تهذيب الأحكام: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    (صفحه ای تازه حاوی «<div class='wikiInfo'> [[پرونده:NUR01346J1.jpg|بندانگش» ایجاد کرد.)
     
    جز (جایگزینی متن - '(د ' به '(متوفای ')
     
    (۴۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۱: خط ۱:
    <div class='wikiInfo'>
    {{جعبه اطلاعات کتاب
    [[پرونده:NUR01346J1.jpg|بندانگشتی|تهذيب الأحكام ]]
    | تصویر =NUR01346J1.jpg
    {| class="wikitable aboutBookTable" style="text-align:Right"
    | عنوان =تهذیب الأحکام
    |+ |
    | عنوان‌های دیگر =المقنعه. شرح
    |-
    ! نام کتاب!! data-type='bookName'|تهذيب الأحكام
    |-
    |نام های دیگر کتاب
    |data-type='otherBookNames'|المقنعه. شرح


    مشیخه تهذیب الاحکام. شرح
    مشیخه تهذیب الاحکام. شرح
    خط ۱۶: خط ۱۱:


    فی شرح المقنعة للشیخ المفید رضوان الله علیه
    فی شرح المقنعة للشیخ المفید رضوان الله علیه
    |-
    | پدیدآوران =
    |پدیدآورندگان
    [[آخوندی، محمد]] (مصحح)
    |data-type='authors'|[[آخوندی، محمد]] (مصحح)


    [[طوسی، محمد بن حسن]] (نويسنده)
    [[طوسی، محمد بن حسن]] (نویسنده)


    [[آخوندی، علی]] (گردآورنده)
    [[آخوندی، علی]] (گردآورنده)


    [[خرسان، حسن]] (محقق و معلق)
    [[خرسان، سید حسن]] (محقق و معلق)


    [[خرسان، حسن]] (نويسنده)
    [[خرسان، سید حسن]] (نویسنده)
    |-
    | زبان =عربی
    |زبان  
    | کد کنگره =‏BP‎‏ ‎‏158‎‏/‎‏4‎‏ ‎‏/‎‏م‎‏7‎‏ ‎‏م‎‏7026‎‏ ‎‏1365‎‏ب
    |data-type='language'|عربی
    | موضوع =
    |-
    احادیث احکام
    |کد کنگره  
    |data-type='congeressCode' style='direction:ltr'|‏BP‎‏ ‎‏158‎‏/‎‏4‎‏ ‎‏/‎‏م‎‏7‎‏ ‎‏م‎‏7026‎‏ ‎‏1365‎‏ب
    |-
    |موضوع  
    |data-type='subject'|احادیث احکام


    احادیث شیعه - قرن 4ق.
    احادیث شیعه - قرن 4ق.
    خط ۴۶: خط ۳۵:


    مفید، محمد بن محمد، 336 - 413ق. المقنعه - نقد و تفسیر
    مفید، محمد بن محمد، 336 - 413ق. المقنعه - نقد و تفسیر
    |-
    | ناشر =
    |ناشر  
    دار الکتب الإسلامیة
    |data-type='publisher'|دار الکتب الإسلامیة
    | مکان نشر =تهران - ایران
    |-
    | سال نشر = 1365 ش  
    |مکان نشر  
    |data-type='publishPlace'|تهران - ایران
    |-
    |سال نشر  
    |data-type='publishYear'| 1365 هـ.ش  
    |-class='articleCode'
    |کد اتوماسیون
    |data-type='automationCode'|1346
    |}
    </div>


    | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE01346AUTOMATIONCODE
    | چاپ =4
    | تعداد جلد =10
    | کتابخانۀ دیجیتال نور =01346
    | کتابخوان همراه نور =01346
    | کد پدیدآور =


    == معرفى اجمالى ==
    | پس از =
    | پیش از =
    }}


    '''تهذیب الأحکام'''، اثر [[ابوجعفر محمد بن حسن طوسى]]، معروف به [[طوسی، محمد بن حسن|شیخ طوسی]] (متوفاى 460ق)، سومین کتاب از کتب اربعه روایى شیعه است که تحقیق آن توسط [[حسن خرسان]] انجام گرفته و به همت [[محمد آخوندى]] و [[على آخوندى]] گردآورى و مورد تصحیح قرار گرفته است.


