دیوان اشعار مفتون همدانی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'ع‌آ' به 'ع‌آ') |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - 'دیوان اشعار (ابهام زدایی)' به 'دیوان اشعار (ابهام‌زدایی)') |
||
| (۱۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۲۲: | خط ۲۲: | ||
| شابک = | | شابک = | ||
| تعداد جلد =1 | | تعداد جلد =1 | ||
| کتابخانۀ دیجیتال نور = | | کتابخانۀ دیجیتال نور =12147 | ||
| کتابخوان همراه نور =12147 | |||
| کد پدیدآور =48198 | | کد پدیدآور =48198 | ||
| پس از = | | پس از = | ||
| پیش از = | | پیش از = | ||
}} | }} | ||
{{کاربردهای دیگر|دیوان اشعار (ابهام‌زدایی)}} | |||
'''دیوان اشعار مفتون همدانی''' مشتمل بر شرح‌حال و اشعار [[مفتون همدانی، میرآقا|سید میر آقا کبریایی]] متخلص به [[مفتون همدانی، میرآقا|مفتون]] (متوفی 1334ش) است. این اثر با مقدمه استاد [[نفیسی، سعید|سعید نفیسی]] و کوشش [[مفتون، رضا|رضا مفتون]] منتشر شده است. | '''دیوان اشعار مفتون همدانی''' مشتمل بر شرح‌حال و اشعار [[مفتون همدانی، میرآقا|سید میر آقا کبریایی]] متخلص به [[مفتون همدانی، میرآقا|مفتون]] (متوفی 1334ش) است. این اثر با مقدمه استاد [[نفیسی، سعید|سعید نفیسی]] و کوشش [[مفتون، رضا|رضا مفتون]] منتشر شده است. | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
کتاب مشتمل بر چند مقدمه و شرح‌حال [[مفتون همدانی، میرآقا|مفتون همدانی]] به قلم استاد [[نفیسی، سعید|سعید نفیسی]]، [[مفتون، رضا|رضا مفتون]] و ابراهیم صفایی است. پس‌ازآن محتوای کتاب به ترتیب قصاید، مسمطات، | کتاب مشتمل بر چند مقدمه و شرح‌حال [[مفتون همدانی، میرآقا|مفتون همدانی]] به قلم استاد [[نفیسی، سعید|سعید نفیسی]]، [[مفتون، رضا|رضا مفتون]] و ابراهیم صفایی است. پس‌ازآن محتوای کتاب به ترتیب قصاید، مسمطات، ترکیب‌بندها، تضمینات، ترجیعات، غزلیات، تغزلات، قطعات، رباعیات، مادهتاریخها، مثنویات و متفرقات ارائه شده است. | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
دیوان مفتون با مقدمه استاد [[نفیسی، سعید|سعید نفیسی]] در شرح‌حال [[مفتون همدانی، میرآقا|مفتون]] آغاز شده است. وی مقدمه‌اش را با این عبارت آغاز می‌کند: «گویی که شهرها و آبادی‌ها چون کسان، دوره‌های | دیوان مفتون با مقدمه استاد [[نفیسی، سعید|سعید نفیسی]] در شرح‌حال [[مفتون همدانی، میرآقا|مفتون]] آغاز شده است. وی مقدمه‌اش را با این عبارت آغاز می‌کند: «گویی که شهرها و آبادی‌ها چون کسان، دوره‌های نیک‌‌بختی و بدبختی دارند. نیک‌‌بختی شهری همگامی است که مردم دانا و بینا و هنرمند در آن گرد آمده باشند. چه می‌شود که گاهی گرد می‌آیند و گاهی فراهم نمی‌شوند؟ این بحث بسیار دراز و دقیقی است که اینک مجال طرح آن نیست. درهرصورت، گاهی در تاریخ ادب دیده می‌شود که در روزگاری کمابیش دراز، چند تن مردم بزرگ سحرآفرین در شهری گرد آمده و نام آن شهر را به بزرگی رسانیده‌اند...». سپس شهرت شیراز را به‌واسطه سعدی و حافظ و یادآور شهر ویران‌شده طوس را فردوسی دانسته است. سپس غمام، آزاد و موسی نثری را از برگزیدگان سخن فارسی در زمان خود دانسته است. سپس در وصف [[مفتون همدانی، میرآقا|مفتون همدانی]] می‌نویسد: «چهارم ایشان شاعر مفلق [[مفتون همدانی، میرآقا|مفتون کبریایی همدانی]] است که خوشبختانه هنوز طبع سرشار وی در غایت شکفتگی و جوانیست و از ایزد دادآفرین درخواست دارم که بر دوره سودبخشی و سخن‌آفرینی او بیفزاید. کتاب حجیم پرمغزی که در هر صحیفه آن شاهکاری جای گرفته است بهترین گواهست که [[مفتون همدانی، میرآقا|مفتون کبریایی]] را می‌توان از سخنوران زبردست و چیره‌گفتار این روزگار دانست. قدرتی که وی در بیان منظوم دارد و این کتاب خود دلیل آشکار بر آنست، در سرایندگان معاصر ما کم دیده می‌شود»<ref>ر.ک: مقدمه، ص6-5</ref>. | ||
