انصاری، مرتضی بن محمدامین
مرتضى انصارى، شیخ اعظم مرتضی انصاری دزفولی (۱۲۱۴ق - ۱۲۸۱ق)، ملقب به شيخ الفقهاء و المجتهدين، از بزرگترین فقیهان شیعه قرن سیزدهم که بعد از صاحب جواهر مرجعیت عامه یافت. از مهمترین آثار او می‌توان به کتاب رسائل و مکاسب اشاره کرد.
| نام | انصاری، مرتضی بن محمدامین |
|---|---|
| نامهای دیگر | شیخ انصاری
شیخ مرتضی انصاری |
| نام پدر | محمد امين |
| متولد | 1179 ش / 1800 م/1214ق |
| محل تولد | دزفول |
| رحلت | 1243 ش یا 1281 ق یا 1864 م |
| اساتید | شيخ حسین انصاری، سيدمحمد مجاهد، شريف‌العلماى مازندرانى |
| برخی آثار | كتاب المكاسب، بحر الفوائد في شرح الفرائد (طبع جدید) |
| کد مؤلف | AUTHORCODE00012AUTHORCODE |
ولادت
در روز 18 ذی‌حجه سال 1214ق در شهر دزفول به دنیا آمد.[۱]
نسبش به جابر بن عبدالله انصارى سلمی خزرجی (م 78ق) صحابى بزرگ پيامبر(ص) مى‌رسيد.[۲]
پدرش محمد امين، عالمى پرهيزكار بود كه در سال 1248ق بر اثر بیماری طاعون از دنیا رفت.[۳]
مادر ایشان، دختر علامه شیخ یعقوب انصاری از زنان پرهیزکار بود که در سال 1279ق در نجف اشرف وفات کرد.[۴]
تحصیلات
شیخ آموختن را با خواندن قرآن کریم آغاز کرد و بعد از گذراندن مقدمات از صرف و نحو و غیره در محضر عموی خویش، شیخ حسین انصاری، به فراگیری فقه و اصول نزد استادان دیگر پرداخت.[۵]
در سال 1232ق براى ادامه تحصيلات به همراه پدرش به عراق مهاجرت كرد و در كربلا به مدت چهار سال از محضر سيد محمد مجاهد (م 1242ق) و شريف‌العلماى مازندرانى(م 1245ق) بهره‌مند گرديد.[۶]
در سال چهارم، عده‌اى از مردم دزفول كه به زيارت كربلا آمده بودند، به وى گفتند: پدرت شوق ديدار تو را دارد. شيخ به دزفول بازگشت اما بيش از دو نتوانست در دزفول بماند و مجدداً به كربلا بازگشت.[۷]پس از گذشت يك سال عازم نجف گرديد و در مجلس درس شيخ موسى فرزند شيخ جعفر كاشف‌الغطاء شركت كرد.[۸]
در سال 1240ق پس از بازگشت به زادگاهش، رهسپار زيارت بارگاه ثامن‌الحجج گرديد و بر سر راهش به مشهد از حوزه‌هاى علميه شهرهاى بروجرد، اصفهان و كاشان ديدن كرد.[۹]
وى مدت چهار سال در كاشان توقف نمود و در خدمت ملا احمد نراقى(م 1244ق) به تكميل معلومات خود پرداخت.[۱۰]پس از گرفتن اجازه روايت و اجتهاد از نراقى رهسپار مشهد گرديد و پس از پنج ماه توقف در اين شهر به تهران و از آنجا به زادگاهش دزفول مراجعت نمود.[۱۱]
تدریس
شيخ در دزفول بساط تدريس گسترد و در رأس حوزه علميه اين شهر قرار گرفت.[۱۲] در سال 1249ق براى هميشه به عتبات رفت و مدتى را در نجف در مجلس درس شيخ على فرزند شيخ جعفر كاشف‌الغطاء(م 1254ق) به مدت پنج سال حاضر شد.[۱۳]و به درجه اجتهاد نائل شد.