    «تهذيب الأحكام»، اثر ابوجعفر محمد بن حسن طوسى، معروف به شيخ طوسى (متوفاى 460ق)، سومين كتاب از كتب اربعه روايى شيعه است كه تحقيق آن توسط حسن خرسان انجام گرفته و به همت محمد آخوندى و على آخوندى گردآورى و مورد تصحيح قرار گرفته است.
    «تهذیب الأحکام»، شرحى حدیثى بر کتاب «[[المقنعة]]» [[شیخ مفید]] است. [[طوسی، محمد بن حسن|شیخ طوسی]] که در جوانى شاگرد [[شیخ مفید]] بوده است تصمیم مى‌گیرد شرحى بر کتاب [[المقنعة]] استاد خود بنگارد و روایات مربوط به هر حکم و فتوا را بیان کند.


    «تهذيب الأحكام»، شرحى حديثى بر كتاب «المقنعة» شيخ مفيد است. شيخ طوسى كه در جوانى شاگرد شيخ مفيد بوده است تصميم مى‌گيرد شرحى بر كتاب «المقنعة» استاد خود بنگارد و روايات مربوط به هر حكم و فتوا را بيان كند.
    درباره زمان تألیف کتاب باید گفت که شیخ، کتاب را در سن حدود 25 یا 26 سالگى شروع کرده است و این نشانگر نبوغ و رشد فوق‌العاده علمى اوست که در این سن چنین کتابى در محضر شیخ مفید نگاشته است؛ زیرا شیخ مفید در آغاز نگارش کتاب زنده بود است؛ ازاین‌رو در پایان نام او جمله «أیده الله تعالى» را ذکر مى‌کند؛ ولى پس از نگارش قسمتى از کتاب، شیخ مفید از دنیا مى‌رود (413ق) و [[طوسی، محمد بن حسن|شیخ طوسی]] از او با عنوان «رحمه‌الله» یاد مى‌کند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/34938/3/506 مدنى بجستانى، سید محمود، ص506]</ref>
     
    درباره زمان تأليف كتاب بايد گفت كه شيخ، كتاب را در سن حدود 25 يا 26 سالگى شروع كرده است و اين نشانگر نبوغ و رشد فوق‌العاده علمى اوست كه در اين سن چنين كتابى در محضر شيخ مفيد نگاشته است؛ زيرا شيخ مفيد در آغاز نگارش كتاب زنده بود است؛ ازاين‌رو در پايان نام او جمله «أيده الله تعالى» را ذكر مى‌كند؛ ولى پس از نگارش قسمتى از كتاب، شيخ مفيد از دنيا مى‌رود (413ق) و شيخ طوسى از او با عنوان «رحمه‌الله» ياد مى‌كند (مدنى بجستانى، سيد محمود، ص506).


    == ساختار ==
    == ساختار ==
    در ابتداى کتاب سه مقدمه از ناشر، محقق و مؤلف آمده و در انتهاى کتاب مشیخه ذکر شده است.


    [[طوسی، محمد بن حسن|شیخ طوسی]] ابتدا کلام شیخ مفید در کتاب «المقنعة» را ذکر و سپس روایات مربوط را بیان مى‌کند، ولى این التزام به شرح مقنعة بیشتر از باب 12 کتاب الصلاة، «باب فضل الصلاة و المفروض منها و المسنون» به طول نمى‌انجامد و از آن قست به بعد خود مؤلف روایات را به‌صورت مبوب و منظم تا پایان کتب فقهى دنبال مى‌کند و دیگر از مقنعه سخن به میان نمى‌آورد. این کتاب داراى 13590 حدیث است که ضمن 393 باب تنظیم و تبویب شده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/34938/3/501 همان، ص501]</ref>