پس از مقدمه مختصر استاد نفیسی، شرح‌حال [[مفتون همدانی، میرآقا|مفتون]] به قلم فرزندش نوشته شده است. در بخشی از آن می‌خوانیم: «عمده شهرت و مهارت وی در غزلسرایی و ساختن مسمطهای مختلف و رباعی می‌باشد. [[مفتون همدانی، میرآقا|مفتون]] مبتکر سبکی جدید نیست و او را نیز باید مانند سایر شاعران همدان پیرو استادان قدیم و پیشینیان دانست ولی بااین‌همه در لطف سخن و انسجام کلام و روانی طبع و بیان مضامین لطیف و ادای مطالب نغز شیوه‌ای استادانه و دل‌انگیز داشته است»<ref>ر.ک: شرح‌حال مفتون همدانی، صفحه بیست‌ویک و بیست‌ودو</ref>. | پس از مقدمه مختصر استاد نفیسی، شرح‌حال [[مفتون همدانی، میرآقا|مفتون]] به قلم فرزندش نوشته شده است. در بخشی از آن می‌خوانیم: «عمده شهرت و مهارت وی در غزلسرایی و ساختن مسمطهای مختلف و رباعی می‌باشد. [[مفتون همدانی، میرآقا|مفتون]] مبتکر سبکی جدید نیست و او را نیز باید مانند سایر شاعران همدان پیرو استادان قدیم و پیشینیان دانست ولی بااین‌همه در لطف سخن و انسجام کلام و روانی طبع و بیان مضامین لطیف و ادای مطالب نغز شیوه‌ای استادانه و دل‌انگیز داشته است»<ref>ر.ک: شرح‌حال مفتون همدانی، صفحه بیست‌ویک و بیست‌ودو</ref>. | ||
[[مفتون همدانی، میرآقا|مفتون]] در زمینه‌ها و موضوعهای گوناگون طبع‌آزمایی کرده و شعر سروده است. از توحید و ستایش پروردگار تا منقبت پیامبر(ص) و تقرّب به ائمه اطهار(ع) و مناجات گرفته تا مسائل اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، انسان‌دوستی، عرفان و توصیف طبیعت. [[مفتون همدانی، میرآقا|مفتون]] شیفته ورزش بود و ورزشکاران بسیاری را تربیت کرد. او طبع خود را در این زمینه نیز آزموده است و شاید تنها شاعری است که در اشعارش فنون و اصطلاحات ورزش باستانی و کشتی را که بالغ بر شصت فن است نام برده و در | [[مفتون همدانی، میرآقا|مفتون]] در زمینه‌ها و موضوعهای گوناگون طبع‌آزمایی کرده و شعر سروده است. از توحید و ستایش پروردگار تا منقبت پیامبر(ص) و تقرّب به ائمه اطهار(ع) و مناجات گرفته تا مسائل اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، انسان‌دوستی، عرفان و توصیف طبیعت. [[مفتون همدانی، میرآقا|مفتون]] شیفته ورزش بود و ورزشکاران بسیاری را تربیت کرد. او طبع خود را در این زمینه نیز آزموده است و شاید تنها شاعری است که در اشعارش فنون و اصطلاحات ورزش باستانی و کشتی را که بالغ بر شصت فن است نام برده و در ترجیع‌بندی بالغ بر 26 بند گنجانده است که بیست بند آن با ترجیع‌بند زیر: | ||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
| خط ۴۴: | خط ۴۵: | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
این چاپ از کتاب نسبت به چاپ اول مزیتهایی دارد: از جهت حروف چاپی، رعایت فاصله بجا، داشتن مقادیری اعراب و علائم، مشخص بودن اسامی خاص، کم غلط بودن، اضافه داشتن زیرنویس و عکس و گراور و چاپ بعضی ملالات، مراثی و مادهتاریخهای نوشته و سروده شده درابه مفتون<ref>ر.ک: مقدمه کتاب، شرح‌حال مفتون همدانی، صفحه | این چاپ از کتاب نسبت به چاپ اول مزیتهایی دارد: از جهت حروف چاپی، رعایت فاصله بجا، داشتن مقادیری اعراب و علائم، مشخص بودن اسامی خاص، کم غلط بودن، اضافه داشتن زیرنویس و عکس و گراور و چاپ بعضی ملالات، مراثی و مادهتاریخهای نوشته و سروده شده درابه مفتون<ref>ر.ک: مقدمه کتاب، شرح‌حال مفتون همدانی، صفحه سی‌ویک و سی‌ودو</ref>. | ||
