ابن یمین، محمود بن یمین‌الدین: تفاوت میان نسخه‌ها
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - ' .' به '.') |
||
| (۱۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات زندگی‌نامه | {{جعبه اطلاعات زندگی‌نامه | ||
| عنوان = | | عنوان = | ||
| تصویر = | | تصویر = NUR76180.jpg | ||
| اندازه تصویر= | | اندازه تصویر= | ||
| توضیح تصویر= | | توضیح تصویر=آرامگاه ابن یمین در روستای فرومد | ||
|سرشناسی = | |سرشناسی = | ||
|نام کامل = | |نام کامل =امیر فخرالدین محمود بن یمین‌الدین طُغْرایی فَرومَدی | ||
|نام‌های دیگر= | |نام‌های دیگر= | ||
|لقب = | |لقب = | ||
|نسب = | |نسب = | ||
|تخلص = | |تخلص =ابن یمین- رهی | ||
|نام پدر= | |نام پدر=یمین‌الدین طُغرایى | ||
|ولادت = | |ولادت = | ||
|محل تولد = | |محل تولد =فریومد | ||
|کشور تولد = | |کشور تولد = | ||
|محل زندگی= | |محل زندگی= | ||
|رحلت = | |رحلت =شنبه ٨ جُمادى‌الثانی سال ٧٦٩ق | ||
|شهادت = | |شهادت = | ||
|مدفن = | |مدفن = | ||
| خط ۲۳: | خط ۲۳: | ||
|خویشاوند سرشناس = | |خویشاوند سرشناس = | ||
|دین = | |دین = | ||
|مذهب = | |مذهب =شیعه دوازده امامی | ||
|پیشه = | |پیشه =شاعر، منش | ||
|درجه علمی= | |درجه علمی= | ||
|دانشگاه = | |دانشگاه = | ||
| خط ۳۷: | خط ۳۷: | ||
|شاگردان = | |شاگردان = | ||
|اجازه اجتهاد از = | |اجازه اجتهاد از = | ||
|آثار= | |آثار=[[دیوان اشعار ابن یمین فریومدی]] | ||
|سبک نوشتاری = | |سبک نوشتاری =سبک عراقی | ||
|وبگاه رسمی = | |وبگاه رسمی = | ||
|امضا = | |امضا = | ||
|کد مؤلف =AUTHORCODE76180AUTHORCODE}} | |کد مؤلف =AUTHORCODE76180AUTHORCODE}} | ||
'''امیر فخرالدین محمود بن یمین‌الدین طُغْرایی فَرومَدی''' (متوفای 769ق)، | '''امیر فخرالدین محمود بن یمین‌الدین طُغْرایی فَرومَدی''' (متوفای 769ق)، متخلص به ابن یمین، از شاعران شیعی مذهب قرن هشتم است که در قطعه پردازی فارسی مقام بالایی دارد. از آثارش [[دیوان اشعار ابن یمین فریومدی]] را می‌توان نام برد. | ||
==ولادت== | ==ولادت== | ||
وی دوران کودکی را در زادگاه خود فریومد، از نواحی بیهق (حدود سبزوار کنونی) گذرانید.<ref> ر.ک: مجتبائی، فتح‌الله، ج5، ص144</ref> پدرش امیر یمین‌الدین طُغرایى چنانکه دولتشاه گفته، مردى فاضل و ترکنژاد بود و به روزگار سلطان محمد خدابنده(703 - 716) از ترکستان به فریومد آمده منزل مسکونی و زمین کشاورزی و همانجا متوطّن شد. دولتشاه اشعارى از او نقل کرده و نوشته است که «مکاتب نظم و نثر او شهرتى عظیم دارد».<ref> ر.ک: مشتاق مهر، رحمان، ص51</ref> | تاریخ ولادت ابن یمین به درستی معلوم نیست، لیکن چون در بعضی از اشعار خود به سالهای 703 و 704ق اشاره می‌کند و در این اوقات اگر دست کم نزدیک به 20 سال داشته باشد، طبعاً سال ولادت او را می‌توان در حدود 685ق قرار داد. وی دوران کودکی را در زادگاه خود فریومد، از نواحی بیهق (حدود سبزوار کنونی) گذرانید.<ref> ر.ک: مجتبائی، فتح‌الله، ج5، ص144</ref> پدرش امیر یمین‌الدین طُغرایى چنانکه دولتشاه گفته، مردى فاضل و ترکنژاد بود و به روزگار سلطان محمد خدابنده(703 - 716) از ترکستان به فریومد آمده منزل مسکونی و زمین کشاورزی و همانجا متوطّن شد. دولتشاه اشعارى از او نقل کرده و نوشته است که «مکاتب نظم و نثر او شهرتى عظیم دارد».<ref> ر.ک: مشتاق مهر، رحمان، ص51</ref> | ||
