سواطع الإلهام في تفسير كلام الملك العلام: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    جز (جایگزینی متن - 'امام رضا(ع)' به 'امام رضا(ع) ')
    جز (جایگزینی متن - '(مقدمه نویس)' به '(مقدمه‌نویس)')
     
    (۳۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۱: خط ۱:
    <div class='wikiInfo'>
    {{جعبه اطلاعات کتاب
    [[پرونده:NUR02081J1.jpg|بندانگشتی|سواطع الألهام في تفسیر کلام الملک العلام]]
    | تصویر =NUR02081J1.jpg
    {| class="wikitable aboutBookTable" style="text-align:Right"
    | عنوان =سواطع الإلهام في تفسير كلام الملك العلام
    |+ |
    | عنوان‌های دیگر =
    |-
    | پدیدآوران =  
    ! نام کتاب!! data-type='bookName'|سواطع الألهام في تفسیر کلام الملک العلام
    [[فیضی، ابوالفیض بن مبارک]] (نویسنده)
    |-
    |نام های دیگر کتاب
    |data-type='otherBookNames'|تفسیر القرآن الکریم
    |-
    |پدیدآورندگان
    |data-type='authors'|[[فیضی، ابوالفیض بن مبارک]] (نويسنده)


    [[شبر، عبدالله]] (نويسنده)
    [[آیت‌الله ‌زاده شیرازی، مرتضی]] (مصحح)


    [[آیةالله‌زاده شیرازی، مرتضی]] (مصحح)
    [[بحرالعلوم، سید محمد]] (مقدمه‌نویس)
     
    | زبان =عربی
    [[بحر العلوم، محمد]] (مقدمه نويس)
    | کد کنگره =‏BP‎‏ ‎‏96‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏ف‎‏9‎‏س‎‏9
    |-
    | موضوع =
    |زبان  
    تفاسیر شیعه - قرن 10ق.
    |data-type='language'|عربی
    |-
    |کد کنگره  
    |data-type='congeressCode' style='direction:ltr'|‏BP‎‏ ‎‏96‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏ف‎‏9‎‏س‎‏9
    |-
    |موضوع  
    |data-type='subject'|تفاسیر شیعه - قرن 10ق.


    تفاسیر شیعه - قرن 13ق.
    تفاسیر شیعه - قرن 13ق.


    نثر عربی - قرن 13ق.
    نثر عربی - قرن 13ق.
    |-
    | ناشر =
    |ناشر  
    سید مرتضی آیت‌الله زاده شیرازی ج: 1, 2, 3, 4, 6
    |data-type='publisher'|سید مرتضی آیت‌الله زاده شیرازی ج: 1, 2, 3, 4, 6
    | مکان نشر =[بی جا] - [بی جا] ج: 1, 2, 3, 4, 6
    | سال نشر = 1417 ق یا 1996 م


    ج: 5
    | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE02081AUTOMATIONCODE
    |-
    | چاپ =1
    |مکان نشر
    | تعداد جلد =6
    |data-type='publishPlace'|[بی جا] - [بی جا] ج: 1, 2, 3, 4, 6
    | کتابخانۀ دیجیتال نور =02081
    | کتابخوان همراه نور =02081
    | کد پدیدآور =
    | پس از =
    | پیش از =
    }}
    '''سواطع الإلهام في تفسير كلام الملك العلام''' اثر ابوالفیض فیضى دکنى(954-1004ق)، کتابی است تفسیری از نویسنده قرن دهم.


    ج: 5
    به دنبال این تفسیر، کتاب [[تفسير القرآن الكريم (شبر)|تفسیر القرآن الکریم]]، معروف به تفسیر شبر اثر سيد عبدالله شبّر (متوفی 1242ق) آمده است.
    |-
    |سال نشر
    |data-type='publishYear'| 1417 هـ.ق یا 1996 م
    |-class='articleCode'
    |کد اتوماسیون
    |data-type='automationCode'|AUTOMATIONCODE2081AUTOMATIONCODE
    |}
    </div>


    ==ساختار==
    این تفسیر با یک مقدمه در دو بخش یکى «السواطع الصوالح» در شرح احوال مفسر و دیگرى «السواطع اللوامع» در علوم قرآن و مقدمات و شطایط تفسیر آغاز مى‌شود. آنگاه به تفسیر قرآن از سوره حمد تا سوره ناس مى‌پردازد.