پیش از ورود به متن اشعاری در رثاء و ماده‌تاریخ درگذشت [[مفتون همدانی، میرآقا|مفتون همدانی]] به قلم سید کاظم حسینی (داور همدانی)، مهدی دیجوران (دیجور همدانی)، علی‌اکبر سپهری (فرخ همدانی)، ابوالقاسم مسرور آمده<ref>ر.ک: همان، صفحه | پیش از ورود به متن اشعاری در رثاء و ماده‌تاریخ درگذشت [[مفتون همدانی، میرآقا|مفتون همدانی]] به قلم سید کاظم حسینی (داور همدانی)، مهدی دیجوران (دیجور همدانی)، علی‌اکبر سپهری (فرخ همدانی)، ابوالقاسم مسرور آمده<ref>ر.ک: همان، صفحه سی‌وچهار تا سی‌وهشت</ref> و نیز ابراهیم صفایی شرح‌حال مفتون و چگونگی آشنایی خود با او را به رشته تحریر درآورده است<ref>ر.ک: همان، صفحه چهل‌وسه</ref>. | ||
[[مفتون همدانی، میرآقا|مفتون]] در انواع شعر تسلط داشت غزل و قصیده و مسمط را خوب می‌گفت؛ ولی بیشتر کار او در شعر قصیده‌سرائی بود. بسیاری از غزلهای خوب «حافظ» و «شمس» و «صفی» را تضمین کرده و الحق نیکو از عهده برآمده است<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/8775/306 ر.ک: صفایی ملایری، ابراهیم، ص307-306]</ref>. در شعرهای خود از صنایع لفظی بهره می‌گرفت و شعر خود را با این صنایع می‌آراست و گاهی هم توجه بسیار او به جنبه فنی شعر و یا انتخاب | [[مفتون همدانی، میرآقا|مفتون]] در انواع شعر تسلط داشت غزل و قصیده و مسمط را خوب می‌گفت؛ ولی بیشتر کار او در شعر قصیده‌سرائی بود. بسیاری از غزلهای خوب «حافظ» و «شمس» و «صفی» را تضمین کرده و الحق نیکو از عهده برآمده است<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/8775/306 ر.ک: صفایی ملایری، ابراهیم، ص307-306]</ref>. در شعرهای خود از صنایع لفظی بهره می‌گرفت و شعر خود را با این صنایع می‌آراست و گاهی هم توجه بسیار او به جنبه فنی شعر و یا انتخاب ردیف‌های مشکل کلامش را سنگین و ثقیل می‌کرد. [[مفتون همدانی، میرآقا|مفتون]] چون در مکتب تصوف پرورش یافته و خود صوفی پاکضمیری بود، بیشتر شعرها به‌ویژه قصیده‌هایش با معانی و اصطلاحات عرفانی آمیخته بود. او به «باباطاهر» ارادت می‌ورزید و هر ماه یک یا دو بار به زیارت آرامگاه او می‌شتافت و با یاد او خلوت می‌کرد. بخشی از شعرهای [[مفتون همدانی، میرآقا|مفتون]] به اقتضای معتقدات مذهبی، رنگ مذهبی دارد: | ||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب|'' نام دل شکسته در اینجا چو برده شد''|2='' یاد آمدم ز عترت مظلوم کربلا''}} | {{ب|'' نام دل شکسته در اینجا چو برده شد''|2='' یاد آمدم ز عترت مظلوم کربلا''}} | ||
{{ب|'' در کربلا، دلا! دل زینب شکسته شد''|2='' زیرا فلک نموده به زینب بسی جفا''}} | {{ب|'' در کربلا، دلا! دل زینب شکسته شد''|2='' زیرا فلک نموده به زینب بسی جفا''}} | ||
{{ب|'' یکسو حسین کشته فتاده به قتلگه''|2='' عباس را دو دست ز یکسو زتن جدا''<ref>ر.ک: متن کتاب، ص7-6</ref>}} . | {{ب|'' یکسو حسین کشته فتاده به قتلگه''|2='' عباس را دو دست ز یکسو زتن جدا''<ref>ر.ک: متن کتاب، ص7-6</ref>}} . | ||
| خط ۶۲: | خط ۶۹: | ||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب|'' خیز ای صنم! که ماه صیام آمد''|2='' بوی خدا مرا به مشام آمد''}} | {{ب|'' خیز ای صنم! که ماه صیام آمد''|2='' بوی خدا مرا به مشام آمد''}} | ||