==تحصیلات== | ==تحصیلات== | ||
ابن یمین در همانجا به تحصیل مقدمات علوم پرداخت و در همین دوران در علوم معقول و منقول مهارت یافت. در سایه لطف و عنایت پدری صاحب دیوان وزیر خراسان (امیر | ابن یمین در همانجا به تحصیل مقدمات علوم پرداخت و در همین دوران در علوم معقول و منقول مهارت یافت. در سایه لطف و عنایت پدری صاحب دیوان وزیر خراسان (امیر یمین‌الدین) رشد کرد و از روزگار جوانی در زمره شاعران و منشیان عهد خود در آمد و چنانکه پدرش متصدی تحریر طغرا در آغاز احکام بود و به طغرائی اشتهار داشت فرزند وی ابن یمین هم منصب استیفا و تحریر طغرا را در خدمت علاءالدین محمد فریومدی وزیرخراسان عهده دارشد و بدین جهت او را مستوفی(حسابدار دولت) نامیده‌اند. | ||
نخستین سالهای زندگانی ابن یمین در خراسان گذشته آنگاه به تبریز رفته و به دستگاه غیاث الدین محمد بن رشیدالدین فضل الله وزیر پیوسته و او را ستوده اما به دلیل اختلال احوال و عدم استقامت کار خویش در آن شهر از وی اجازه بازگشت به زاد و بوم را خواست . | نخستین سالهای زندگانی ابن یمین در خراسان گذشته آنگاه به تبریز رفته و به دستگاه غیاث الدین محمد بن رشیدالدین فضل الله وزیر پیوسته و او را ستوده اما به دلیل اختلال احوال و عدم استقامت کار خویش در آن شهر از وی اجازه بازگشت به زاد و بوم را خواست. | ||
آنگونه که از سروده‌های او بر می‌آید اقامت درنواحی عراق(خارج خراسان) چندان برای وی خوشایند نبوده و با طبع شاعرانه اش منافات داشته است عدم نصیب از اهل کرم بر این عدم رضایت افزوده و وی را مصمم به بازگشت به خراسان گردانید و در فریومد سکنی گزید، در همین اثنا با گروهی از امرا و وزرای زمان خویش در خراسان مرتبط گشته و به مدح آنان می پردازد که از آن جمله‌اند : "خواجه علا الدین در گرگان - معز الدین حسین کرت در هرات و سربداران در سبزوار" . | آنگونه که از سروده‌های او بر می‌آید اقامت درنواحی عراق(خارج خراسان) چندان برای وی خوشایند نبوده و با طبع شاعرانه اش منافات داشته است عدم نصیب از اهل کرم بر این عدم رضایت افزوده و وی را مصمم به بازگشت به خراسان گردانید و در فریومد سکنی گزید، در همین اثنا با گروهی از امرا و وزرای زمان خویش در خراسان مرتبط گشته و به مدح آنان می پردازد که از آن جمله‌اند : "خواجه علا الدین در گرگان - معز الدین حسین کرت در هرات و سربداران در سبزوار". | ||