    در ابتداى كتاب سه مقدمه از ناشر، محقق و مؤلف آمده و در انتهاى كتاب مشيخه ذكر شده است.
    ایشان ذیل هر باب، روایات مرتبط را ذکر، سپس روایات مخالف و جواب توجیه و تأویل خویش را بیان مى‌کند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/34938/3/502 ر.ک: همان، ص502]</ref>
     
    شيخ طوسى ابتدا كلام شيخ مفيد در كتاب «المقنعة» را ذكر و سپس روايات مربوط را بيان مى‌كند، ولى اين التزام به شرح مقنعة بيشتر از باب 12 كتاب الصلاة، «باب فضل الصلاة و المفروض منها و المسنون» به طول نمى‌انجامد و از آن قست به بعد خود مؤلف روايات را به‌صورت مبوب و منظم تا پايان كتب فقهى دنبال مى‌كند و ديگر از مقنعه سخن به ميان نمى‌آورد. اين كتاب داراى 13590 حديث است كه ضمن 393 باب تنظيم و تبويب شده است (همان، ص501).
     
    ايشان ذيل هر باب، روايات مرتبط را ذكر، سپس روايات مخالف و جواب توجيه و تأويل خويش را بيان مى‌كند (ر.ك: همان، ص502).


    == گزارش محتوا ==
    == گزارش محتوا ==
    همان طور که مى‌دانیم یک روایت از دو قمست سند و متن تشکیل شده است. در قسمت سند روایات، [[طوسی، محمد بن حسن|شیخ طوسی]] در ابتداى کتاب، همانند شیخ کلینى عمل کرده است و تمامى اشخاص سند را به‌طور کامل در ابتداى حدیث ذکر مى‌کند، ولى پس از نگارش مقدارى از کتاب براى صرفه‌جویى در وقت، شیوه دوم (شیوه شیخ صدوق) را برمى‌گزیند و فقط راوى آخرین را ذکر مى‌کند و سند به آنها را به بخش پایانى کتاب؛ یعنى مشیخه وامى‌گذارد.


    اولین شخصى که شیخ در مشیخه سند خود را به او ذکر کرده است، [[ثقةالإسلام محمد بن یعقوب کلینى]] و آخرین آنها ابوطالب انبارى است.


    همان طور كه مى‌دانيم يك روايت از دو قمست سند و متن تشكيل شده است. در قسمت سند روايات، شيخ طوسى در ابتداى كتاب، همانند شيخ كلينى عمل كرده است و تمامى اشخاص سند را به‌طور كامل در ابتداى حديث ذكر مى‌كند، ولى پس از نگارش مقدارى از كتاب براى صرفه‌جويى در وقت، شيوه دوم (شيوه شيخ صدوق) را برمى‌گزيند و فقط راوى آخرين را ذكر مى‌كند و سند به آنها را به بخش پايانى كتاب؛ يعنى مشيخه وامى‌گذارد.
    وى قسمتى از سند روایات را به کتاب فهرست خود ارجاع داده و قسمتى را نیز در کتاب دیگر خود «[[الاستبصار]]» بیان کرده است. مجموعه سندهاى شیخ در مشیخه «تهذیب الأحکام»، «الاستبصار» و نیز در کتاب «[[فهرست طوسی|الفهرست]]» او به 856 سند بالغ مى‌شود که همراه با معرفى، صحت، وثاقت، ضعف، مجهول بودن و سایر ویژگى‌هاى آن در جلد 24 «[[مستدرک الوسائل]]» آمده است و تعدادى از آنها (54 نفر) را [[شیخ حر عاملى]] در جلد پایانى «[[وسائل الشیعة]]» ذکر کرده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/34938/3/504 ر.ک: همان، ص504]</ref>
     
    اولين شخصى كه شيخ در مشيخه سند خود را به او ذكر كرده است، ثقةالإسلام محمد بن يعقوب كلينى و آخرين آنها ابوطالب انبارى است.
     