    '''سواطع الإلهام فى تفسير كلام الملك العلام''' اثر ابوالفيض فيضى دكنى(954-1004ق) است. اين تفسير با يك مقدمه در دو بخش يكى «السواطع الصوالح» در شرح احوال مفسر و ديگرى «السواطع اللوامع» در علوم قرآن و مقدمات و شطايط تفسير آغاز مى‌شود. آنگاه به تفسير قرآن از سوره حمد تا سوره ناس مى‌پردازد. اين تفسير، مزجى است. در ميان تفاسير بى‌شمار قرآن كريم، كه هر كدام به جلوه‌اى كلامى الهى پرداخته و مراد كلام خداوند را بيان نموده تفسير بى‌نقطه «سواطع الالهام» ويژگى متمايز از ديگر تفاسير دارد. ويژگى نادر و شگفت آن، بى‌نقطه بودن اين تفسير مى‌باشد. يعنى مفسر در سرتاسر تفسير واژه‌اى كه حرف نقطه‌دار در آن باشد بكار نبرده است. حروف نقطه‌دار ب، ت، ث، ج، خ، ذ، ز، ش، ض، ظ، غ، ف، ق، ن (نيمى از حروف الفباى عربى) در اين اثر به‌چشم نمى‌خورد. وى براى رعايت اين ظرافت ادبى، الفاظ بى‌نقطه چون: اولى، الوك، رسول، مرسل، مصر، الله، معاد، اسلام، سلام، رهط، ساعور، صروح، دوح، صلاح، طلاح، حال، كلام، روع، ردع، اهل، عصر، عهد، عمل، علم، ودّ و...را كه بدون نقطه هستند، دهها بار در اثرش بكار گرفته است.
    روش نویسنده ارائه یک تفسیر مزجى است. در میان تفاسیر بى‌شمار قرآن کریم، که هر کدام به جلوه‌اى کلامى الهى پرداخته و مراد کلام خداوند را بیان نموده تفسیر بى‌نقطه «سواطع الالهام» ویژگى متمایز از دیگر تفاسیر دارد. ویژگى نادر و شگفت آن، بى‌نقطه بودن این تفسیر مى‌باشد.  


    محقق اين تفسير دكتر [[آیةالله‌زاده شیرازی، مرتضی|سيد مرتضى آیت‌الله زاده شيرازى]] در پايان هر جلد فهرست واژگان بى‌نقطه را به همراه معانى آنها به عنوان «حل معاسر سواطع الالهام» ارائه نموده است.
    ==گزارش محتوا==
    مفسر در سرتاسر تفسیر واژه‌اى که حرف نقطه‌دار در آن باشد بکار نبرده است. حروف نقطه‌دار ب، ت، ث، ج، خ، ذ، ز، ش، ض، ظ، غ، ف، ق، ن (نیمى از حروف الفباى عربى) در این اثر به‌چشم نمى‌خورد. وى براى رعایت این ظرافت ادبى، الفاظ بى‌نقطه چون: اولى، الوک، رسول، مرسل، مصر، الله، معاد، اسلام، سلام، رهط، ساعور، صروح، دوح، صلاح، طلاح، حال، کلام، روع، ردع، اهل، عصر، عهد، عمل، علم، ودّ و... را که بدون نقطه هستند، ده‌ها بار در اثرش بکار گرفته است.


    ازاينرو در اين تفسير الفاظ مشكل فراوانى وجود دارد. فهرست زير، نمونه‌اى از واژگانى است كه مفسر، معادل آنرا كلمه‌اى بى‌نقطه بكار برده است: حضرت على-اسد الله كرار، اهل الكتاب-اهل الطرس، امرئة و نساء-عرس و اعراس، طلاق-سراح اجر-كراء، آمنوا-اسلموا، الاميين-اولاد ماء السماء، محضات-صوالح و سوالم اليم-اصر، عليم-عالم، حكيم-حاكم و قوم-رهط.
    محقق این تفسیر دکتر [[آیت‌الله ‌زاده شیرازی، مرتضی|سید مرتضى آیت‌الله زاده شیرازى]] در پایان هر جلد فهرست واژگان بى‌نقطه را به همراه معانى آنها به عنوان «حل معاسر سواطع الالهام» ارائه نموده است.


    نمونه تقيّد و مراعات وى را مى‌توان در اين ديد كه در اول تمامى سوره‌هاى مدنى نوشته: «موردها مصر رسول الله صلعم» و در اول تمامى سوره‌هاى مكى آمده: «موردها ام الرحم»، يا مثلا در سوره جن واژۀ «إنّ» پانزده بار استعمال شده كه مفسر براى بيان اختلاف قرائت آن، كه به صورت «إنّ» هم قرائت شده، مكرر عبارت «ورووه مكسورا» را تكرار مى‌كند. و يا در بيست و نه سوره‌اى كه حروف مقطعه دارند، عبارت «سرّ الله مع رسوله صلعم» را تكرار مى‌كند.
    ازاینرو در این تفسیر الفاظ مشکل فراوانى وجود دارد. فهرست زیر، نمونه‌اى از واژگانى است که مفسر، معادل آنرا کلمه‌اى بى‌نقطه بکار برده است: حضرت على-اسدالله کرار، اهل الکتاب-اهل الطرس، امرئة و نساء-عرس و اعراس، طلاق-سراح اجر-کراء، آمنوا-اسلموا، الامیین-اولاد ماء السماء، محضات-صوالح و سؤالم الیم-اصر، علیم-عالم، حکیم-حاکم و قوم-رهط.


