فهرست كتب الشيعة و أصولهم و أسماء المصنفين و أصحاب الأصول
| فهرست کتب الشیعة و أصولهم و أسماء المصنفین و أصحاب الأصول | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مکتبة المحقق الطباطبائي (گردآورنده)
طوسی، محمد بن حسن (نویسنده) طباطبایی، سید عبدالعزیز (محقق) |
| ناشر | مکتبة المحقق الطباطبائي |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1420 ق |
| چاپ | 1 |
| موضوع | حدیث - علم الرجال
محدثان شیعه - فهرستها نویسندگان شیعه - فهرستها |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 115 /ط9ف9 1378 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
فهرست كتب الشيعة و أصولهم و أسماء المصنفين و أصحاب الأصول، اثر محمد بن حسن طوسى، معروف به شيخ طوسى، به زبان عربى است كه زندگى‌نامه مختصر تعداد زيادى از شخصيت‌هاى شيعى و معرفى آثار علمى برخى از آنها را در بر گرفته است.
شيخ، انگيزه خود را براى نگارش اين اثر، در ابتداى كتاب، با اين مضمون بيان كرده است: چون كه ديدم فهرستى جامع و كامل از نام دانشمندان شيعه و اسامى كتاب‌هاى آنها وجود ندارد، به تأليف اين فهرست ترغيب شدم، با اينكه بزرگانى از شيعه، به فهرست‌نگارى روى آورده بودند، امّا كارهاى آنها ناظر به بخشى از آثار و برخى از شخصيت‌ها بود.
اين كتاب، در بين كتب رجالى جايگاه ويژه‌اى دارد و دانشمندان شيعه و اهل سنت براى آن اعتبار ويژه‌اى قائلند.
شيخ طوسى، از مبرزترين عالمانى است كه با تدوين روش‌مند فهرستى درباره دانشمندان و آثار علمى شيعه، گام بلندى براى معرفى چهره منطقى و علمى تشيع برداشت؛ منظور اين نيست كه فهرست شيخ طوسى، اولين فهرست بوده، زيرا نظراتى هست كه فهرست‌نويسى و تهيه صورتى از آثار علمى گذشتگان يا معاصران، پيش از شيخ نيز، در بين شیعیان و اهل سنت وجود داشته است(شيخ، خود، در مقدمه، به اين نكته توجه داده و مى‌نويسد: جمعى از بزرگان طايفه و اصحاب ما به فهرست‌نگارى از كتاب‌هاى اصحاب ما پرداخته‌اند. آقاى راميار، چند كار فهرست‌نگارى پيش از شيخ را، مانند فهرست ابن عبدون و فهرست ابن غضائرى ياد مى‌كند.)، بلكه مراد اين است كه فهرست شيخ طوسى يكى از اساسى‌ترين و مهم‌ترين فهارس شيعه و مشتمل بر اكثر اطلاعات مربوط به علماى شيعه تا پايان سده ششم قمرى است و يكى از كارنامه‌هاى علمى شيعه تا حدود اواخر همين سده به شمار مى‌آيد.
شيخ، با تأليف اين فهرست، تأثير بسزايى در فهرست‌نگارى و رشد شخصيت‌شناسى و كتاب‌شناسى اسلامى نهاد. پس از او، چندين فهرست، تأليف و عرضه شد، مانند فهرست نجاشى، معالم العلماء و فهرست شيخ منتجب‌الدين.
ساختار
فهرست شيخ، متشكل از سه بخش است:
- بخش مربوط به كسانى كه اسم اصلى آنان معلوم بوده است(اين بخش، بر اساس حروف الفبا كه اولش همزه و آخرش ياء است، تنظيم شده است)؛
- بخش مربوط به كسانى كه به كنيه معروف بوده‌اند و شيخ، نام آنها را نيافته است؛
- بخش مربوط به كسانى كه با قبيله يا شهر يا لقبشان شناخته شده‌اند و اسم و كنيه آنها معلوم نيست.
در مجموع زندگى‌نامه 912 شخصيت و دو هزار عنوان كتاب، معرفى شده است.
گزارش محتوا
اطلاعاتى كه در ذيل هر شخصيت آورده شده، عبارتند از:
- اسم همراه با نسب و پس از آن، كنيه، لقب و ديگر مشخصات مربوط به تمايز وى، مانند محل سكونت؛
- بحث‌هاى رجالى، مانند جرح و تعديل و...؛
- مشاغل و تخصص علمى؛
- معرفى آثار علمى؛
سلسله سند گزارش و اطلاعات و روايات.
شيخ، در مورد شخصيت‌هايى كه همه اين اطلاعات درباره آنها وجود نداشته، به آنچه موجود بوده اكتفا نموده است.
آل بحرالعلوم، معتقد است كه شيخ، در صدد معرفى شخصيت‌هاى امامى(دوازده امامى) و كتب آنها بوده مگر در مواردى كه ضرورت، ايجاب مى‌كرده از غير امامى نيز ياد كند، بنابراین، اصل در فهرست، اماميه بودن است، مگر خود شيخ تذكر به غير امامى بودن داده باشد.
در فهرست، 5 نفر از زيديه و 10 نفر از اهل سنت، به دليل تأليف اثرى درباره مناقب اهل‌بيت(ع)، مورد توجه شيخ قرار گرفته‌اند؛ مثلاً احمد بن محمّد بن سعيد همدانى زيدى، معروف به ابن عقدة را معرفى كرده است، امّا همراه با اعتذار؛ عبارت شيخ، اين‌گونه است: كان زيدياً جارودياً و على ذلك مات و انما ذكرناه فى جملة اصحابنا لكثرة روايته عنهم و خلطته بهم و تصنيفه لهم.
فهرست شيخ، تركيبى از كتاب‌نامه و زندگى‌نامه است، به همين دليل برخى از پژوهشگران فهرست شيخ را هم در زمره كتاب‌هاى رجالى و هم جزو منابع كتاب‌شناسى برشمرده‌اند.
منابع مقاله
- متن و مقدمه كتاب.
- بررسى مؤلفات شيخ طوسى، سيد هاشم رسولى محلاتى، هزاره شيخ طوسى، ص 219.