    وى قسمتى از سند روايات را به كتاب فهرست خود ارجاع داده و قسمتى را نيز در كتاب ديگر خود «الاستبصار» بيان كرده است. مجموعه سندهاى شيخ در مشيخه «تهذيب الأحكام»، «الاستبصار» و نيز در كتاب «الفهرست» او به 856 سند بالغ مى‌شود كه همراه با معرفى، صحت، وثاقت، ضعف، مجهول بودن و ساير ويژگى‌هاى آن در جلد 24 «مستدرك الوسائل» آمده است و تعدادى از آنها (54 نفر) را شيخ حر عاملى در جلد پايانى «وسائل الشيعة» ذكر كرده است .ك: همان، ص504).
     
    اين مجموعه، دربردارنده افزون بر 13 هزار حديث اماميه در تمامى ابواب فقهى است كه به‌مناسبت، توضيحاتى از مؤلف را نيز در بر دارد.
     
    در 3 مجلد نخست، شيخ طوسى با محوريت بيشترى كه براى «المقنعة» قائل بوده، نخست اخبارى در شرح آن گرد آورده و پس از پايان موضوعات، بار ديگر ابواب مشابهى را با عنوان «أبواب الزيادات» به مجموعه افزوده است كه حالت مكمل دارد. چنين تفكيكى از جلد چهارم به بعد ديده نمى‌شود و 7 جلد باقى كتاب، ساختار همگنى دارد (بخش فقه، علوم قرآنى و حديث، ج16، ص450).
     
    ايشان گاه ضمن برخى از كتاب‌ها مطالب مهم ديگرى به‌صورت استطراد و تكمله آورده است؛ نظير بحث خمس و بحث جزيه در زكات، امر به معروف در جهاد، زيارت و مختصرى از زندگى معصومين(ع) در حج (ر.ك: مدنى بجستانى، سيد محمود، ص502).
     
    كتاب تهذيب، افزون بر اهميت حديثى از اهميت فقهى نيز برخوردار است. نه‌تنها شيخ طوسى خود در معرفى اين كتاب در «الفهرست»، بر ارزش فقهى آن تأكيد كرده، بلكه در منابع پسين فقه اماميه، به هنگام اشاره به اختلاف آراى شيخ طوسى، آراى او در تهذيب نيز در كنار آثار فقهى‌اش چون «النهاية» و «المبسوط» و «الخلاف»، مورد توجه نويسندگان قرار گرفته است (بخش فقه، علوم قرآنى و حديث، ج16، ص450).
     
    == وضعيت كتاب ==


    این مجموعه، دربردارنده افزون بر 13 هزار حدیث امامیه در تمامى ابواب فقهى است که به‌مناسبت، توضیحاتى از مؤلف را نیز در بر دارد.


    «تهذيب الأحكام»، به نوبه خود مورد توجه عالمان سده‌هاى متأخر قرار گرفته و شروح و حاشيه‌هايى بر آن نوشته شده است، از جمله:
    در 3 مجلد نخست، [[طوسی، محمد بن حسن|شیخ طوسی]] با محوریت بیشترى که براى «المقنعة» قائل بوده، نخست اخبارى در شرح آن گرد آورده و پس از پایان موضوعات، بار دیگر ابواب مشابهى را با عنوان «أبواب الزیادات» به مجموعه افزوده است که حالت مکمل دارد. چنین تفکیکى از جلد چهارم به بعد دیده نمى‌شود و 7 جلد باقى کتاب، ساختار همگنى دارد<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/3242 بخش فقه، علوم قرآنى و حدیث، ج16، ص450]</ref>


    1. شرحى از صاحب مدارك (د 1009ق)؛
    ایشان گاه ضمن برخى از کتاب‌ها مطالب مهم دیگرى به‌صورت استطراد و تکمله آورده است؛ نظیر بحث خمس و بحث جزیه در زکات، امر به معروف در جهاد، زیارت و مختصرى از زندگى معصومین(ع) در حج<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/34938/3/502 ر.ک: مدنى بجستانى، سید محمود، ص502]</ref>