روزگار وی مقارن بود با کشمکشهای امرای خراسان در عهد ایلخانان و حمله مغول که او نیز از این درگیریها به دور نبوده و گاه در آنها شرکت داشته است چنانکه در جنگ میان معزالدوله حسین کرت با خواجه وجیه‌الدین سربداری که در محلی بنام زواره روی داد و به شکست خواجه وجیه‌الدین انجامید دیوان اشعار او نیز به یغما رفت و تلاش وی برای باز پس‌گیری این دیوان در سال 743که به دربار آل کرت راه یافت و به ستایش آنان پرداخت نیز ثمری نبخشید و او ناچار به گردآوری اشعار پراکنده خویش پرداخت و دیوانی تازه با | روزگار وی مقارن بود با کشمکشهای امرای خراسان در عهد ایلخانان و حمله مغول که او نیز از این درگیریها به دور نبوده و گاه در آنها شرکت داشته است چنانکه در جنگ میان معزالدوله حسین کرت با خواجه وجیه‌الدین سربداری که در محلی بنام زواره روی داد و به شکست خواجه وجیه‌الدین انجامید دیوان اشعار او نیز به یغما رفت و تلاش وی برای باز پس‌گیری این دیوان در سال 743که به دربار آل کرت راه یافت و به ستایش آنان پرداخت نیز ثمری نبخشید و او ناچار به گردآوری اشعار پراکنده خویش پرداخت و دیوانی تازه با مقدمه‌ای که خود بر آن انگاشت آراست. | ||
این شاعر فرهیخته عمری دراز داشته و در طی اشعار به پیری و ضعف و نیز 75 سالگی خویش اشارت دارد به هر حال بیشتر سالهای عمر خاصه سالهای آخر را به سبب فضای ناآرام و آکنده از هرج و مرج دوران مغول و تزلزل اوضاع و احوال و عدم امکان ادامه زندگانی به اتکای حرفه شاعری و اعتماد مطلق بر ذوق و قریحه سخنوری در سبزوار و فریومد به قناعت و انزوا و دهقنت پرداخته است.<ref> ر.ک: ابن یمین فرومدی، پایگاه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی </ref> | این شاعر فرهیخته عمری دراز داشته و در طی اشعار به پیری و ضعف و نیز 75 سالگی خویش اشارت دارد به هر حال بیشتر سالهای عمر خاصه سالهای آخر را به سبب فضای ناآرام و آکنده از هرج و مرج دوران مغول و تزلزل اوضاع و احوال و عدم امکان ادامه زندگانی به اتکای حرفه شاعری و اعتماد مطلق بر ذوق و قریحه سخنوری در سبزوار و فریومد به قناعت و انزوا و دهقنت پرداخته است.<ref> ر.ک: ابن یمین فرومدی، پایگاه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی </ref> | ||
تخَلُّص شعری محمود «ابن | تخَلُّص شعری محمود «ابن یمین» است ولی در بعضى موارد «رَهی» تَخَلُّص کرده، یعنى در پایانِ شعر به جاى «ابن یَمین» از نامِ «رَهى» استفاده كرده است.<ref> ر.ک: رشید یاسمی، غلامرضا؛ یاقوتیان، مهدی، ص11</ref> | ||
ابن یمین در انواع فنون شعری و صناعات ادبی طبع آزمائی کرده است اما شهرت و اهمیت وی بیشتر به سبب قطعات اوست که مشتمل بر مضامین اخلاقی و اجتماعی است، در اشعار وی پند واندرز ازجایگاه خاصی برخوردار است معانی بلند در پند واندرزها و فصایح سودمند در اشعار وی گویای علو طبع و دقت در معانی است. | ابن یمین در انواع فنون شعری و صناعات ادبی طبع آزمائی کرده است اما شهرت و اهمیت وی بیشتر به سبب قطعات اوست که مشتمل بر مضامین اخلاقی و اجتماعی است، در اشعار وی پند واندرز ازجایگاه خاصی برخوردار است معانی بلند در پند واندرزها و فصایح سودمند در اشعار وی گویای علو طبع و دقت در معانی است. | ||