    گذشت كه فيضى شيعه بوده و در سواطع الالهام، قرائتى هست كه دلالتگر بر تشيع مفسر است. برخى از موارد آن در عنوان مذهب گذشت اينك دو نمونۀ ديگر بازگو مى‌شود. وى در تفسير آيه نجوى ''' «يا ايها الذين آمنوا اذا ناجيتم الرسول فقدّموا بين يدى نجواكم صدقه... '''(مجادله12/) آورده است: «ما عمله الا اسد الله الكرار» يعنى تنها على(ع)به مفاد اين آيه عمل كرد آنگاه منسوخ گرديد. و در تفسير آيه مباهله ''' «فمن حاجّك فيه من بعد ما جاءك من العلم فقل تعالوا ندع ابناءنا» ''' اراد ولد اسد الله الكرار ''' «و ابناءكم و نساءنا» ''' اراده ولده الودود عربى اسد الله و اهله ''' «و نساءكم و انفسنا» ''' اراد ولد عمه اسد الله ''' «و انفسكم ثم نبتهل فنجعل لعنت الله على الكاذبين» '''(آل عمران61/) ''' ابناءنا ''' را به فرزندان [[امام على(ع)]]، ''' نسائنا '''را به فرزند مهربان پيامبر(ص) و همسر [[امام على(ع)]] و ''' انفسنا ''' را به پسر عموى پيامبر على(ع)تفسير مى‌كند.
    نمونه تقیّد و مراعات وى را مى‌توان در این دید که در اول تمامى سوره‌هاى مدنى نوشته: «موردها مصر رسول‌الله صلعم» و در اول تمامى سوره‌هاى مکى آمده: «موردها ام الرحم»، یا مثلاًدر سوره جن واژۀ «إنّ» پانزده بار استعمال شده که مفسر براى بیان اختلاف قرائت آن، که به صورت «إنّ» هم قرائت شده، مکرر عبارت «ورووه مکسورا» را تکرار مى‌کند. و یا در بیست و نه سوره‌اى که حروف مقطعه دارند، عبارت «سرّ الله مع رسوله صلعم» را تکرار مى‌کند.


    ولى شگفت است كه در مورد آيه تطهير(احزاب30/) نظرى برخلاف رأى شيعه ابراز كرده و منظور از «اهل البيت» در آن آيه را «اعراس رسول الله و اولاده» بيان مى‌كند.
    گذشت که فیضى شیعه بوده و در سواطع الالهام، قرائتى هست که دلالتگر بر تشیع مفسر است. برخى از موارد آن در عنوان مذهب گذشت اینک دو نمونۀ دیگر بازگو مى‌شود. وى در تفسیر آیه نجوى''' «یا ایها الذین آمنوا اذا ناجیتم الرسول فقدّموا بین یدى نجواکم صدقه...'''(مجادله12/) آورده است: «ما عمله الا اسدالله الکرار» یعنى تنها على(ع) به مفاد این آیه عمل کرد آنگاه منسوخ گردید. و در تفسیر آیه مباهله''' «فمن حاجّک فیه من بعد ما جاءک من العلم فقل تعالوا ندع ابناءنا»''' اراد ولد اسدالله الکرار''' «و ابناءکم و نساءنا»''' اراده ولده الودود عربى اسدالله و اهله''' «و نساءکم و انفسنا»''' اراد ولد عمه اسدالله''' «و انفسکم ثم نبتهل فنجعل لعنت الله على الکاذبین»'''(آل عمران61/)''' ابناءنا''' را به فرزندان [[امام على(ع)]]،''' نسائنا'''را به فرزند مهربان پیامبر(ص) و همسر [[امام على(ع)]] و''' انفسنا''' را به پسر عموى پیامبر على(ع) تفسیر مى‌کند.