    2. شرحى ناتمام از مولا محمدامين استرآبادى (د 1036ق)؛
    کتاب تهذیب، افزون بر اهمیت حدیثى از اهمیت فقهى نیز برخوردار است. نه‌تنها [[طوسی، محمد بن حسن|شیخ طوسی]] خود در معرفى این کتاب در «الفهرست»، بر ارزش فقهى آن تأکید کرده، بلکه در منابع پسین فقه امامیه، به هنگام اشاره به اختلاف آراى [[طوسی، محمد بن حسن|شیخ طوسی]]، آراى او در تهذیب نیز در کنار آثار فقهى‌اش چون «[[النهایة في مجرد الفقه و الفتاوی|النهایة]]» و «[[المبسوط]]» و «[[الخلاف]]»، مورد توجه نویسندگان قرار گرفته است.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/3242 بخش فقه، علوم قرآنى و حدیث، ج16، ص450]</ref>


    3. ملاذ الأخيار از محمدباقر مجلسى (د 1111ق)؛
    ==وضعیت کتاب==


    4. مقصود الأنام از نعمت‌الله جزايرى (د 1112ق)؛
    «تهذیب الأحکام»، به نوبه خود مورد توجه عالمان سده‌هاى متأخر قرار گرفته و شروح و حاشیه‌هایى بر آن نوشته شده است، از جمله:


    5. چند حاشيه از كسانى چون شيخ حسن صاحب معالم، آقا جمال خوانسارى، ميرزا عبدالله افندى، قاضى نورالله شوشترى و وحيد بهبهانى؛
    #شرحى از [[صاحب مدارک]] (متوفای  1009ق)؛
    #شرحى ناتمام از [[مولا محمدامین استرآبادى]] (متوفای  1036ق)؛
    #[[ملاذ الأخیار]] از [[محمدباقر مجلسى]] (متوفای  1111ق)؛
    #[[مقصود الأنام]] از [[نعمت‌الله جزایرى]] (متوفای  1112ق)؛
    #[[تنبیه الأریب و تذکرة الحبیب در شرح شرح اسانید کتاب]]، از [[هاشم بحرانى]]؛
    #[[ترتیب التهذیب از هاشم بحرانى]]؛
    #[[تصحیح أسانید التهذیب]] از [[مولا محمد بن على اردبیلى]]؛
    #چند حاشیه از کسانى چون [[شیخ حسن صاحب معالم]]، [[آقا جمال خوانسارى]]، [[میرزا عبدالله افندى]]، [[قاضى نورالله شوشترى]] و [[وحید بهبهانى]].


    6. تنبيه الأريب و تذكرة الحبيب در شرح شرح اسانيد كتاب، از هاشم بحرانى؛


    7. ترتيب التهذيب از هاشم بحرانى؛
    تهذیب الأحکام، بارها به چاپ رسیده است، اما چاپ‌هاى تحقیقى آن نخست به کوشش [[خرسان، سید حسن|حسن موسوى خرسان]] در نجف (1379ق) و بار دیگر به کوشش [[على‌اکبر غفارى]] در تهران (1417ق)، هر دو در 10 مجلد صورت گرفته است.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/3242 ر.ک: همان، ص450 و 451]</ref>


    8. تصحيح أسانيد التهذيب از مولا محمد بن على اردبيلى.
    فهارس هر جلد در پایان همان جلد آمده است. پاورقى‌هاى کتاب به منابع دیگر حدیث در کتب اربعه اختصاص یافته است.


    تهذيب الأحكام، بارها به چاپ رسيده است، اما چاپ‌هاى تحقيقى آن نخست به كوشش حسن موسوى خرسان در نجف (1379ق) و بار ديگر به كوشش على‌اكبر غفارى در تهران (1417ق)، هر دو در 10 مجلد صورت گرفته است (ر.ك: همان، ص450 و 451).
    در پایان جلد دهم بعد از فهرست محتویات، مشیخه آمده است که شماره صفحات آن از ابتدا شروع مى‌شود و به صفحه 92 ختم مى‌شود.


