الوجيز في تفسير الكتاب العزيز
| نام کتاب | الوجيز في تفسير الکتاب العزيز |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | مجمع البیان فی تفسیر القرآن. برگزیده |
| پدیدآورندگان | طبرسی، فضل بن حسن (نويسنده)
دخیل، علی محمد علی (تلخيص) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 94/5 /ط2 م3014 |
| موضوع | تفاسیر - قرن 6ق.
تفاسیر شیعه - قرن 6ق. |
| ناشر | دار التعارف للمطبوعات |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1422 هـ.ق یا 2002 م |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE2035AUTOMATIONCODE |
الوجيز في تفسير الكتاب العزيز، تفسيري است موجز شامل جميع آيات قرآن كه در يك جلد رحلى توسط على محمد على دخيل ارائه شده است. اين تفسير در حقيقت تلخيص تفسير مجمع البيان طبرسى مى‌باشد.
دخيل در مقدمۀ كوتاه خود بر الوجيز، مجمع البيان را از مهمترين و باارزش‌ترين تفاسير مى‌داند، به همين جهت تصميم به تلخيص آن گرفته است.
ضمن تصديق سخن دخيل، بايد اضافه كرد كه، امين الاسلام طبرسى، از علوم متنوع زمان خويش مانند فقه، كلام، سيره، تاريخ و تفسير برخوردار و بهره‌مند بوده است. او در ادب و لغت‌شناسى، استاد و صاحب‌نظر بود و عبارت عربى را در نهايت فصاحت و در عين اختصار مى‌نوشته است، به همين جهت مجمع البيان در اتقان و استحكام مطالب و تبيين مفاهيم آيات، جايگاه ويژه‌اى دارد و از مهمترين و ارجمندترين تفاسير جهان اسلام است كه دانشمندان شيعه و سنى آن را مورد توجه قرار داده‌اند و از آن به عنوان يكى از منابع تفسير ياد كرده‌اند، و آن را از جمله تفاسير قديم دانسته‌اند كه به نيكوترين صورت با الگويى مناسب، ضمن سر عنوانهاى مكرر و ثابت تنظيم شده است، شيخ شلتوت مفتى بزرگ اهل سنت يكى از كسانى است كه بر اين تفسير مقدمه نگاشته و به گستردگى و ژرفى و تنوع مطالب و تقسيم و تبويب بى‌همتاى آن اذعان كرده است. با اين اوصاف مى‌توان به اهميت كار دخيل پى برد.
مفسر الوجيز، از بخشهاى اسماء سور، فضل آنها، اللغة، المعنى، الاعراب و القراءة و النزول، فقط بخش «المعنى» را از مجمع البيان، آورده است و بقيه بخشهاى آن را بخاطر خلاصه‌نويسى حذف كرده است. از بخش «المعنى» هم خلاصه‌اى از آن را با نفس الفاظ مجمع البيان آورده است.
براين اساس، روايات و بحث‌هاى شبه موضوعى مانند «فصل فى التقوى و المتقى» و «النظم بين السور» نيز حذف گرديده است. با توجه به اينكه مفسر سعى نموده الفاظ بخش «المعنى» را حفظ نمايد، خلاصه و موجز بودن تفسير الوجيز را با حذف برخى الفاظ و عبارتهاى «المعنى» انجام داده‌اند به اين ترتيب روانى و فصاحت عبارات مجمع البيان، در تفسير الوجيز، نيز خود را نشان داده است، و خوانندۀ عرب زبان يا آشنا با زبان عربى، به راحتى مى‌تواند متن آن را مطالعه نموده، بهره ببرد و گمان كند كه نويسنده، خود اين تفسير را متناسب با ادبيات كتابى روان امروز، نوشته است، و شك نخواهد كرد اين ادبيات، ادبيات چند قرن قبل مى‌باشد.
روش تفسير
روش كلى تفسير الوجيز با اطلاعات مورد نياز در مورد سوره آغاز مى‌گردد، نام سوره، بيان مكى و مدنى بودن و تعداد آيات آن، نقل مى‌شود، سپس معناى آيات را با ذكر شمارۀ آن، بيان مى‌دارد، و به طور طبيعى از تفسير آيه به آيه نيز استفاده مى‌كند، مانند آيه 7 سورۀ فاتحه ص 7. بخش «النزول» مجمع البيان را حذف نموده، امّا آن مقدار از اسباب النزول‌ها را كه طبرسى، لابلاى «المعنى» آورده است، ذكر مى‌كند، مانند ذيل آيه 158 سورۀ بقره و يا ذيل آيه 274 بقره دربارۀ انفاق چهار درهم از طرف حضرت علی‌عليه‌السلام، در صفحۀ 63.