وی مخاطبش را به تبعیت از عقل ترغیب نموده و کمالات اخلاقی را در قناعت و پرهیز از حرص و آز ترسیم می نماید و در عین حال دین و دنیا را تواما" مایه نیکوکاری و راحت بندگان و حق جوئی را عین تقوا و زهد و دینداری می داند . | وی مخاطبش را به تبعیت از عقل ترغیب نموده و کمالات اخلاقی را در قناعت و پرهیز از حرص و آز ترسیم می نماید و در عین حال دین و دنیا را تواما" مایه نیکوکاری و راحت بندگان و حق جوئی را عین تقوا و زهد و دینداری می داند. | ||
کلام ابن یمین از تکلف و تصنع عاریست و از لحاظ انسجام و سادگی و روانی بسیار ممتاز است . | کلام ابن یمین از تکلف و تصنع عاریست و از لحاظ انسجام و سادگی و روانی بسیار ممتاز است. | ||
وی مسلمان شیعه 12 امامی بود و از قصائد غرائی که در مدح خاندان رسالت و ائمه اثنی عشر سروده است حسن عقیدت و مراتب ارادتش آشکار می‌شود. نمونه‌ای از قصاید زیبای ایشان در مدح حضرت ولایت(ع): | وی مسلمان شیعه 12 امامی بود و از قصائد غرائی که در مدح خاندان رسالت و ائمه اثنی عشر(ع) سروده است حسن عقیدت و مراتب ارادتش آشکار می‌شود. نمونه‌ای از قصاید زیبای ایشان در مدح [[امام علی علیه‌السلام|حضرت ولایت(ع)]]: | ||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
| خط ۷۳: | خط ۷۳: | ||
{{ب|''مهر سپهر حکمت و جان و جهان فضل''|2=''فهرست کارنامه اهل صفا علیست''}} | {{ب|''مهر سپهر حکمت و جان و جهان فضل''|2=''فهرست کارنامه اهل صفا علیست''}} | ||
{{ب|''آنکس که بت‌پرستی و میخوارگی نکرد''|2=''سلطان اولیاء و شه اصفیا علیست''}} | {{ب|''آنکس که بت‌پرستی و میخوارگی نکرد''|2=''سلطان اولیاء و شه اصفیا علیست''}} | ||
{{ب|''آنکس که در یقینش نگنجد زیادتی''|2=''صدبار اگر زپیش برافتد غطا علیست'' | {{ب|''آنکس که در یقینش نگنجد زیادتی''|2=''صدبار اگر زپیش برافتد غطا علیست''<ref>ابن یمین، محمود بن یمین‌الدین، ص39</ref>}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
همچنین در اشعارش از قرآن و حدیث الهام گرفته است و نمونه‌هائی از درج، اقتباس، اشاره، تلمیح، حل و تحلیل و تمثیل از قرآن کریم و احادیث را می توان در اشعار او یافت. | |||
همچنین در اشعارش از قرآن و حدیث الهام گرفته است و نمونه‌هائی از درج، اقتباس، | |||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
| خط ۸۳: | خط ۸۲: | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
که اشارت به آیات 4-1 سوره الرحمن دارد وی نسبت به حضرت امیرالمؤمنین امام علی(ع) ارادت و علاقه ویژه دارد و قصائد مفصلی در این باب دارد. | که اشارت به آیات 4-1 سوره الرحمن دارد وی نسبت به [[امام علی علیه‌السلام|حضرت امیرالمؤمنین امام علی(ع)]] ارادت و علاقه ویژه دارد و قصائد مفصلی در این باب دارد. | ||
همچنین در اشعار او نمونه‌هائی از افکار ناب وی که در آن تجلی فرهنگ ملی ایران بطور خیره کننده‌ای جلوه گر است وجود دارد از آن جمله است : | همچنین در اشعار او نمونه‌هائی از افکار ناب وی که در آن تجلی فرهنگ ملی ایران بطور خیره کننده‌ای جلوه گر است وجود دارد از آن جمله است: مثنوی چهار پند انوشیروان و موبدان که نماینده انتقال افکار والای بزرگان ایرانی بصورت شعر دری است. | ||