    فهارس هر جلد در پايان همان جلد آمده است. پاورقى‌هاى كتاب به منابع ديگر حديث در كتب اربعه اختصاص يافته است.
    ==پانویس==
    <references/>


    در پايان جلد دهم بعد از فهرست محتويات، مشيخه آمده است كه شماره صفحات آن از ابتدا شروع مى‌شود و به صفحه 92 ختم مى‌شود.


    == منابع مقاله ==
    == منابع مقاله ==
    #[https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/3242 بخش فقه، علوم قرآنى و حدیث، دایرةالمعارف بزرگ اسلامى، زیر نظر کاظم موسوى بجنوردى، ج16، چاپ اول، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامى، تهران، 1387ش].
    #مدنى بجستانى، سید محمود، فرهنگ کتب حدیثى شیعه، ج1، تهران، مؤسسه انتشارات امیر کبیر، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل، 1385.


    {{آثار شیخ طوسی}}
    {{جوامع روایی شیعه}}


    1. بخش فقه، علوم قرآنى و حديث، دايرةالمعارف بزرگ اسلامى، زير نظر كاظم موسوى بجنوردى، ج16، چاپ اول، مركز دايرةالمعارف بزرگ اسلامى، تهران، 1387ش.
    ==وابسته‌ها==
    {{وابسته‌ها}}


    2. مدنى بجستانى، سيد محمود، فرهنگ كتب حديثى شيعه، ج1، تهران، مؤسسه انتشارات امير كبير، شركت چاپ و نشر بين‌الملل، 1385.
    [[تهذیب الأحکام (طوسی)]]


     
    [[الوافی]]
    == وابسته‌ها ==
    [[الوافي]]


    [[گزیده تهذیب]]
    [[گزیده تهذیب]]


    [[ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار]]
    [[ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار]]
    == پیوندها ==
     


    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    [[رده:اسلام، عرفان، غیره]]
    [[رده:اسلام، عرفان، غیره]]
    [[رده:فقه و اصول]]
    [[رده: فقه و اصول]]
    [[رده:اصول فقه (آثارکلی)]]
    [[رده:اصول فقه (آثارکلی)]]
    [[رده:اصول فقه شیعه]]
    [[رده:اصول فقه شیعه]]

    نسخهٔ کنونی تا ‏۲۸ آوریل ۲۰۲۳، ساعت ۰۵:۴۰

    تهذیب الأحکام
    تهذيب الأحكام
    پدیدآورانآخوندی، محمد (مصحح)

    طوسی، محمد بن حسن (نویسنده)

    آخوندی، علی (گردآورنده)

    خرسان، سید حسن (محقق و معلق)

    خرسان، سید حسن (نویسنده)
    عنوان‌های دیگرالمقنعه. شرح

    مشیخه تهذیب الاحکام. شرح

    شرح مشیخه تهذیب الاحکام

    التهذیب

    فی شرح المقنعة للشیخ المفید رضوان الله علیه
    ناشردار الکتب الإسلامیة
    مکان نشرتهران - ایران
    سال نشر1365 ش
    چاپ4
    موضوعاحادیث احکام

    احادیث شیعه - قرن 4ق.

    طوسی، محمد بن حسن، 385 - 460ق. مشیخه تهذیب الاحکام - نقد و تفسیر

    فقه جعفری - قرن 4ق.