{{ب|'' صوم و صلوة پایه دین گردید''|2='' خاصه کنون که ماه صیام آمد''}} | {{ب|'' صوم و صلوة پایه دین گردید''|2='' خاصه کنون که ماه صیام آمد''}} | ||
{{ب|'' امشب هلال یکشبه رؤیت شد''|2='' گویی ز کردگار پیام آمد''}} | {{ب|'' امشب هلال یکشبه رؤیت شد''|2='' گویی ز کردگار پیام آمد''}} | ||
{{ب|'' هر کس گرفت روزه، مسلمان است''|2='' شد صوم حتم و کار تمام آمد''<ref>ر.ک: همان، ص76</ref>}}. | {{ب|'' هر کس گرفت روزه، مسلمان است''|2='' شد صوم حتم و کار تمام آمد''<ref>ر.ک: همان، ص76</ref>}}. | ||
| خط ۷۷: | خط ۹۲: | ||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب|'' آمد به گوش هوش مرا دوش این ندا''|2='' یا من غرقت فی لجج النفس و الهوا''}} | {{ب|'' آمد به گوش هوش مرا دوش این ندا''|2='' یا من غرقت فی لجج النفس و الهوا''}} | ||
{{ب|'' تا کی به کار قادر مطلق به چون و چند؟''|2='' ممکن کجا و واجب بی چون و بی چرا''}} | {{ب|'' تا کی به کار قادر مطلق به چون و چند؟''|2='' ممکن کجا و واجب بی چون و بی چرا''}} | ||
{{ب|'' عالم چو کشتی است و همه ساکنان او''|2='' کشتی نشستگان و بود ناخدا، خدا ''<ref>ر.ک: متن کتاب، ص3</ref>}}. | {{ب|'' عالم چو کشتی است و همه ساکنان او''|2='' کشتی نشستگان و بود ناخدا، خدا ''<ref>ر.ک: متن کتاب، ص3</ref>}}. | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
خداوند روزی موجودات را در هرکجا که باشند به آن‌ها عطا می‌کند؛ بدون حساب‌های عادی و بشری و از راهی که گمان آن را هم نمی‌کنند (عنکبوت: 60؛ | خداوند روزی موجودات را در هرکجا که باشند به آن‌ها عطا می‌کند؛ بدون حساب‌های عادی و بشری و از راهی که گمان آن را هم نمی‌کنند (عنکبوت: 60؛ آل‌عمران: 37؛ نور: 38). این موضوع در آثار مختلف شعرا موجود است و نظامی و سعدی نیز در آثار خویش آورده‌اند: | ||
نظامی: | نظامی: | ||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب|'' غم روزی مخور تا روز ماند''|2='' که خود روزی‌رسان روزی رساند''}} | {{ب|'' غم روزی مخور تا روز ماند''|2='' که خود روزی‌رسان روزی رساند''}} | ||
| خط ۹۸: | خط ۱۲۱: | ||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب|'' مخور هول ابلیس تا جان دهد''|2='' هم آن‌کس که دندان دهد نان دهد'' <ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/4111/153 ر.ک: کرمی، محمدحسین، ص153]</ref>}}. | |||
{{ب|'' مخور هول ابلیس تا جان دهد''|2='' هم آن‌کس که دندان دهد نان دهد''<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/4111/153 ر.ک: کرمی، محمدحسین، ص153]</ref>}}. | |||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
| خط ۱۰۴: | خط ۱۲۹: | ||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب|'' قومی نشسته‌اند و غم رزق می‌خورند''|2='' یا رب! به این گروه، کمی عقل کن عطا''}} | {{ب|'' قومی نشسته‌اند و غم رزق می‌خورند''|2='' یا رب! به این گروه، کمی عقل کن عطا''}} | ||
{{ب|'' یکعمر رزق داده خداوند و خورده‌اند''|2='' غم خورده‌اند و رزق به یکعمر چون گدا''}} | {{ب|'' یکعمر رزق داده خداوند و خورده‌اند''|2='' غم خورده‌اند و رزق به یکعمر چون گدا''}} | ||
{{ب|'' ای دل! به آن کسان که غم رزق می‌خورند''|2='' برگو: خدا زیاد کند روزی شما''<ref>ر.ک: متن کتاب، ص4</ref>}}. | {{ب|'' ای دل! به آن کسان که غم رزق می‌خورند''|2='' برگو: خدا زیاد کند روزی شما''<ref>ر.ک: متن کتاب، ص4</ref>}}. | ||