مثنوی چهار پند انوشیروان و موبدان که نماینده انتقال افکار والای بزرگان ایرانی بصورت شعر دری است. | |||
==وفات== | ==وفات== | ||
ابن | ابن یمین پس از ٨٤ سالِ ناآرام در روزِ شنبه ٨ جُمادى‌الثانی سال ٧٦٩ق چشم از دنیا فرو بست و در روستای فرومد(در منتهی الیه شرقی شهرستان میامی کیلومتر 180 مسیر شاهرود به سبزوار) در کنار پدرش دفن شد.<ref> ر.ک: رشید یاسمی، غلامرضا؛ یاقوتیان، مهدی، ص13</ref> | ||
==آثار== | ==آثار== | ||
#دیوان او که شامل قصاید، غزلیات، | #دیوان او که شامل قصاید، غزلیات، مقطعات، رباعیات و چند ترجیع‌بند، ترکیب‌بند، مسمط، مخمس، مستزاد و چند مثنوی و برخی ماده تاریخها و چیستانهاست، | ||
#نمونه‌هایی از منشآت اوست که در فرائد غیاثی و در بعضی از نسخه‌های دیوان او دیده می‌شود. دیوان او، چنانکه گفته شد در 743ق در جنگ میان سربداران و معزالدین حسین کرت به غارت رفت و به گفتۀ خود او، 10 سال بعد، آنچه در یادها و در «جرائد افاضل نامدار» و «سفائن اماثل» روزگار از اشعارش به دست می‌آمد، گرد آورد و سروده‌های سالهای بعد از آن را نیز بر آن افزود و مجدداً دیوانی ترتیب داد که امروز نسخه‌های مختلف از آن در دست است.<ref> ر.ک: مجتبائی، فتح‌الله، ج5، ص145</ref> | #نمونه‌هایی از منشآت اوست که در [[فرائد غیاثی]] و در بعضی از نسخه‌های دیوان او دیده می‌شود. دیوان او، چنانکه گفته شد در 743ق در جنگ میان سربداران و معزالدین حسین کرت به غارت رفت و به گفتۀ خود او، 10 سال بعد، آنچه در یادها و در «جرائد افاضل نامدار» و «سفائن اماثل» روزگار از اشعارش به دست می‌آمد، گرد آورد و سروده‌های سالهای بعد از آن را نیز بر آن افزود و مجدداً دیوانی ترتیب داد که امروز نسخه‌های مختلف از آن در دست است.<ref> ر.ک: مجتبائی، فتح‌الله، ج5، ص145</ref> | ||
== | ==پانویس == | ||
<references /> | <references /> | ||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||
#ابن یمین، محمود بن یمین‌الدین،، دیوان اشعار ابن یمین فریومدی، به کوشش حسینعلی باستانی راد، تهران، انتشارات کتابخانه سنایی، چاپ اول، ۱۳۴۴ش. | #ابن یمین، محمود بن یمین‌الدین،، دیوان اشعار ابن یمین فریومدی، به کوشش حسینعلی باستانی راد، تهران، انتشارات کتابخانه سنایی، چاپ اول، ۱۳۴۴ش. | ||
#رشید یاسمی، غلامرضا؛ یاقوتیان، مهدی، احوال ابن یمین: زندگی‌نامۀ ابن یمین فریومدی، مشهد، ناشر صالح، 1401 | #رشید یاسمی، غلامرضا؛ یاقوتیان، مهدی، احوال ابن یمین: زندگی‌نامۀ ابن یمین فریومدی، مشهد، ناشر صالح، 1401 | ||
#[https://semnan.farhang.gov.ir/fa/semnanmarefe/semnan/ebemen ابن یمین فرومدی، پایگاه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان سمنان | #[https://www.cgie.org.ir/fa/article/226120/%D8%A7%D8%A8%D9%86-%DB%8C%D9%85%DB%8C%D9%86 مجتبائی، فتح‌الله، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، ج5، تهران، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، 1388]. | ||