    محدثان شیعه

    مفید، محمد بن محمد، 336 - 413ق. المقنعه - نقد و تفسیر
    زبانعربی
    تعداد جلد10
    کد کنگره
    ‏BP‎‏ ‎‏158‎‏/‎‏4‎‏ ‎‏/‎‏م‎‏7‎‏ ‎‏م‎‏7026‎‏ ‎‏1365‎‏ب
    نورلایبمطالعه و دانلود pdf

    تهذیب الأحکام، اثر ابوجعفر محمد بن حسن طوسى، معروف به شیخ طوسی (متوفاى 460ق)، سومین کتاب از کتب اربعه روایى شیعه است که تحقیق آن توسط حسن خرسان انجام گرفته و به همت محمد آخوندى و على آخوندى گردآورى و مورد تصحیح قرار گرفته است.

    «تهذیب الأحکام»، شرحى حدیثى بر کتاب «المقنعة» شیخ مفید است. شیخ طوسی که در جوانى شاگرد شیخ مفید بوده است تصمیم مى‌گیرد شرحى بر کتاب المقنعة استاد خود بنگارد و روایات مربوط به هر حکم و فتوا را بیان کند.

    درباره زمان تألیف کتاب باید گفت که شیخ، کتاب را در سن حدود 25 یا 26 سالگى شروع کرده است و این نشانگر نبوغ و رشد فوق‌العاده علمى اوست که در این سن چنین کتابى در محضر شیخ مفید نگاشته است؛ زیرا شیخ مفید در آغاز نگارش کتاب زنده بود است؛ ازاین‌رو در پایان نام او جمله «أیده الله تعالى» را ذکر مى‌کند؛ ولى پس از نگارش قسمتى از کتاب، شیخ مفید از دنیا مى‌رود (413ق) و شیخ طوسی از او با عنوان «رحمه‌الله» یاد مى‌کند[۱]

    ساختار

    در ابتداى کتاب سه مقدمه از ناشر، محقق و مؤلف آمده و در انتهاى کتاب مشیخه ذکر شده است.

    شیخ طوسی ابتدا کلام شیخ مفید در کتاب «المقنعة» را ذکر و سپس روایات مربوط را بیان مى‌کند، ولى این التزام به شرح مقنعة بیشتر از باب 12 کتاب الصلاة، «باب فضل الصلاة و المفروض منها و المسنون» به طول نمى‌انجامد و از آن قست به بعد خود مؤلف روایات را به‌صورت مبوب و منظم تا پایان کتب فقهى دنبال مى‌کند و دیگر از مقنعه سخن به میان نمى‌آورد. این کتاب داراى 13590 حدیث است که ضمن 393 باب تنظیم و تبویب شده است.[۲]

    ایشان ذیل هر باب، روایات مرتبط را ذکر، سپس روایات مخالف و جواب توجیه و تأویل خویش را بیان مى‌کند[۳]

    گزارش محتوا

    همان طور که مى‌دانیم یک روایت از دو قمست سند و متن تشکیل شده است. در قسمت سند روایات، شیخ طوسی در ابتداى کتاب، همانند شیخ کلینى عمل کرده است و تمامى اشخاص سند را به‌طور کامل در ابتداى حدیث ذکر مى‌کند، ولى پس از نگارش مقدارى از کتاب براى صرفه‌جویى در وقت، شیوه دوم (شیوه شیخ صدوق) را برمى‌گزیند و فقط راوى آخرین را ذکر مى‌کند و سند به آنها را به بخش پایانى کتاب؛ یعنى مشیخه وامى‌گذارد.

    اولین شخصى که شیخ در مشیخه سند خود را به او ذکر کرده است، ثقةالإسلام محمد بن یعقوب کلینى و آخرین آنها ابوطالب انبارى است.

    وى قسمتى از سند روایات را به کتاب فهرست خود ارجاع داده و قسمتى را نیز در کتاب دیگر خود «الاستبصار» بیان کرده است. مجموعه سندهاى شیخ در مشیخه «تهذیب الأحکام»، «الاستبصار» و نیز در کتاب «الفهرست» او به 856 سند بالغ مى‌شود که همراه با معرفى، صحت، وثاقت، ضعف، مجهول بودن و سایر ویژگى‌هاى آن در جلد 24 «مستدرک الوسائل» آمده است و تعدادى از آنها (54 نفر) را شیخ حر عاملى در جلد پایانى «وسائل الشیعة» ذکر کرده است.[۴]

    این مجموعه، دربردارنده افزون بر 13 هزار حدیث امامیه در تمامى ابواب فقهى است که به‌مناسبت، توضیحاتى از مؤلف را نیز در بر دارد.