| خط ۱۱۵: | خط ۱۴۶: | ||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب|'' پناه بایست برد به درگه کردگار''|2='' یا به علی ولی، امین پروردگار''}} | {{ب|'' پناه بایست برد به درگه کردگار''|2='' یا به علی ولی، امین پروردگار''}} | ||
{{ب|'' صهر نبی، دست حق، حیدر دلدل سوار''|2='' آنکه شهان را بود غلامیش افتخار''}} | {{ب|'' صهر نبی، دست حق، حیدر دلدل سوار''|2='' آنکه شهان را بود غلامیش افتخار''}} | ||
{{ب|'' آنکه به درگاه اوست کم زغبار آفتاب''|2='' ''<ref>ر.ک: همان، ص159</ref>}} . | {{ب|'' آنکه به درگاه اوست کم زغبار آفتاب''|2='' ''<ref>ر.ک: همان، ص159</ref>}} . | ||
| خط ۱۲۷: | خط ۱۶۴: | ||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب|'' ای دل به جو نیلگون، عنقای روئین‌پر نگر''|2='' سیمرغ | |||
{{ب|'' ای دل به جو نیلگون، عنقای روئین‌پر نگر''|2='' سیمرغ آتش‌بال بین، شاهین آتشخور نگر''}} | |||
{{ب|'' بگشوده پر بر آسمان، آتشفشان اژدر نگر''|2='' طیاره‌ها، سیاره‌ها، بر گنبد اخضر نگر''}} . | {{ب|'' بگشوده پر بر آسمان، آتشفشان اژدر نگر''|2='' طیاره‌ها، سیاره‌ها، بر گنبد اخضر نگر''}} . | ||
| خط ۱۳۸: | خط ۱۷۹: | ||
==پانویس == | ==پانویس == | ||
<references /> | <references/> | ||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||
# مقدمه، شرح‌حال مفتون همدانی و متن کتاب. | # مقدمه، شرح‌حال مفتون همدانی و متن کتاب. | ||
#[[:noormags:488094|مفتون، رضا، «مفتون همدانی و | #[[:noormags:488094|مفتون، رضا، «مفتون همدانی و ترجیع‌بندهای ورزش باستانی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، فرهنگ مردم، تابستان 1387، شماره 26، صفحات 243 تا 249]]. | ||
#[[:noormags:71687|کرمی، محمدحسین، «سیر اندیشه در آثار نظامی و سعدی»، پایگاه مجلات تخصصی نور: شناخت، بهار 1381، شماره 33، صفحه 137 تا 178]]. | #[[:noormags:71687|کرمی، محمدحسین، «سیر اندیشه در آثار نظامی و سعدی»، پایگاه مجلات تخصصی نور: شناخت، بهار 1381، شماره 33، صفحه 137 تا 178]]. | ||
#[[:noormags:162573|صفایی ملایری، ابراهیم، «مفتون همدانی»، پایگاه مجلات تخصصی نور: ارمغان، دوره بیست‌وهشتم، مهر 1338، شماره 7، صفحه 304 تا 314]]. | #[[:noormags:162573|صفایی ملایری، ابراهیم، «مفتون همدانی»، پایگاه مجلات تخصصی نور: ارمغان، دوره بیست‌وهشتم، مهر 1338، شماره 7، صفحه 304 تا 314]]. | ||
== وابسته‌ها == | {{شعر و شاعری}} | ||
==وابسته‌ها== | |||
{{وابسته‌ها}} | |||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||
| خط ۱۵۷: | خط ۲۰۰: | ||
[[رده:زبانها و ادبیات ایرانی]] | [[رده:زبانها و ادبیات ایرانی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۵۹
| دیوان اشعار مفتون همدانی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مفتون همداني، ميرآقا (نويسنده)
مفتون، رضا (نويسنده) نفيسي، سعيد (مقدمه‌نويس) |
| ناشر | زوار |
| مکان نشر | ايران - تهران |
| سال نشر | مجلد1: 1364ش, |
| موضوع | شعر فارسی - قرن 14 |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | PIR 8223 /ف32د9* |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
دیوان اشعار مفتون همدانی مشتمل بر شرح‌حال و اشعار سید میر آقا کبریایی متخلص به مفتون (متوفی 1334ش) است. این اثر با مقدمه استاد سعید نفیسی و کوشش رضا مفتون منتشر شده است.