#[[:noormags:32431|مشتاق مهر، رحمان،تأثیر قرآن و حدیث در شعر ابن یمین فریومدی، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله درسهایی از مکتب اسلام مهر 1383 - شماره 523 (11 صفحه - از 49 تا 59)]] | |||
#[https://semnan.farhang.gov.ir/fa/semnanmarefe/semnan/ebemen ابن یمین فرومدی، پایگاه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان سمنان] | |||
{{شعر و شاعری}} | |||
==وابسته‌ها== | |||
{{وابسته‌ها}} | |||
[[دیوان اشعار ابن یمین فریومدی]] | |||
[[رده:زندگی‌نامه]] | [[رده:زندگی‌نامه]] | ||
[[رده:مقالات( | [[رده:مقالات(مهر) باقی زاده]] | ||
[[رده:مقالات بازبینی | [[رده:مقالات بازبینی شده2 مهر 1403]] | ||
[[رده:شاعران]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۱۲ دسامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۵۵
| ابن یمین، محمود بن یمین‌الدین | |
|---|---|
 آرامگاه ابن یمین در روستای فرومد | |
| نام کامل | امیر فخرالدین محمود بن یمین‌الدین طُغْرایی فَرومَدی |
| تخلص | ابن یمین- رهی |
| نام پدر | یمین‌الدین طُغرایى |
| محل تولد | فریومد |
| رحلت | شنبه ٨ جُمادى‌الثانی سال ٧٦٩ق |
| مذهب | شیعه دوازده امامی |
| پیشه | شاعر، منش |
| اطلاعات علمی | |
| سبک نوشتاری | سبک عراقی |
| برخی آثار | دیوان اشعار ابن یمین فریومدی |
امیر فخرالدین محمود بن یمین‌الدین طُغْرایی فَرومَدی (متوفای 769ق)، متخلص به ابن یمین، از شاعران شیعی مذهب قرن هشتم است که در قطعه پردازی فارسی مقام بالایی دارد. از آثارش دیوان اشعار ابن یمین فریومدی را می‌توان نام برد.
ولادت
تاریخ ولادت ابن یمین به درستی معلوم نیست، لیکن چون در بعضی از اشعار خود به سالهای 703 و 704ق اشاره می‌کند و در این اوقات اگر دست کم نزدیک به 20 سال داشته باشد، طبعاً سال ولادت او را می‌توان در حدود 685ق قرار داد. وی دوران کودکی را در زادگاه خود فریومد، از نواحی بیهق (حدود سبزوار کنونی) گذرانید.[۱] پدرش امیر یمین‌الدین طُغرایى چنانکه دولتشاه گفته، مردى فاضل و ترکنژاد بود و به روزگار سلطان محمد خدابنده(703 - 716) از ترکستان به فریومد آمده منزل مسکونی و زمین کشاورزی و همانجا متوطّن شد. دولتشاه اشعارى از او نقل کرده و نوشته است که «مکاتب نظم و نثر او شهرتى عظیم دارد».[۲]
تحصیلات
ابن یمین در همانجا به تحصیل مقدمات علوم پرداخت و در همین دوران در علوم معقول و منقول مهارت یافت. در سایه لطف و عنایت پدری صاحب دیوان وزیر خراسان (امیر یمین‌الدین) رشد کرد و از روزگار جوانی در زمره شاعران و منشیان عهد خود در آمد و چنانکه پدرش متصدی تحریر طغرا در آغاز احکام بود و به طغرائی اشتهار داشت فرزند وی ابن یمین هم منصب استیفا و تحریر طغرا را در خدمت علاءالدین محمد فریومدی وزیرخراسان عهده دارشد و بدین جهت او را مستوفی(حسابدار دولت) نامیده‌اند.