    در 3 مجلد نخست، شیخ طوسی با محوریت بیشترى که براى «المقنعة» قائل بوده، نخست اخبارى در شرح آن گرد آورده و پس از پایان موضوعات، بار دیگر ابواب مشابهى را با عنوان «أبواب الزیادات» به مجموعه افزوده است که حالت مکمل دارد. چنین تفکیکى از جلد چهارم به بعد دیده نمى‌شود و 7 جلد باقى کتاب، ساختار همگنى دارد[۵]

    ایشان گاه ضمن برخى از کتاب‌ها مطالب مهم دیگرى به‌صورت استطراد و تکمله آورده است؛ نظیر بحث خمس و بحث جزیه در زکات، امر به معروف در جهاد، زیارت و مختصرى از زندگى معصومین(ع) در حج[۶]

    کتاب تهذیب، افزون بر اهمیت حدیثى از اهمیت فقهى نیز برخوردار است. نه‌تنها شیخ طوسی خود در معرفى این کتاب در «الفهرست»، بر ارزش فقهى آن تأکید کرده، بلکه در منابع پسین فقه امامیه، به هنگام اشاره به اختلاف آراى شیخ طوسی، آراى او در تهذیب نیز در کنار آثار فقهى‌اش چون «النهایة» و «المبسوط» و «الخلاف»، مورد توجه نویسندگان قرار گرفته است.[۷]

    وضعیت کتاب

    «تهذیب الأحکام»، به نوبه خود مورد توجه عالمان سده‌هاى متأخر قرار گرفته و شروح و حاشیه‌هایى بر آن نوشته شده است، از جمله:

    1. شرحى از صاحب مدارک (متوفای 1009ق)؛
    2. شرحى ناتمام از مولا محمدامین استرآبادى (متوفای 1036ق)؛
    3. ملاذ الأخیار از محمدباقر مجلسى (متوفای 1111ق)؛
    4. مقصود الأنام از نعمت‌الله جزایرى (متوفای 1112ق)؛
    5. تنبیه الأریب و تذکرة الحبیب در شرح شرح اسانید کتاب، از هاشم بحرانى؛
    6. ترتیب التهذیب از هاشم بحرانى؛
    7. تصحیح أسانید التهذیب از مولا محمد بن على اردبیلى؛
    8. چند حاشیه از کسانى چون شیخ حسن صاحب معالم، آقا جمال خوانسارى، میرزا عبدالله افندى، قاضى نورالله شوشترى و وحید بهبهانى.


    تهذیب الأحکام، بارها به چاپ رسیده است، اما چاپ‌هاى تحقیقى آن نخست به کوشش حسن موسوى خرسان در نجف (1379ق) و بار دیگر به کوشش على‌اکبر غفارى در تهران (1417ق)، هر دو در 10 مجلد صورت گرفته است.[۸]

    فهارس هر جلد در پایان همان جلد آمده است. پاورقى‌هاى کتاب به منابع دیگر حدیث در کتب اربعه اختصاص یافته است.

    در پایان جلد دهم بعد از فهرست محتویات، مشیخه آمده است که شماره صفحات آن از ابتدا شروع مى‌شود و به صفحه 92 ختم مى‌شود.

    پانویس


    منابع مقاله

    1. بخش فقه، علوم قرآنى و حدیث، دایرةالمعارف بزرگ اسلامى، زیر نظر کاظم موسوى بجنوردى، ج16، چاپ اول، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامى، تهران، 1387ش.
    2. مدنى بجستانى، سید محمود، فرهنگ کتب حدیثى شیعه، ج1، تهران، مؤسسه انتشارات امیر کبیر، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل، 1385.

    وابسته‌ها