بعد از فوت صاحب جواهر در سال 1266ق ریاست مطلق دینی به شیخ منتقل شد و به دلیل مقام والای علمی و زهد و ورع کم نظیر، از لحاظ علمی و عملی به مرجعیت بسیار بالایی دست یافت، در عین حال گویند با این که همه وجوه شرعی بلاد شیعه به جانب ایشان سرازیر بود با این حال هنگام مرگ کل ماترک این مرجع بزرگ مبلغ بسیار ناچیزی بود و معادل همان مبلغ هم بدهکار بودند و حتی هزینه مراسم ترحیم هم بوسیله برخی از متمکنان پرداخت شد.[۱۴]
وى از برجسته‌ترين نوابغ فقهى شيعه و مبتكر علم اصول جديد به شمار می‌رود. دانش شيخ در علوم چندان گسترده بود كه او را «خاتم الفقهاء و المجتهدين» لقب داده‌اند. به زبان عربى تسلطى استادانه داشت و آثار خود را ساده و روان مى‌نوشت و همين سادگى زبان سبب گرديد كه نوشته‌هاى وى در مدارس دينى در شمار كتب درسى درآيند. وى علم اصول و فقه را وارد مرحله تازه‌اى كرد و در هر دو زمينه ابتكارات بی‌سابقه‌اى دارد.
شيخ در موقع تدريس خارج فقه و اصول در توضيح مطالب علمى، چنان خوش‌بيان بود و با استدلال، آراء ابتكارى خود را پيرامون مبانى اصولى و فقهى تقرير مى‌نمود كه همه انديشوران را مجذوب و شيفته خود مى‌كرد. او استادى بى‌بديل، پدرى مهربان و مربى دلسوز و داراى همتى بلند، اخلاقى نيكو و زهد و تقوايى بى‌نظير بود.
اساتید
- شیخ حسین انصاری (عموی ایشان)
- سید محمد مجاهد
- شریف‌العلماء مازندرانی
- مولی احمد نراقی
- شیخ موسی کاشف الغظاء
- شیخ علی کاشف الغطاء
و..[۱۵]
شاگردان
یکی از ویژگیهای شیخ تربیت شاگردان بسیار بود به طوری که درآن زمان در غالب بلاد شیعه شاگردان مجتهد ایشان رهبری دینی مسلمانان را بر عهده داشتند. بنابر این ذکر نام این گروه کثیر از حوصله این نوشتار خارج است و تنها می‌توان به عنوان نمونه به نام بعضی اشاره کرد:
- ميرزا محمدحسن شيرازى (م 1312ق)
- ميرزا حبيب‌الله رشتى (م 1312 ق)
- سيدحسين کوه کمره‌ای تبريزى(م 1299ق)
- آخوند خراسانى (م 1329ق)
- شيخ محمدحسن مامقانى(م 1232ق)
- محمدحسن آشتيانى(م 1319ق)
- ميرزا ابوالقاسم كلانترى(م 1292ق)
و..[۱۶]
وفات
شيخ انصارى در هيجدهم جمادى الثانى سال 1281ق پس از 67 سال عمر با بركت در نجف اشرف دارفانى را وداع گفت.[۱۷] و در حرم امام علی علیه‌السلام مدفون شد.
تأليفات
اين عالم بزرگ شيعى بيش از 30 كتاب و مقاله نوشته كه مهمترين آنها عبارت است از:
- رسائل: اين كتاب در علم اصول فقه است و به دليل محتوايى تازه و بديع به فرائدالاصول معروف شده است.
- مكاسب: اين اثر در خصوص مسائل كسب و تجارت است. مطالب اين كتاب علمى و استدلالى با تحقيقات و پژوهش ميدانى و جامع در رد و ابرام نظرات دانشوران و فقهاى گذشته است و هر دو اثر فوق از كتب درسى رايج در حوزه‌هاى علميه تشيع است.
- الصلاة
- الطهاره
- ثبات التسامح في ادله السنن
- رساله في لاضرر و لاضرار في الاسلام.