نخستین سالهای زندگانی ابن یمین در خراسان گذشته آنگاه به تبریز رفته و به دستگاه غیاث الدین محمد بن رشیدالدین فضل الله وزیر پیوسته و او را ستوده اما به دلیل اختلال احوال و عدم استقامت کار خویش در آن شهر از وی اجازه بازگشت به زاد و بوم را خواست.
آنگونه که از سروده‌های او بر می‌آید اقامت درنواحی عراق(خارج خراسان) چندان برای وی خوشایند نبوده و با طبع شاعرانه اش منافات داشته است عدم نصیب از اهل کرم بر این عدم رضایت افزوده و وی را مصمم به بازگشت به خراسان گردانید و در فریومد سکنی گزید، در همین اثنا با گروهی از امرا و وزرای زمان خویش در خراسان مرتبط گشته و به مدح آنان می پردازد که از آن جمله‌اند : "خواجه علا الدین در گرگان - معز الدین حسین کرت در هرات و سربداران در سبزوار".
روزگار وی مقارن بود با کشمکشهای امرای خراسان در عهد ایلخانان و حمله مغول که او نیز از این درگیریها به دور نبوده و گاه در آنها شرکت داشته است چنانکه در جنگ میان معزالدوله حسین کرت با خواجه وجیه‌الدین سربداری که در محلی بنام زواره روی داد و به شکست خواجه وجیه‌الدین انجامید دیوان اشعار او نیز به یغما رفت و تلاش وی برای باز پس‌گیری این دیوان در سال 743که به دربار آل کرت راه یافت و به ستایش آنان پرداخت نیز ثمری نبخشید و او ناچار به گردآوری اشعار پراکنده خویش پرداخت و دیوانی تازه با مقدمه‌ای که خود بر آن انگاشت آراست.
این شاعر فرهیخته عمری دراز داشته و در طی اشعار به پیری و ضعف و نیز 75 سالگی خویش اشارت دارد به هر حال بیشتر سالهای عمر خاصه سالهای آخر را به سبب فضای ناآرام و آکنده از هرج و مرج دوران مغول و تزلزل اوضاع و احوال و عدم امکان ادامه زندگانی به اتکای حرفه شاعری و اعتماد مطلق بر ذوق و قریحه سخنوری در سبزوار و فریومد به قناعت و انزوا و دهقنت پرداخته است.[۳]
تخَلُّص شعری محمود «ابن یمین» است ولی در بعضى موارد «رَهی» تَخَلُّص کرده، یعنى در پایانِ شعر به جاى «ابن یَمین» از نامِ «رَهى» استفاده كرده است.[۴]
ابن یمین در انواع فنون شعری و صناعات ادبی طبع آزمائی کرده است اما شهرت و اهمیت وی بیشتر به سبب قطعات اوست که مشتمل بر مضامین اخلاقی و اجتماعی است، در اشعار وی پند واندرز ازجایگاه خاصی برخوردار است معانی بلند در پند واندرزها و فصایح سودمند در اشعار وی گویای علو طبع و دقت در معانی است.
وی مخاطبش را به تبعیت از عقل ترغیب نموده و کمالات اخلاقی را در قناعت و پرهیز از حرص و آز ترسیم می نماید و در عین حال دین و دنیا را تواما" مایه نیکوکاری و راحت بندگان و حق جوئی را عین تقوا و زهد و دینداری می داند.
کلام ابن یمین از تکلف و تصنع عاریست و از لحاظ انسجام و سادگی و روانی بسیار ممتاز است.