ساختار
کتاب مشتمل بر چند مقدمه و شرح‌حال مفتون همدانی به قلم استاد سعید نفیسی، رضا مفتون و ابراهیم صفایی است. پس‌ازآن محتوای کتاب به ترتیب قصاید، مسمطات، ترکیب‌بندها، تضمینات، ترجیعات، غزلیات، تغزلات، قطعات، رباعیات، مادهتاریخها، مثنویات و متفرقات ارائه شده است.
گزارش محتوا
دیوان مفتون با مقدمه استاد سعید نفیسی در شرح‌حال مفتون آغاز شده است. وی مقدمه‌اش را با این عبارت آغاز می‌کند: «گویی که شهرها و آبادی‌ها چون کسان، دوره‌های نیک‌‌بختی و بدبختی دارند. نیک‌‌بختی شهری همگامی است که مردم دانا و بینا و هنرمند در آن گرد آمده باشند. چه می‌شود که گاهی گرد می‌آیند و گاهی فراهم نمی‌شوند؟ این بحث بسیار دراز و دقیقی است که اینک مجال طرح آن نیست. درهرصورت، گاهی در تاریخ ادب دیده می‌شود که در روزگاری کمابیش دراز، چند تن مردم بزرگ سحرآفرین در شهری گرد آمده و نام آن شهر را به بزرگی رسانیده‌اند...». سپس شهرت شیراز را به‌واسطه سعدی و حافظ و یادآور شهر ویران‌شده طوس را فردوسی دانسته است. سپس غمام، آزاد و موسی نثری را از برگزیدگان سخن فارسی در زمان خود دانسته است. سپس در وصف مفتون همدانی می‌نویسد: «چهارم ایشان شاعر مفلق مفتون کبریایی همدانی است که خوشبختانه هنوز طبع سرشار وی در غایت شکفتگی و جوانیست و از ایزد دادآفرین درخواست دارم که بر دوره سودبخشی و سخن‌آفرینی او بیفزاید. کتاب حجیم پرمغزی که در هر صحیفه آن شاهکاری جای گرفته است بهترین گواهست که مفتون کبریایی را می‌توان از سخنوران زبردست و چیره‌گفتار این روزگار دانست. قدرتی که وی در بیان منظوم دارد و این کتاب خود دلیل آشکار بر آنست، در سرایندگان معاصر ما کم دیده می‌شود»[۱].
پس از مقدمه مختصر استاد نفیسی، شرح‌حال مفتون به قلم فرزندش نوشته شده است. در بخشی از آن می‌خوانیم: «عمده شهرت و مهارت وی در غزلسرایی و ساختن مسمطهای مختلف و رباعی می‌باشد. مفتون مبتکر سبکی جدید نیست و او را نیز باید مانند سایر شاعران همدان پیرو استادان قدیم و پیشینیان دانست ولی بااین‌همه در لطف سخن و انسجام کلام و روانی طبع و بیان مضامین لطیف و ادای مطالب نغز شیوه‌ای استادانه و دل‌انگیز داشته است»[۲].
