و تبویب محتوای کتاب است. در آغاز، نگاهی به شیوه تفسیری علامه در این کتاب و قلم سلیس و پخته‌ای که مؤلف در نگارش کتاب به کار برده، شده است[۱۳].
در مقاله یازدهم، نوشته هاشم زاده هریسی، اندیشه‌های قرآن‌شناختی علامه طباطبایی، موردبحث و بررسی قرار گرفته است. به اعتقاد نویسنده، اندیشه‌های قرآنی علامه را می‌توان به دو بخش کلی تقسیم کرد: قسمتی از آن‌ها الهامات و شناخت‌ها و حقایقی است که او از قرآن و آیات گرفته و برداشت نموده است؛ یعنی چگونه قرآن را فهمیده و چگونه تفسیر کرده و چه تحولی در تفسیر قرآن به وجود آورده و چه اسراری از آن کشف کرده و چه حقایق و مسائل جدیدی از آن درک و ارائه کرده است. قسمت دوم، اندیشه‌ها و شناخت‌هایی در مورد خود قرآن است؛ یعنی قرآن را چگونه می‌شناسد و به ما معرفی می‌کند. قسمت اول، مسائل مهمی است که در تفسیر «المیزان» آورده شده و لذا در این مقاله، به بخش دوم پرداخته شده است[۱۴].
از جمله موضوعاتی که به‌تفصیل یا اجمال در موارد چندی از تفسیر «المیزان» آمده است، مبارزه اسلام با اختلاف طبقات و فاصله مفرط بین دو قشر غنی و فقیر و مفاسد بی‌شمار ناشی از آن می‌باشد. در مقاله دوازدهم، ارزیابی و جمع‌بندی کوتاهی درباره این مطلب با توجه به نظریات علامه انجام گرفته و آنگاه به ذکر اصولی در دستیابی به این مهم پرداخته شده است[۱۵].
مقاله سیزدهم نوشته مسعود امید، تأملی است در آفاق علمی علامه طباطبایی[۱۶] و در مقاله چهاردهم، «بدا» از دیدگاه علامه، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است[۱۷].
مباهله پیامبر(ص) با نصارای نجران که از درخشنده‌ترین فرازهای تاریخ پرفراز و نشیب اسلام است در وقتی رخ نمود که آوازه اسلام در سراسر جزیرة‌العرب طنین انداخته بود. در این فراز نورانی، ارزش‌های عقیدتی، معرفتی، نکات ژرف، برجسته و یک درس عرفانی اخلاقی بزرگ، به منصه ظهور رسید. در مقاله پانزدهم، نوشته علی زمانی قمشه‌ای، به بررسی برخی از دست‌آوردهای این موضوع، پرداخته شده است[۱۸].
عنوان سایر مقالات کتاب، به ترتیب عبارت است از: «صفات خداوند در کلام اسلامی» علی ربانی گلپایگانی؛ «عصمت در تفکر اسلامی» سید علی‌رضا سید کباری؛ «شفاعت تکوینی و تشریعی واسطه بین خدا و مخلوقات» محمدجواد سلمانپور؛ «اثبات نبوت» به کوشش علی صدرایی خویی؛ «گفتمان فلسفی نوصدرایی»؛ «بسیط الحقیقة «زبدة القواعد» در حکمت متعالیه» و مقاله «الظفرة علی الطفرة» سید محمدشاکر تقوی؛ «تنفید قول العوال بقدم الکلام للشیخ آغابزرگ الطهرانی» محمدجواد حسینی جلالی؛ «معیارهای نقد محتوایی حدیث از نظر علامه طباطبایی» علی نصیری؛ «فلسفه فقه از دیدگاه علامه طباطبایی» سید مهدی طباطبایی؛ «نگاهی به تعلیقات علامه طباطبایی بر بحارالانوار» احمد عابدی؛ «رهیافتی بر روش‌شناسی علامه طباطبایی در احیای دین» محمدجواد حیدری کاشانی و «خاطراتی از علامه طباطبایی» عبدالله امینی و امیر بهرامپور[۱۹].
وضعیت کتاب
فهرست اجمالی مطالب در ابتدا و فهرست تفصیلی آن، در انتهای کتاب آمده و در پاورقی‌ها علاوه بر ذکر منابع[۲۰]، به توضیح برخی از مطالب متن پرداخته شده است[۲۱].
پانویس
- ↑ علوی، محسن، ص35
- ↑ همان
- ↑ مقدمه، ص7- 8
- ↑ متن کتاب، ص47
- ↑ همان، ص63- 66
- ↑ همان، ص67
- ↑ همان، ص79
- ↑ همان، ص101
- ↑ همان، ص117
- ↑ همان، ص133
- ↑ همان، ص141
- ↑ همان، ص157- 168
- ↑ همان، ص169- 170
- ↑ ر.ک: همان، ص185
- ↑ همان، ص201
- ↑ همان، ص219
- ↑ همان، ص269
- ↑ همان، ص287
- ↑ همان، ص353- 703
- ↑ ر.ک: پاورقی، ص115
- ↑ ر.ک: همان، ص134
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- علوی، محسن، «مرزبان وحی و خرد: یادنامه مرحوم علامه سید محمدحسین طباطبایی»، پایگاه مجلات تخصصی نور: گلستان قرآن، اول بهمن 1381- شماره 140، (1 صفحه- از 35 تا 35).