دیوان عالم و عارف ربانی، حکیم الهی مرحوم شیخ عباس طهرانی (طاب ثراه)، متخلص به منزوی

‏دیوان عالم و عارف ربانی، حکیم الهی مرحوم شیخ عباس طهرانی (طاب ثراه)، متخلص به منزوی
پدیدآوران	طهرانی، عباس (نویسنده)
عنوان‌های دیگر	ديوان عالم و عارف رباني حکيم الهي مرحوم عباس طهراني طاب ثراه متخلص به منزوي
ناشر	انصاريان
مکان نشر	ايران - قم
سال نشر	مجلد1: 1373ش ,
موضوع	شعر فارسی - قرن 14 شعر مذهبي - قرن 14
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‏‎‏PIR‎‏ ‎‏8146‎‏ ‎‏/‎‏ه‎‏4‎‏د‎‏9‎‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

برای دیگر کاربردها، دیوان اشعار (ابهام‌ زدایی) را ببینید.

دیوان عالم و عارف ربانی، حکیم الهی مرحوم شیخ عباس طهرانی (طاب ثراه)، متخلص به منزوی، مجموعه قصاید، مراثی، مدایح و توسل، غزلیات و رباعیات این مؤلف به زبان فارسی است. اکثر محتوای دیوان قصیده است. پدیدآور، مجموعه‌ای از مفاهیم عقیدتی، اخلاقی، فلسفی و مضامین برخی احادیث را در کتاب به‌صورت منظوم بیان کرده است. اشعار این دیوان، به‌لحاظ محتوایی مضمون دینی دارند.

ساختار

کتاب، دارای مختصری از شرح حال مؤلف، خطبه (به زبان عربی) و محتوای اشعار (قصاید، مراثی، مدایح و توسل، غزلیات و رباعیات) است.

گزارش محتوا

نویسنده در خطبه آغازین کتاب، پس از حمد الهی و درود بر پیامبر(ص) و خاندان پاکش (با مضامین فلسفی و عرفانی) و لعنت بر دشمنانشان، می‌نویسد: «و بعد هذه قصيدة رائية نظمتها بالفارسیة و هي ممّا سنح بخاطري الفاتر مع تشتّت الحال و تقلب الأحوال. أهديتها لمن بلغه هذا المقال و أرجو منهم أن يدعوا لي حسن المآل و الحشر مع محمد و الآل(ص)، فإنّه أعظم المنال»؛ (حاصل معنا: این قصیده‌ای است با قافیه «راء»، به زبان فارسی که در حال پریشانی خاطر و تقلب احوال به ذهنم آمده است. آن را به کسی که این گفتار به او برسد، پیشکش می‌کنم و امید به دعای خیرش برای عاقبت‌به‌خیری و محشور شدنم با پیامبر(ص) و خاندانش دارم؛ چراکه این امر بهترین دستاورد برای انسان است).

شیخ عباس تهرانی (منزوی)، پس از خطبه کتاب اشعارش را با قصیده‌ای در مدح امیر مؤمنان علی(ع) آغاز می‌کند.

هر لحظه کند جلوه دیگر رخ دلدار		پیداست ولی کو به جهان دیده دیدار
تا سرمه وحدت نکشی بر بصر خویش		بی‌پرده تجلی نکند از در و دیوار

....