مفتون در زمینه‌ها و موضوعهای گوناگون طبع‌آزمایی کرده و شعر سروده است. از توحید و ستایش پروردگار تا منقبت پیامبر(ص) و تقرّب به ائمه اطهار(ع) و مناجات گرفته تا مسائل اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، انسان‌دوستی، عرفان و توصیف طبیعت. مفتون شیفته ورزش بود و ورزشکاران بسیاری را تربیت کرد. او طبع خود را در این زمینه نیز آزموده است و شاید تنها شاعری است که در اشعارش فنون و اصطلاحات ورزش باستانی و کشتی را که بالغ بر شصت فن است نام برده و در ترجیع‌بندی بالغ بر 26 بند گنجانده است که بیست بند آن با ترجیع‌بند زیر:
{{ب| کای لنگر زمین و زمان، جان هر اَحَد |2= دست من است و دامن تو، یا علی!مدد [۳]}.این چاپ از کتاب نسبت به چاپ اول مزیتهایی دارد: از جهت حروف چاپی، رعایت فاصله بجا، داشتن مقادیری اعراب و علائم، مشخص بودن اسامی خاص، کم غلط بودن، اضافه داشتن زیرنویس و عکس و گراور و چاپ بعضی ملالات، مراثی و مادهتاریخهای نوشته و سروده شده درابه مفتون[۴].
پیش از ورود به متن اشعاری در رثاء و ماده‌تاریخ درگذشت مفتون همدانی به قلم سید کاظم حسینی (داور همدانی)، مهدی دیجوران (دیجور همدانی)، علی‌اکبر سپهری (فرخ همدانی)، ابوالقاسم مسرور آمده[۵] و نیز ابراهیم صفایی شرح‌حال مفتون و چگونگی آشنایی خود با او را به رشته تحریر درآورده است[۶].
مفتون در انواع شعر تسلط داشت غزل و قصیده و مسمط را خوب می‌گفت؛ ولی بیشتر کار او در شعر قصیده‌سرائی بود. بسیاری از غزلهای خوب «حافظ» و «شمس» و «صفی» را تضمین کرده و الحق نیکو از عهده برآمده است[۷]. در شعرهای خود از صنایع لفظی بهره می‌گرفت و شعر خود را با این صنایع می‌آراست و گاهی هم توجه بسیار او به جنبه فنی شعر و یا انتخاب ردیف‌های مشکل کلامش را سنگین و ثقیل می‌کرد. مفتون چون در مکتب تصوف پرورش یافته و خود صوفی پاکضمیری بود، بیشتر شعرها به‌ویژه قصیده‌هایش با معانی و اصطلاحات عرفانی آمیخته بود. او به «باباطاهر» ارادت می‌ورزید و هر ماه یک یا دو بار به زیارت آرامگاه او می‌شتافت و با یاد او خلوت می‌کرد. بخشی از شعرهای مفتون به اقتضای معتقدات مذهبی، رنگ مذهبی دارد:
| نام دل شکسته در اینجا چو برده شد | یاد آمدم ز عترت مظلوم کربلا | |
| در کربلا، دلا! دل زینب شکسته شد | زیرا فلک نموده به زینب بسی جفا | |
| یکسو حسین کشته فتاده به قتلگه | عباس را دو دست ز یکسو زتن جدا[۸] |
یا این ابیات:
| خیز ای صنم! که ماه صیام آمد | بوی خدا مرا به مشام آمد | |
| صوم و صلوة پایه دین گردید | خاصه کنون که ماه صیام آمد | |
| امشب هلال یکشبه رؤیت شد | گویی ز کردگار پیام آمد | |
| هر کس گرفت روزه، مسلمان است | شد صوم حتم و کار تمام آمد[۹] |
و چون از احساس پاک ملی و ایرانی نیز برخوردار بود و اندیشه‌اش از مسائل سیاسی ایران تأثیر می‌پذیرفت، گاهی هم آثارش با افکار ملی و سیاسی آمیخته می‌شد و به‌خصوص در شعرهای مفتون از سال 1320 تا 1332 اندیشه‌های سیاسی و ملی نمود ویژه‌ای داشت[۱۰].