دخيل در مقدمۀ كوتاه ابتداى الوجيز، اضافه مى‌دارد كه: مطلبى كه طبرسى در جاى ديگر وعده داده يا تفسير كرده است، به محل آيه آورده‌ام. در همان مقدمه مطالبى در اهميت معجزه بودن قرآن، امر به پناه بردن به آن، بيان خصوصيات و اهميت قرائت قرآن، ذكر كرده است، و با اشاره‌اى به تدبر و تفسير قرآن مقدمه را پى گرفته است.
مفسر در الوجيز، سعى كرده است آيات تفسير شده در يك صفحۀ را، با مصحف همان صفحه هماهنگ نمايند. دخيل، در برخى صفحات تفسير (احتمالا براى پر كردن، مقدار خالى صفحه) رواياتى راجع به قرآن، از كتب حديثى شيعه نقل كرده است، مانند صفحۀ 248.
شكل جديد تفسير الوجيز
مفسر پس از تفسير «الوجيز» كه به قطع رحلى و در حاشيۀ قرآن به چاپ رسيد، شكل ديگرى از همين تفسير را ارائه داد، كه مى‌توان آن را همان «دراسات فى القرآن الكريم» دانست، اين تفسير در 127 جزوۀ كوچك براى جوانان و دانش‌آموزان دبيرستانى، همراه با توضيحات علوم قرآنى و بحث‌هاى تفسير موضوعى، تهيه شده است، و براى استفادۀ عمومى و آسان كردن مطالعه و تشويق به تفسير در كنار شنيدن نوار صوتى و تصويرى، اين مجموعه را تأليف و تنظيم كرد. بحث مبسوطى در سيزده جزء مستقل در زمينۀ قرآن، اهميت تلاوت، حفظ قرآن، مصونيت از تحريف، آداب قرائت، اعجاز قرآن و برخى موضوعات ديگر دارد، و در پايان جزوه‌ها، يعنى پس از 127 جزوه، مجموعه‌اى از مباحث موضوعى مربوط به قرآن را در 144 جزوه، ضميمه كرده است. اين تفسير نيز بسيار متأثر از مجمع البيان طبرسى، بلكه گزيدۀ همان تفسير با زبان عربى امروزى است. روش مفسر چنين است كه با توضيحات واژگان و نقل وجوه تفسيرى همراه با ذكر روايات از پيامبر(ص) و اهل بيت(ع)، به تبيين آيه مى‌پردازد. از ميان انواع اعجازهاى قرآن، توجه بيشترى به اعجاز علمى نشان مى‌دهد و در آياتى كه بحث خلقت زمين، آسمان، آفرينش انسان و آيندۀ جهان آمده، براى جوانان علاقه‌مند به اين نوع بحث‌ها، تفسير علمى ارائه مى‌دهد. اين كتاب در بيروت در جعبه‌اى حاوى 272 جزوه توسط دارالمرتضى، چاپ اول، 1412 ق منتشر شده است.
نسخه‌شناسى
نسخۀ حاضر تفسير الوجيز در يك جلد به قطع رحلى با 836 صفحه، توسط انتشارات دار التعارف للمطبوعات، چاپ سوم خود را در سال 1422 ق مطابق با 2002 ميلادى در بيروت لبنان، داشته است. اين تفسير به همراه قرآن به چاپ رسيده است تا قارى، ضمن تلاوت قرآن از تفسير آن نيز آگاهى يابد. اين نسخه بدون پاورقى بوده و فهرستى بر اساس نام سوره‌ها به همراه دعاء امام سجاد در ختم قرآن در انتهاى آن به چشم مى‌خورد.
الوجيز قبل از آن نيز توسط دارالمرتضى به سال 1406 ق در بيروت به چاپ رسيده است.
منابع مقاله
- تفسير الوجيز يك جلدى و مقدمۀ آن
- المفسرون حياتهم و منهجهم سيد محمد على ايازى ص 747
- مفسران شيعه دكتر عقيقى بخشايشى ج5 ص302
- دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهى بهاء‌الدين خرمشاهى ج1 ص792
- سير تطور تفاسير شيعه سيد محمد على ايازى، انتشارات كتاب مبين چاپ سوم سال 1381
وابسته‌ها
پیوندها
مطالعه کتاب الوجيز في تفسير الکتاب العزيز در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور