آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین

محمدكاظم خراسانى (1255-1329ق)، معروف به آخوند خراسانى، فقیه، اصولی، از مراجع بزرگ شیعه، سیاستمدار، از حامیان اصلی نهضت مشروطه ایران، مؤلف کتاب مشهور كفاية الأصول

نام	آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین
نام‌های دیگر	خراسانی، آخ‍ون‍د م‍لا م‍ح‍م‍دک‍اظم‌ خ‍راس‍ان‍ی‌، م‍ح‍م‍دک‍اظم ب‍ن ح‍س‍ی‍ن‌ محقق خراسانى آخوند ملا محمدکاظم هروی خراسانی
نام پدر	حسین
متولد	1255 هجرى قمرى
محل تولد	مشهد مقدس
رحلت	1290 ش یا 1329 ق یا 1911 م
اساتید	شيخ انصاری، آیت‌الله شهابی، سيد‌ ‎على شوشترى، سيد‌ ‎مهدى قزوینى
برخی آثار	فوائد الاُصول (آخوند خراسانی، محمد کاظم بن حسین)، کتاب فی الوقف (للآخوند)
کد مؤلف	AUTHORCODE00082AUTHORCODE

ولادت

در سال 1255 هجرى قمرى در شهر مقدس مشهد و در خانواده‌اى مشهور به علم و فضل ديده به جهان گشود. جد او از اهالى هرات بود، ولى خانوادۀ او از سالها پيش در شهر مقدس مشهد رحل اقامت افكنده بودند.

تحصيلات

آیت‌الله محمدكاظم خراسانى مقدمات علوم و تحصيلات ابتدايى را در مشهد به اتمام رسانيده، سپس در سبزوار از مجلس درس صاحب اسرار، حاجى ملا هادى سبزوارى بهره‌ها برد. مدتى بعد به تهران هجرت نمود و حكمت و فلسفه را نزد میرزا ابوالحسن جلوه آموخت.

او در سن 22 سالگى در ماه رجب سال 1277 هجرى قمرى، پس از فراگيرى علوم عقلى و نقلى به قصد نجف اشرف از مشهد حركت كرد و بعد از توقفى در تهران به سوى نجف رهسپار شد.

ورود به نجف

آخوند خراسانى، به نجف آمده بود تا در جوار بارگاه امیرالمؤمنين علی عليه‌السلام تحصيل علم كند.

تهيدستى او همراه با علاقه و عشق وافر به فراگيرى علوم و استقامتش در برابر شدايد بيشمار و مشكلات خارج از مقدار، او را زبانزد عام و خاص نمود تا جايى كه در اندك مدتى پيش همگان معروف گشت. او از نوادر روزگار خود به شمار مى‌رفت.

اساتيد

آخوند در نجف از محضر اساتيد بزرگى استفاده نمود، بزرگانى همچون:

شيخ انصارى
آیت‌الله شهابى
سيد‌ ‎على شوشترى
سيد‌ ‎مهدى قزوینى
شيخ رازى
ملا عبدالرسول مازندرانى
میرزاى شيرازى

ايشان در این باره گفته است: بالاترين استاد من شيخ مرتضى انصارى، آن دانشمند نامدار و زاهد و عارف عاليقدر است.

تدريس

وقتى آیت‌الله حاج میرزا حسن شيرازى به سامرا عزيمت فرمودند، آخوند خراسانى در نجف مانده و شروع به تدريس اصول نمود. گيرايى درس او چنان بود كه تدريس او پيش اهل نظر ممتاز شناخته شده و مجلس درس او از افاضل و مجتهدين پر شد.

حوزۀ درس آخوند در آن روزگار شهرۀ آفاق گشته و بى‌نهایت مورد استقبال قرار گرفت. آخوند بعد از رحلت میرزاى شيرازى و آیت‌الله رشتى به مرجعيت عامۀ مسلمین رسيد.

مدارس آخوند

آخوند، خود در مدارس كهنه و در حجره‌هاى تنگ و تاریک و بدون روشنايى تحصيل نمود، ولى عاقبت برای طلاب نجف سه مدرسه احداث كرد كه فقها و علماى عاليقدرى در این مدارس تربيت شدند. این مدارس عبارتند از:

مدرسۀ بزرگ آخوند واقع در قبلۀ صحن. تاريخ بنا، 1321 هجرى قمرى
مدرسۀ متوسط آخوند، تاريخ بنا 1326 هجرى قمرى
مدرسۀ كوچك آخوند، تاريخ بنا 1328 هجرى قمرى

شاگردان

به درستى نمى‌دانيم آخوند خراسانى چند نفر عالم و مجتهد تربيت كرده، اما تذكره نویسان نوشته‌اند هر بار درس مى‌گفت پاى درس او متجاوز از هزار نفر شاگرد حضور داشتند كه بسيارى از آنها مجتهد مسلم بوده‌اند و در روزگار خود از برجستگان و نوابغ علم به شمار مى‌رفتند.

برخى از شاگردان آخوند عبارتند از:

آیت‌الله شيخ ابراهیم اردبيلى
آیت‌الله سيد‌ ‎ابوالحسن نقوى
آیت‌الله آقا مجتبى تویسركانى
آیت‌الله میرزا مشكين فاضل و...