    تاريخ نگارش اين تفسير اول محرم سال 999ق و پايان آن دهم ربيع الثانى سال 1002ق است. فيضى تأليف اين اثر را از الطاف غيبى خداوند مى‌داند كه به او عطا نموده است. وى معتقدات فوايد و نكات لطيف و بديع ادبى قرآنى اين تفسير قابل شمارش نيست و انديشه اهل فن از اين كار هنرى قرآنى حيران و سرگردان است. دانشمندان بر اين تفسير تقريظهاى زيادى نوشته و مفسر و تفسير را ستوده‌اند. [[شوشتری، نور الله بن شریف‌ الدین|قاضى نور الله شوشترى]]، سيد احمد بن مصطفى حسينى، شيخ حيدر رفيعى طباطبايى، ملا سيد محمد عالم على، سيد ابوالحسن مودودى مشهور به خادم على، عبدالعزيز بن عبدالعزيز جمال محمد حسينى مشهور به شامى و ظهيرى شاعر از جمله آنان به‌شمار مى‌آيند.
    ولى شگفت است که در مورد آیه تطهیر(احزاب30/) نظرى برخلاف رأى شیعه ابراز کرده و منظور از «اهل‌البیت» در آن آیه را «اعراس رسول‌الله و اولاده» بیان مى‌کند.


    ملا حيدر كاشانى تاريخ پايان نگارش تفسير را جمله ''' «قل هو الله» ''' يعنى سال 1002 مى‌داند.ديگرى ''' «لا رطب و لا يابس الا فى كتاب مبين» ''' را به‌عنوان تاريخ اختتام برشمرده است. برخى از دشمنان فيضى نگارش تفسير بى‌نقطه را بدعت شمردند و او را براى اينكار نكوهش نمودند. وى در پاسخ گفت: تفسير بى‌نقطه هيچ اشكالى ندارد زيرا شهادتين يعنى ''' «لا اله الا الله» ''' و ''' «محمد رسول الله» ''' بى‌نقطه است.
    تاریخ نگارش این تفسیر اول محرم سال 999ق و پایان آن دهم ربیع الثانى سال 1002ق است. فیضى تألیف این اثر را از الطاف غیبى خداوند مى‌داند که به او عطا نموده است. وى معتقدات فواید و نکات لطیف و بدیع ادبى قرآنى این تفسیر قابل شمارش نیست و اندیشه اهل فن از این کار هنرى قرآنى حیران و سرگردان است. دانشمندان بر این تفسیر تقریظهاى زیادى نوشته و مفسر و تفسیر را ستوده‌اند. [[شوشتری، سید نورالله بن شریف‌الدین|قاضى نورالله شوشترى]]، سید احمد بن مصطفى حسینى، شیخ حیدر رفیعى طباطبایى، ملا سید محمد عالم على، سید ابوالحسن مودودى مشهور به خادم على، عبدالعزیز بن عبدالعزیز جمال محمدحسینى مشهور به شامى و ظهیرى شاعر از جمله آنان به‌شمار مى‌آیند.


    گويند: طبرسى در مقدمه تفسير مجمع البيان گويد: تفسير خمراوى بدون نقطه است همچنين كتابى در اصول فقه بدون نقطه است.
    ملا حیدر کاشانى تاریخ پایان نگارش تفسیر را جمله''' «قل هو الله»''' یعنى سال 1002 مى‌داند.دیگرى''' «لا رطب و لا یابس الا فى کتاب مبین»''' را به‌عنوان تاریخ اختتام برشمرده است. برخى از دشمنان فیضى نگارش تفسیر بى‌نقطه را بدعت شمردند و او را براى اینکار نکوهش نمودند. وى در پاسخ گفت: تفسیر بى‌نقطه هیچ اشکالى ندارد زیرا شهادتین یعنى''' «لا اله الا الله»''' و''' «محمد رسول‌الله»''' بى‌نقطه است.


    و نيز [[امام على(ع)]] هنگام ازدواج با يكى از همسرانش خطبه‌اى بدون نقطه ايراد فرمود. اين خطبه را كه به «الخطبة الخالية من النقط» موسوم است، لبيب بيضون در كتاب «تصنيف نهج البلاغة» ص 9-998 از مصادر گوناگونى نقل نموده كه يكى از آنها مناقب ابن شهر آشوب از [[امام رضا(ع)]] است.
    گویند: طبرسى در مقدمه تفسیر [[مجمع البیان فی تفسیر القرآن|مجمع البیان]] گوید: تفسیر خمراوى بدون نقطه است همچنین کتابى در اصول فقه بدون نقطه است.


    و نیز [[امام على(ع)]] هنگام ازدواج با یکى از همسرانش خطبه‌اى بدون نقطه ایراد فرمود. این خطبه را که به «الخطبة الخالیة من النقط» موسوم است، لبیب بیضون در کتاب «تصنیف نهج‌البلاغة» ص 9-998 از مصادر گوناگونى نقل نموده که یکى از آنها [[المناقب|مناقب ابن شهر آشوب]] از [[امام رضا(ع)]] است.
    راوى خطبه ابى مخنف است.
    راوى خطبه ابى مخنف است.