- المواسعه و المضايقه
- كتاب الرجال
و..[۱۸]
پانویس
- ↑ ر.ک؛ کلانتر، سید محمد، ج1، ص19
- ↑ ر.ک؛ همان، ص20
- ↑ ر.ک؛ همان، ص24
- ↑ ر.ک؛ همان، ص25 الی 27
- ↑ ر.ک؛ همان، ص29
- ↑ ر.ک؛ همان، ص30
- ↑ ر.ک؛ همان، ص35
- ↑ ر.ک؛ همان، ص36
- ↑ ر.ک؛ همان، ص38 الی 43
- ↑ ر.ک؛ همان، ص56
- ↑ ر.ک؛ همان، ص77
- ↑ ر.ک؛ همان
- ↑ ر.ک؛ همان، ص80
- ↑ ر.ک؛ گرجی، ابوالقاسم، ص266
- ↑ ر.ک؛ همان، ص90 الی 103
- ↑ ر.ک؛ همان، ص131 الی 174
- ↑ ر.ک؛ همان، ص212
- ↑ ر.ک؛ همان، ص185
منابع مقاله
- کلانتر، سید محمد، کتاب المکاسب (کلانتر) تألیف شیخ مرتضی انصاری، مؤسسه مطبوعاتی دارالکتاب، 1410ق
- گرجی، ابوالقاسم، تاریخ فقه و فقهاء، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، تهران، 1379
وابسته‌ها
إرشاد الطالب إلی التعلیق علی المکاسب
تعليقة شريفة علی بحث الخيارات و الشروط من كتاب المتاجر لشيخنا العلامة الأنصاري قدس‌سره
تعلیقة موجزة شریفة علی کتاب المکاسب و البیع (رشتی)
حاشية العلامة الميرزا محمدتقي الشيرازي علی مكاسب الشيخ الأعظم (قدس‌سرهما)
حاشية الشیخ المظفر علی المکاسب
حاشية كتاب المكاسب (منشورات پایه دانش)
رسالة في التحریم من جهه المصاهره
غاية الآمال في شرح المکاسب و البیع (قدیم)
محاضرات في فقه الإمامية، كتاب البيع
القضاء و الشهادات (شیخ انصاری)
نهاية المقال في تكملة غاية الآمال
هدایة الطالب إلی أسرار المکاسب
عمدة المطالب في التعليق علی المكاسب
بلغة الطالب في التعلیق علی بیع المکاسب
التعليقة علی فرائد الأصول (لاری)
بحر الفوائد في شرح الفرائد (طبع جدید)
مصباح الوسائل في مطالب الرسائل
أوثق الوسائل في شرح الرسائل (طبع قدیم)
بحر الفوائد في شرح الفرائد (طبع قدیم)
درر الفوائد في الحاشیة علی الفرائد
فرائد الاُصول (طبع انتشارات اسلامی)
رسائل فقهیة (انصاری، مرتضی بن محمدامین)
درر الفوائد في شرح الفرائد (مدنی تبریزی، یوسف)
جواهر العقول فی شرح فرائد الأصول: مبحث التعادل و تراجیح
حاشیة فرائد الأصول، أو، الفوائد الرضویة علی الفرائد المرتضویة
حاشیة رسائل شيخ انصاري (ساباطی يزدی)
عمدة الوسائل في الحاشیة علی الرسائل
تسدید القواعد في حاشیة الفرائد
تعلیقة علی حاشیة الأستاد علی الفرائد
متن، ترجمه و شرح کامل رسائل شیخ انصاری «به روش پرسش و پاسخ»
شرح فارسی بر رسائل شیخ مرتضی انصاری (أوضح الشروح فی فرائد الأصول)
دروس في الرسائل (محمدی بامیانی، غلامعلی)
فرائد الأصول؛ مع حواشي اوثق الوسائل
الرسائل الجدیدة و الفرائد الحدیثة
أحکام القطع و الظن في شرح الرسائل و تحریرها
تعلیقة للسید الکماری علی رسائل المحقق الأنصاری
مفتاح المطالب في شرح کتاب المکاسب لشيخ الانصاري
غاية الآمال و نهایة المقال (جدید)
تعلیقة علی فرائد الأصول (شیرازی، علی)
تعليقات علي المکاسب للشيخ الأعظم الأنصاري
حاشیة المکاسب (ایروانی - طبع جدید)
سفينة الأصول: ترجمه و تبیین فرائد الأصول
التنقیح: تعلیقة موسعة علی فرائد الأصول للشیخ الأنصاری قدس‌سره
حاشیه علی رسائل مرتضی الانصاری
الأنظار التفسيرية للشيخ الأنصاري
بحر الفوائد في شرح الفرائد (ویرایش سوم)
النظر الثاقب و نيل الطالب لمرتضی الانصاری
غاية إيضاح المطالب في شرح المكاسب (البيع)
تلخيص مکاسب انصاري (رحمه‌الله) (مکاسب محرمه)
زندگانی و شخصيت شيخ انصاري قدس‌سره
الرسائل الجدیدة و الفرائد الحدیثة