آخوند و نهضت مشروطيت

آخوند خراسانى همراه میرزا خليل به طرفدارى از مشروطيت قيام نمود و پيشوايى نهضت ملى اسلامى را در عصر مشروطيت عهده‌دار گرديدند. حمايت این بزرگواران از مشروطيت، كمك بزرگى به نهضت مردم ایران در آن زمان نمود. تلگرافهاى اعتراض آمیز آخوند خراسانى به دربار محمد على شاه قاجار و تشویق مردم جهت ايستادگى در برابر استبداد منجر به سقوط آن پادشاه ستمگر و پناهنده شدن او به دربار روسيه شد.

سجاياى اخلاقى

آخوند خراسانى در زندگى خصوصى، پدرى مهربان و همسرى فداكار بود. فرزندان او هرگز به ياد ندارند كه شيطان خشم بر وى غلبه كرده باشد. او مردى گشاده‌رو و بردبار بود و حال زن و بچۀ خود را بسيار مراعات مى‌نمود. به تمیزى سر و وضع و پاکى لباس خود اهمیت بسيار مى‌داد. باطنى صاف و ظاهرى نظيف داشت و بهترين فضيلت اخلاقى آن بزرگوار سعۀ صدر بود. او در برابر شدايد و مشكلات حوصله و صبر عجيبى از خود نشان مى‌داد.

فرزندان آخوند

آخوند پنج پسر و یک دختر داشت:

تنها دختر آن مرحوم در سال 1308 هجرى قمرى، در نجف به دنيا آمد. او با میرزا حبيب الله رشتى ازدواج كرد و به تهران رفت و سرانجام در تهران درگذشت. جنازۀ آن مرحومه را به نجف برده، در كنار آرامگاه پدر بزرگوارش به خاک سپردند.
آقا میرزا مهدى (درگذشت 1356 هجرى قمرى)، در تهران رحلت نموده و در مشهد به خاک سپرده شد.
آیت‌الله آقا میرزا محمد (در گذشت 1356 هجرى قمرى)، در حرم مطهر حضرت شاه عبدالعظيم به خاک سپرده شد. او مبارزى نستوه و از مدرسين حوزۀ علمیّۀ مشهد بود.
آیت‌الله احمد كفايى خراسانى (در گذشت 1391 هجرى قمرى) كه در حرم امام رضا عليه‌السلام به خاک سپرده شد. حوزۀ درس ايشان در مسجد گوهر شاد بود.
حاج حسین آقا (درگذشت 1396 هجرى قمرى). او سالها امامت جماعت را در مساجد تهران عهده‌دار بود و پس از وفات در كنار پدر بزرگوارش به خاک سپرده شد.
حاج حسن كفايى (در گذشت 1374 هجرى قمرى). در حرم شاه عبدالعظيم به خاک سپرده شد.

فرمان جهاد

تجاوزات مكرر دولتهاى روس و انگليس و عدم توجه ساير ممالك به ستم‌هاى متعدد این دو قدرت مستكبر در حق ملت مظلوم ایران قلب دردمند آخوند را شديدا جريحه‌دار ساخت و او را نسبت به جنايات بيگانگان در ایران سخت معترض نمود و چون گزارشهاى فراوانى از تجاوزهاى روسها، كه تا قزوین پيش آمده بودند به دستش رسيد، فرمان جهاد عليه آنان صادر كرد و تصمیم گرفت خود در رأس ساير علما برای سركوبى روسيان وارد عمل شود. به همین مناسبت تمام مقدمات حركت و شركت در یک جهاد اسلامى را فراهم نموده و مصمم به این كار گرديد اما قبل از حركت آخوند خراسانى به ديار دوست شتافت و امتى را داغدار كرد.

رحلت

آن روز همه پريشان حال بودند چون آخوند گفته بود فرداى آن روز سفرى در پيش است. آخوند به اطرافيان مى‌فرمود دغدغه‌اى كه شيطان در قلوب شما انداخته قابل اعتنا نيست. من مى‌روم تا استراحت كنم. ضعف و ناتوانى بر وجودم غلبه كرده است. اما همه چيز خبر از حادثۀ هولناكى مى‌داد. آن شب ابر تيره‌اى شهر نجف را فرا گرفته بود.

زمان حركت آخوند برای مبارزه با متجاوزين روس، در پگاه روز سه‌شنبه 20 ذى‌حجۀ 1329 هجرى قمرى فرا رسيد، اما نيم ساعت قبل از طلوع آفتاب، روح بلند آن مرد بزرگ، تاریکى شب را شكافت و به ملكوت اعلا پيوست.

دو پزشك بر بالين آن بزرگوار حاضر شدند و علت رحلت را، سكتۀ قلبى اعلام نمودند؛ ولى مرگ ناگهانى آخوند آن هم درست در روزى كه قصد حركت از نجف به ایران و جهاد با متجاوزين روس را داشت موجب انتشار این شايعه گرديد كه ارتحال او به صورت طبيعى انجام نگرفته و دستى جنايتكار به طريقى او را مسموم ساخته است و درگذشت آخوند در آن روز در اذهان عمومى چنين توصيف شد.

جنازۀ آن بزرگوار با شكوه خاصى تشييع شده و در جوار مرقد مطهر مولاى متقيان حضرت علی عليه‌السلام به خاک سپرده شد.