    در پايان گفتنى است كه اين تفسير، گرچه يك اثر هنرى قرآنى و هنر يك اديب است و مفسر آن كارى بس دشوار را انجام داده، ولى در علم تفسير، با توجه به اينكه تفسير، كشف و پرده‌بردارى از كلام الهى و فهم و مراد از سخن خداوند است، فقط يك جمله را مى‌توان گفت كه: «ما احوج هذا التفسير الى التفسير» يعنى اين تفسير خود نيازمند تفسير و توضيح است.
    در پایان گفتنى است که این تفسیر، گرچه یک اثر هنرى قرآنى و هنر یک ادیب است و مفسر آن کارى بس دشوار را انجام داده، ولى در علم تفسیر، با توجه به اینکه تفسیر، کشف و پرده‌بردارى از کلام الهى و فهم و مراد از سخن خداوند است، فقط یک جمله را مى‌توان گفت که: «ما احوج هذا التفسیر الى التفسیر» یعنى این تفسیر خود نیازمند تفسیر و توضیح است.
     
    == نسخه‌شناسى ==
     
     
    نسخه‌هاى خطى
     
    نسخه‌هاى خطى فراوانى از اين تفسير در كتابخانه‌هاى معروفى همچون كتابخانه آستان قدس رضوى، كتابخانه مجلس شورا و كتابخانه بزرگ مرعشى نجفى وجود دارد. دكتر [[آیةالله‌زاده شیرازی، مرتضی|سيد مرتضى آیت‌الله زاده شيرازى]] در تحقيق اين اثر از سه نسخه خطى استفاده كرده است. نسخه آستان قدس با رمز (ق)، نسخه دانشگاه اصفهان با رمز(ص) و نسخه مجلس با رمز (م). پس از بررسى روشن مى‌شود كه نسخه (م) پرغلط است آنرا حذف مى‌كند. از مقايسه نسخه (ق) و(ص) معلوم مى‌شود نسخه(ص) بهترين نسخه است و از آنجا كه تصميم داشته تفسير وجيز بشر را در پانوشت سواطع چاپ كند نسخه(ص) را اصل قرار مى‌دهد و با نسخه (ق) آن‌را تصحيح مى‌كند. تا ديگر نيازى به ضبط اختلاف نسخه‌ها در پانوشت نباشد.


    نسخه حاضر
    ==وضعیت کتاب==


    چاپ حاضر زير نظر دكتر [[آیةالله‌زاده شیرازی، مرتضی|سيد مرتضى آیت‌الله زاده شيرازى]] و با همكارى تنى چند از قرآن‌پژوهان در 6 جلد از سوى انتشارات ياران در سال 1417 برابر 1996م براى اولين‌بار به زيور طبع آراسته گرديد.
    نسخه‌هاى خطى فراوانى از این تفسیر در کتابخانه‌هاى معروفى همچون کتابخانه آستان قدس رضوى، کتابخانه مجلس شورا و کتابخانه بزرگ مرعشى نجفى وجود دارد. دکتر [[آیت‌الله ‌زاده شیرازی، مرتضی|سید مرتضى آیت‌الله زاده شیرازى]] در تحقیق این اثر از سه نسخه خطى استفاده کرده است. نسخه آستان قدس با رمز (ق)، نسخه دانشگاه اصفهان با رمز(ص) و نسخه مجلس با رمز (م). پس از بررسى روشن مى‌شود که نسخه (م) پرغلط است آنرا حذف مى‌کند. از مقایسه نسخه (ق) و(ص) معلوم مى‌شود نسخه(ص) بهترین نسخه است و از آنجا که تصمیم داشته تفسیر وجیز بشر را در پانوشت سواطع چاپ کند نسخه(ص) را اصل قرار مى‌دهد و با نسخه (ق) آن‌را تصحیح مى‌کند. تا دیگر نیازى به ضبط اختلاف نسخه‌ها در پانوشت نباشد.


    اين چاپ داراى مقدمه‌اى از علامه دكتر [[بحر العلوم، محمد|سيد محمد بحر العلوم]] در تفسير نزد شيعه و مفسران و تفاسير شيعى و پژوهشى از دكتر سيد مرتضى در معرفى مفسر و تفسير و شيوه تحقيق نسخه است. در حاشيه آن تفسير بشر وجود دارد تا اگر خواننده از سواطع چيزى درنيافت به تفسير بشر مراجعه كند. همچنين در پايان هر جلدى با عنوان «حل معاسر سواطع» فهرستى از واژگان بى‌نقطه به همراه معانى آنها جهت راهنماى خوانندگان ارائه گرديده است.