بخش قصاید با این ابیات آغاز شده است:
| آمد به گوش هوش مرا دوش این ندا | یا من غرقت فی لجج النفس و الهوا | |
| تا کی به کار قادر مطلق به چون و چند؟ | ممکن کجا و واجب بی چون و بی چرا | |
| عالم چو کشتی است و همه ساکنان او | کشتی نشستگان و بود ناخدا، خدا [۱۱] |
خداوند روزی موجودات را در هرکجا که باشند به آن‌ها عطا می‌کند؛ بدون حساب‌های عادی و بشری و از راهی که گمان آن را هم نمی‌کنند (عنکبوت: 60؛ آل‌عمران: 37؛ نور: 38). این موضوع در آثار مختلف شعرا موجود است و نظامی و سعدی نیز در آثار خویش آورده‌اند:
نظامی:
| غم روزی مخور تا روز ماند | که خود روزی‌رسان روزی رساند |
سعدی نیز در باب ششم قناعت می‌گوید:
.| مخور هول ابلیس تا جان دهد | هم آن‌کس که دندان دهد نان دهد[۱۲] |
مفتون نیز در ابتدای قصیده‌ای چنین می‌سراید:
| قومی نشسته‌اند و غم رزق می‌خورند | یا رب! به این گروه، کمی عقل کن عطا | |
| یکعمر رزق داده خداوند و خورده‌اند | غم خورده‌اند و رزق به یکعمر چون گدا | |
| ای دل! به آن کسان که غم رزق می‌خورند | برگو: خدا زیاد کند روزی شما[۱۳] |
مسمطات نیز با اشعار در مدح و منقبت مولای متقیان علی(ع) آغاز شده است. در فرازی آن چنین می‌خوانیم:
| پناه بایست برد به درگه کردگار | یا به علی ولی، امین پروردگار | |
| صهر نبی، دست حق، حیدر دلدل سوار | آنکه شهان را بود غلامیش افتخار | |
| آنکه به درگاه اوست کم زغبار آفتاب | [۱۴] |
توصیف مفتون از هواپیما نیز جالب است:
| ای دل به جو نیلگون، عنقای روئین‌پر نگر | سیمرغ آتش‌بال بین، شاهین آتشخور نگر | |
| بگشوده پر بر آسمان، آتشفشان اژدر نگر | طیاره‌ها، سیاره‌ها، بر گنبد اخضر نگر |
دیوان مفتون با بخش متفرقات و ارائه دو تلگراف که در حمایت از مصدق سروده خاتمه یافته است[۱۵].
وضعیت کتاب
کتاب فاقد فهرست مطالب است. در انتهای کتاب فهرستی از اغلاط با ذکر صفحه و سطر و صحیح آن ارائه شده است.
پانویس
- ↑ ر.ک: مقدمه، ص6-5
- ↑ ر.ک: شرح‌حال مفتون همدانی، صفحه بیست‌ویک و بیست‌ودو
- ↑ ر.ک: مفتون، رضا، ص244
- ↑ ر.ک: مقدمه کتاب، شرح‌حال مفتون همدانی، صفحه سی‌ویک و سی‌ودو
- ↑ ر.ک: همان، صفحه سی‌وچهار تا سی‌وهشت
- ↑ ر.ک: همان، صفحه چهل‌وسه
- ↑ ر.ک: صفایی ملایری، ابراهیم، ص307-306
- ↑ ر.ک: متن کتاب، ص7-6
- ↑ ر.ک: همان، ص76
- ↑ ر.ک: مقدمه کتاب، شرح‌حال مفتون همدانی، صفحه چهل‌وشش
- ↑ ر.ک: متن کتاب، ص3
- ↑ ر.ک: کرمی، محمدحسین، ص153
- ↑ ر.ک: متن کتاب، ص4
- ↑ ر.ک: همان، ص159
- ↑ ر.ک: همان، ص830
منابع مقاله
- مقدمه، شرح‌حال مفتون همدانی و متن کتاب.
- مفتون، رضا، «مفتون همدانی و ترجیع‌بندهای ورزش باستانی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، فرهنگ مردم، تابستان 1387، شماره 26، صفحات 243 تا 249.
- کرمی، محمدحسین، «سیر اندیشه در آثار نظامی و سعدی»، پایگاه مجلات تخصصی نور: شناخت، بهار 1381، شماره 33، صفحه 137 تا 178.
- صفایی ملایری، ابراهیم، «مفتون همدانی»، پایگاه مجلات تخصصی نور: ارمغان، دوره بیست‌وهشتم، مهر 1338، شماره 7، صفحه 304 تا 314.