بی‌پرده چو خواهی نگری روی خدا را		بنگر به علی علوی حیدر کرار
وجه ‎الله و عین ‎الله و جنب ‎الله و ممسوس		در ذات خدا گشته علی آن شه ابرار
هم دست خدا، گوش خدای ازلی شد		بشنو به حقیقت، نه مجاز این همه گفتار
گر نیست خدا، نیز جدا هم ز خدا نیست		ور هست بشر، لیک بود مظهر دادار
یعنی که خدا جلوه از اندام علی کرد		چون خواست کند از افق غیب خود اظهار
هم غیب و شهود است هم اسماء و هم افعال		هم ظاهر و هم باطن و هم نقطه پرگار
هم اول و هم آخر و هم حاضر و غایب		هم ساقی و هم شاهد و هم باده و می‌خوار
با این همه اوصاف و کمالات که او راست		شد فخر علی بندگی احمد مختار
فرمود نبی هم که علی جان من آمد		از «أنفسنا» برخوان این نکته و هشدار
بس نکته باریک‎تر از مو که در اینجاست		بس معنی نازک شده پنهان به خط یار
دریای عمیقی است که بس کشتی افکار		شد غرق در این بحر و کسی نیست خبردار
ترسم که دل‎آزرده شوی ورنه سخن هست		در وصف علی در دل من بی‎حد و بسیار
من کی بتوانم که کنم مدح شهی را		که کرده نبی عجز خود از مدح وی اظهار
فرمود که گر تنگ نبد حوصله خلق		از آنکه نمایند خدایی تو اقرار
در وصف تو گفتم کلماتی که نمایند		خاک کف پای تو شفای تن بیمار
نشناخت تو را کس به جهان غیر من و حق		نشناخت مرا هیچ‎کسی جز تو و دادار
نشناخت خدا را دگری غیر من و تو		ما از شجر واحد و مردم همه ز اشجار

.

غالب اشعار کتاب در قالب قصیده سروده شده‌اند و استفاده شاعر از مضامین و اصطلاحات فلسفی و عرفانی در همه اشعار آشکار است. در کل، محتوای اشعار حاج شیخ عباس تهرانی متخلص به منزوی، بن‌مایه دینی دارد و در میان مفاهیم دینی هم بیشتر به سراغ مفاهیم عقیدتی (کلامی)، اخلاقی و توضیح برخی روایات رفته است. برخی مضامین نظم‎یافته در این اثر عبارتند از: مدح امیر مؤمنان و خاندان عصمت(ع)، براهین اثبات صانع و خالق، اجماعی بودن اصل وجود صانع و اجماع بر صانع نادیده و اینکه صانع در همه جا هست، مالکیت خدا، بیان مظهر اسم مبارک الله، توضیح لك يا إلهي وحدانية العدد، بیان اسماء و صفات الهی، مسلّم بودن عالم غیب و ملکوت، پی بردن از اتقان خلقت به کمالات آن، بیان لا جبر و لا تفويض و روشن ساختن معنی تفویض، مباحث مربوط به نبوت مانند عصمت و...، بیان معنی حدیث قدسی كنت كنزا مخفيا، منظومه‌ای در حدیث کساء، برخی مفاهیم اخلاقی و عرفانی مانند مقام تسلیم، وسوسه نفس، نتایج متابعت عقل و نفس، حضور خدا در همه جا، بیان مضر بودن تمدن و تجدد بی تدین برای جامعه بشر، بیان و قليل من عبادي الشكور (سبأ: 13) و حب الدنيا رأس كل خطیئة، برتری مسلمانان بر سایر امت‎ها و سایر ملل در صورت ایمان داشتن آنان، مباحث مربوط به نفس مانند معرفت نفس، حکمت احتیاج نفس به بدن، توضیح حدیث معروف «من عرف نفسه فقد عرف ربه»، رجوع به مقصود در معرفت نفس و...، مظهریت پدر و مادر و انبیا و اولیا برای اسم «رب» الهی، تولد هر فرزندی بر فطرت (كل مولود يولد علی الفطرة)، مشروطیت و...

از رباعیات نویسنده است:

یا رب رخ زرد و دل آگاهم ده		از لطف، نشان راه خود از چاهم ده
بر من منگر بر کرم خویش نگر		در بزم مقربان خود راهم ده

.

وضعیت کتاب

فهرست مطالب در ابتدای اثر ذکر شده است. «هر کلمه یا کلماتی که نسخه‌بدل داشته، درشت نوشته شده و نسخه‌بدل آن در پاورقی آورده شده». تصویر نویسنده، پس از صفحه عنوان و در صفحه اطلاعات کتاب آمده است..

منابع مقاله

خطبه و متن کتاب.