    == منابع ==
    چاپ حاضر زیر نظر دکتر [[آیت‌الله ‌زاده شیرازی، مرتضی|سید مرتضى آیت‌الله زاده شیرازى]] و با همکارى تنى چند از قرآن‌پژوهان در 6 جلد از سوى انتشارات یاران در سال 1417 برابر 1996م براى اولین‌بار به زیور طبع آراسته گردید.


    این چاپ داراى مقدمه‌اى از علامه دکتر [[بحرالعلوم، سید محمد|سید محمد بحر العلوم]] در تفسیر نزد شیعه و مفسران و تفاسیر شیعى و پژوهشى از دکتر سید مرتضى در معرفى مفسر و تفسیر و شیوه تحقیق نسخه است. در حاشیه آن تفسیر بشر وجود دارد تا اگر خواننده از سواطع چیزى درنیافت به تفسیر بشر مراجعه کند. همچنین در پایان هر جلدى با عنوان «حل معاسر سواطع» فهرستى از واژگان بى‌نقطه به همراه معانى آنها جهت راهنماى خوانندگان ارائه گردیده است.


    # تفسير سواطع الالهام، فيضى، ج1، مقدمه محقق.
    # سالنامه بينات، اول،2، سواطع الالهام تفسير بى‌نقطه، محمد على رضايى،
    # دانشنامه قرآن، به كوشش خرمشاهى، ج1، 708، سواطع الالهام، جويا جهانبخش.


    == منابع مقاله ==
    # تفسیر سواطع الالهام، فیضى، ج1، مقدمه محقق.
    # سالنامه بینات، اول،2، سواطع الالهام تفسیر بى‌نقطه، محمد على رضایى،
    # دانشنامه قرآن، به کوشش خرمشاهى، ج1، 708، سواطع الالهام، جویا جهانبخش.


    {{تفاسیر}}
    {{تفاسیر}}


    ==وابسته‌ها==
    ==وابسته‌ها==
    {{وابسته‌ها}}


    == پیوندها ==
    [http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/13721 مطالعه کتاب سواطع الألهام في تفسیر کلام الملک العلام در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور]
    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    [[رده:اسلام، عرفان، غیره]]
    [[رده:اسلام، عرفان، غیره]]
    [[رده: تفسیر]]
    [[رده: تفسیر]]
    [[رده:متون تفاسیر]]
    [[رده:متون تفاسیر]]

    نسخهٔ کنونی تا ‏۴ مهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۳۵

    سواطع الإلهام في تفسير كلام الملك العلام
    سواطع الإلهام في تفسير كلام الملك العلام
    پدیدآورانفیضی، ابوالفیض بن مبارک (نویسنده)

    آیت‌الله ‌زاده شیرازی، مرتضی (مصحح)

    بحرالعلوم، سید محمد (مقدمه‌نویس)
    ناشرسید مرتضی آیت‌الله زاده شیرازی ج: 1, 2, 3, 4, 6
    مکان نشر[بی جا] - [بی جا] ج: 1, 2, 3, 4, 6
    سال نشر1417 ق یا 1996 م
    چاپ1
    موضوعتفاسیر شیعه - قرن 10ق.

    تفاسیر شیعه - قرن 13ق.

    نثر عربی - قرن 13ق.
    زبانعربی
    تعداد جلد6
    کد کنگره
    ‏BP‎‏ ‎‏96‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏ف‎‏9‎‏س‎‏9
    نورلایبمطالعه و دانلود pdf

    سواطع الإلهام في تفسير كلام الملك العلام اثر ابوالفیض فیضى دکنى(954-1004ق)، کتابی است تفسیری از نویسنده قرن دهم.

    به دنبال این تفسیر، کتاب تفسیر القرآن الکریم، معروف به تفسیر شبر اثر سيد عبدالله شبّر (متوفی 1242ق) آمده است.

    ساختار

    این تفسیر با یک مقدمه در دو بخش یکى «السواطع الصوالح» در شرح احوال مفسر و دیگرى «السواطع اللوامع» در علوم قرآن و مقدمات و شطایط تفسیر آغاز مى‌شود. آنگاه به تفسیر قرآن از سوره حمد تا سوره ناس مى‌پردازد.

    روش نویسنده ارائه یک تفسیر مزجى است. در میان تفاسیر بى‌شمار قرآن کریم، که هر کدام به جلوه‌اى کلامى الهى پرداخته و مراد کلام خداوند را بیان نموده تفسیر بى‌نقطه «سواطع الالهام» ویژگى متمایز از دیگر تفاسیر دارد. ویژگى نادر و شگفت آن، بى‌نقطه بودن این تفسیر مى‌باشد.