وی مسلمان شیعه 12 امامی بود و از قصائد غرائی که در مدح خاندان رسالت و ائمه اثنی عشر(ع) سروده است حسن عقیدت و مراتب ارادتش آشکار می‌شود. نمونه‌ای از قصاید زیبای ایشان در مدح حضرت ولایت(ع):
| نوری که هست مطلع آن هَل اتیٰ علیست | خلوت نشین صومعه اصطفا علیست | |
| مهر سپهر حکمت و جان و جهان فضل | فهرست کارنامه اهل صفا علیست | |
| آنکس که بت‌پرستی و میخوارگی نکرد | سلطان اولیاء و شه اصفیا علیست | |
| آنکس که در یقینش نگنجد زیادتی | صدبار اگر زپیش برافتد غطا علیست[۵] |
همچنین در اشعارش از قرآن و حدیث الهام گرفته است و نمونه‌هائی از درج، اقتباس، اشاره، تلمیح، حل و تحلیل و تمثیل از قرآن کریم و احادیث را می توان در اشعار او یافت.
| لطف تو در معنی نهفته در دل آگاه | حکمت تو در زبان نهاده بیان را |
که اشارت به آیات 4-1 سوره الرحمن دارد وی نسبت به حضرت امیرالمؤمنین امام علی(ع) ارادت و علاقه ویژه دارد و قصائد مفصلی در این باب دارد.
همچنین در اشعار او نمونه‌هائی از افکار ناب وی که در آن تجلی فرهنگ ملی ایران بطور خیره کننده‌ای جلوه گر است وجود دارد از آن جمله است: مثنوی چهار پند انوشیروان و موبدان که نماینده انتقال افکار والای بزرگان ایرانی بصورت شعر دری است.
وفات
ابن یمین پس از ٨٤ سالِ ناآرام در روزِ شنبه ٨ جُمادى‌الثانی سال ٧٦٩ق چشم از دنیا فرو بست و در روستای فرومد(در منتهی الیه شرقی شهرستان میامی کیلومتر 180 مسیر شاهرود به سبزوار) در کنار پدرش دفن شد.[۶]
آثار
- دیوان او که شامل قصاید، غزلیات، مقطعات، رباعیات و چند ترجیع‌بند، ترکیب‌بند، مسمط، مخمس، مستزاد و چند مثنوی و برخی ماده تاریخها و چیستانهاست،
- نمونه‌هایی از منشآت اوست که در فرائد غیاثی و در بعضی از نسخه‌های دیوان او دیده می‌شود. دیوان او، چنانکه گفته شد در 743ق در جنگ میان سربداران و معزالدین حسین کرت به غارت رفت و به گفتۀ خود او، 10 سال بعد، آنچه در یادها و در «جرائد افاضل نامدار» و «سفائن اماثل» روزگار از اشعارش به دست می‌آمد، گرد آورد و سروده‌های سالهای بعد از آن را نیز بر آن افزود و مجدداً دیوانی ترتیب داد که امروز نسخه‌های مختلف از آن در دست است.[۷]
پانویس
منابع مقاله
- ابن یمین، محمود بن یمین‌الدین،، دیوان اشعار ابن یمین فریومدی، به کوشش حسینعلی باستانی راد، تهران، انتشارات کتابخانه سنایی، چاپ اول، ۱۳۴۴ش.
- رشید یاسمی، غلامرضا؛ یاقوتیان، مهدی، احوال ابن یمین: زندگی‌نامۀ ابن یمین فریومدی، مشهد، ناشر صالح، 1401
- مجتبائی، فتح‌الله، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، ج5، تهران، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، 1388.
- مشتاق مهر، رحمان،تأثیر قرآن و حدیث در شعر ابن یمین فریومدی، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله درسهایی از مکتب اسلام مهر 1383 - شماره 523 (11 صفحه - از 49 تا 59)
- ابن یمین فرومدی، پایگاه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان سمنان