    گزارش محتوا

    مفسر در سرتاسر تفسیر واژه‌اى که حرف نقطه‌دار در آن باشد بکار نبرده است. حروف نقطه‌دار ب، ت، ث، ج، خ، ذ، ز، ش، ض، ظ، غ، ف، ق، ن (نیمى از حروف الفباى عربى) در این اثر به‌چشم نمى‌خورد. وى براى رعایت این ظرافت ادبى، الفاظ بى‌نقطه چون: اولى، الوک، رسول، مرسل، مصر، الله، معاد، اسلام، سلام، رهط، ساعور، صروح، دوح، صلاح، طلاح، حال، کلام، روع، ردع، اهل، عصر، عهد، عمل، علم، ودّ و... را که بدون نقطه هستند، ده‌ها بار در اثرش بکار گرفته است.

    محقق این تفسیر دکتر سید مرتضى آیت‌الله زاده شیرازى در پایان هر جلد فهرست واژگان بى‌نقطه را به همراه معانى آنها به عنوان «حل معاسر سواطع الالهام» ارائه نموده است.

    ازاینرو در این تفسیر الفاظ مشکل فراوانى وجود دارد. فهرست زیر، نمونه‌اى از واژگانى است که مفسر، معادل آنرا کلمه‌اى بى‌نقطه بکار برده است: حضرت على-اسدالله کرار، اهل الکتاب-اهل الطرس، امرئة و نساء-عرس و اعراس، طلاق-سراح اجر-کراء، آمنوا-اسلموا، الامیین-اولاد ماء السماء، محضات-صوالح و سؤالم الیم-اصر، علیم-عالم، حکیم-حاکم و قوم-رهط.

    نمونه تقیّد و مراعات وى را مى‌توان در این دید که در اول تمامى سوره‌هاى مدنى نوشته: «موردها مصر رسول‌الله صلعم» و در اول تمامى سوره‌هاى مکى آمده: «موردها ام الرحم»، یا مثلاًدر سوره جن واژۀ «إنّ» پانزده بار استعمال شده که مفسر براى بیان اختلاف قرائت آن، که به صورت «إنّ» هم قرائت شده، مکرر عبارت «ورووه مکسورا» را تکرار مى‌کند. و یا در بیست و نه سوره‌اى که حروف مقطعه دارند، عبارت «سرّ الله مع رسوله صلعم» را تکرار مى‌کند.

    گذشت که فیضى شیعه بوده و در سواطع الالهام، قرائتى هست که دلالتگر بر تشیع مفسر است. برخى از موارد آن در عنوان مذهب گذشت اینک دو نمونۀ دیگر بازگو مى‌شود. وى در تفسیر آیه نجوى «یا ایها الذین آمنوا اذا ناجیتم الرسول فقدّموا بین یدى نجواکم صدقه...(مجادله12/) آورده است: «ما عمله الا اسدالله الکرار» یعنى تنها على(ع) به مفاد این آیه عمل کرد آنگاه منسوخ گردید. و در تفسیر آیه مباهله «فمن حاجّک فیه من بعد ما جاءک من العلم فقل تعالوا ندع ابناءنا» اراد ولد اسدالله الکرار «و ابناءکم و نساءنا» اراده ولده الودود عربى اسدالله و اهله «و نساءکم و انفسنا» اراد ولد عمه اسدالله «و انفسکم ثم نبتهل فنجعل لعنت الله على الکاذبین»(آل عمران61/) ابناءنا را به فرزندان امام على(ع)، نسائنارا به فرزند مهربان پیامبر(ص) و همسر امام على(ع) و انفسنا را به پسر عموى پیامبر على(ع) تفسیر مى‌کند.

    ولى شگفت است که در مورد آیه تطهیر(احزاب30/) نظرى برخلاف رأى شیعه ابراز کرده و منظور از «اهل‌البیت» در آن آیه را «اعراس رسول‌الله و اولاده» بیان مى‌کند.

    تاریخ نگارش این تفسیر اول محرم سال 999ق و پایان آن دهم ربیع الثانى سال 1002ق است. فیضى تألیف این اثر را از الطاف غیبى خداوند مى‌داند که به او عطا نموده است. وى معتقدات فواید و نکات لطیف و بدیع ادبى قرآنى این تفسیر قابل شمارش نیست و اندیشه اهل فن از این کار هنرى قرآنى حیران و سرگردان است. دانشمندان بر این تفسیر تقریظهاى زیادى نوشته و مفسر و تفسیر را ستوده‌اند. قاضى نورالله شوشترى، سید احمد بن مصطفى حسینى، شیخ حیدر رفیعى طباطبایى، ملا سید محمد عالم على، سید ابوالحسن مودودى مشهور به خادم على، عبدالعزیز بن عبدالعزیز جمال محمدحسینى مشهور به شامى و ظهیرى شاعر از جمله آنان به‌شمار مى‌آیند.

    ملا حیدر کاشانى تاریخ پایان نگارش تفسیر را جمله «قل هو الله» یعنى سال 1002 مى‌داند.دیگرى «لا رطب و لا یابس الا فى کتاب مبین» را به‌عنوان تاریخ اختتام برشمرده است. برخى از دشمنان فیضى نگارش تفسیر بى‌نقطه را بدعت شمردند و او را براى اینکار نکوهش نمودند. وى در پاسخ گفت: تفسیر بى‌نقطه هیچ اشکالى ندارد زیرا شهادتین یعنى «لا اله الا الله» و «محمد رسول‌الله» بى‌نقطه است.

    گویند: طبرسى در مقدمه تفسیر مجمع البیان گوید: تفسیر خمراوى بدون نقطه است همچنین کتابى در اصول فقه بدون نقطه است.

    و نیز امام على(ع) هنگام ازدواج با یکى از همسرانش خطبه‌اى بدون نقطه ایراد فرمود. این خطبه را که به «الخطبة الخالیة من النقط» موسوم است، لبیب بیضون در کتاب «تصنیف نهج‌البلاغة» ص 9-998 از مصادر گوناگونى نقل نموده که یکى از آنها مناقب ابن شهر آشوب از امام رضا(ع) است. راوى خطبه ابى مخنف است.

    در پایان گفتنى است که این تفسیر، گرچه یک اثر هنرى قرآنى و هنر یک ادیب است و مفسر آن کارى بس دشوار را انجام داده، ولى در علم تفسیر، با توجه به اینکه تفسیر، کشف و پرده‌بردارى از کلام الهى و فهم و مراد از سخن خداوند است، فقط یک جمله را مى‌توان گفت که: «ما احوج هذا التفسیر الى التفسیر» یعنى این تفسیر خود نیازمند تفسیر و توضیح است.

    وضعیت کتاب

    نسخه‌هاى خطى فراوانى از این تفسیر در کتابخانه‌هاى معروفى همچون کتابخانه آستان قدس رضوى، کتابخانه مجلس شورا و کتابخانه بزرگ مرعشى نجفى وجود دارد. دکتر سید مرتضى آیت‌الله زاده شیرازى در تحقیق این اثر از سه نسخه خطى استفاده کرده است. نسخه آستان قدس با رمز (ق)، نسخه دانشگاه اصفهان با رمز(ص) و نسخه مجلس با رمز (م). پس از بررسى روشن مى‌شود که نسخه (م) پرغلط است آنرا حذف مى‌کند. از مقایسه نسخه (ق) و(ص) معلوم مى‌شود نسخه(ص) بهترین نسخه است و از آنجا که تصمیم داشته تفسیر وجیز بشر را در پانوشت سواطع چاپ کند نسخه(ص) را اصل قرار مى‌دهد و با نسخه (ق) آن‌را تصحیح مى‌کند. تا دیگر نیازى به ضبط اختلاف نسخه‌ها در پانوشت نباشد.


    چاپ حاضر زیر نظر دکتر سید مرتضى آیت‌الله زاده شیرازى و با همکارى تنى چند از قرآن‌پژوهان در 6 جلد از سوى انتشارات یاران در سال 1417 برابر 1996م براى اولین‌بار به زیور طبع آراسته گردید.

    این چاپ داراى مقدمه‌اى از علامه دکتر سید محمد بحر العلوم در تفسیر نزد شیعه و مفسران و تفاسیر شیعى و پژوهشى از دکتر سید مرتضى در معرفى مفسر و تفسیر و شیوه تحقیق نسخه است. در حاشیه آن تفسیر بشر وجود دارد تا اگر خواننده از سواطع چیزى درنیافت به تفسیر بشر مراجعه کند. همچنین در پایان هر جلدى با عنوان «حل معاسر سواطع» فهرستى از واژگان بى‌نقطه به همراه معانى آنها جهت راهنماى خوانندگان ارائه گردیده است.


    منابع مقاله

    1. تفسیر سواطع الالهام، فیضى، ج1، مقدمه محقق.
    2. سالنامه بینات، اول،2، سواطع الالهام تفسیر بى‌نقطه، محمد على رضایى،
    3. دانشنامه قرآن، به کوشش خرمشاهى، ج1، 708، سواطع الالهام، جویا جهانبخش.

    وابسته‌ها