افشار، ایرج: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۳ دسامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۱۷

افشار، ایرج

نام	افشار، ایرج
نام‌های دیگر
نام پدر	محمود افشار
متولد	1304 ش
محل تولد	تهران
رحلت	1389 ش
اساتید
برخی آثار	اسناد پادریان کرملی، بازمانده از عصر شاه عباس صفوی
کد مؤلف	AUTHORCODE00572AUTHORCODE

ايرج افشار (1304-1389ش)، ایران‌شناس، نسخه‌شناس، کتابدار، پژوهشگر، روزنامه‌نگار و نویسنده‌ای بود که بیش از سیصد کتاب وهزاران مقاله در باره ایران نوشته و هزاران کتاب و مقاله از پژوهشگران و ایران شناسان دیگر به چاپ رسانده بود.

ولادت

او فرزند محمود افشار و نصرت برازنده، در 16 ماه مهر سال 1304ش، در تهران به دنيا آمده است. نياى افشار، از متمولین و ريشه‌دارترين خاندان‌هاى يزد، این فيروزه‌كوير ایران، بوده‌اند. ايرج در چنين خاندانى چشم به جهان گشود و در كنار پدر فرزانه‌اش رسم زيستن و دانستن آموخت.

تحصیلات

دبستان را در مدرسه زرتشتیان تجريش و دبيرستان را در مدرسه فيروز بهرام به پایان برد و هم‌زمان با تحصيل در دوران متوسطه، به‌عنوان مدير داخلى مجله آينده كه صاحب امتياز آن، پدر نامدارش بود، مشغول به كار شد.

بعد از پایان تحصيلات متوسطه، رشته علوم قضايى را در دانشكده حقوق دانشگاه تهران دنبال كرد و در سال 1328، از این رشته و دانشگاه فارغ‌التحصيل شد، اما شوق به فرهنگ و ادب در او بيش از ميل به اشتغال در رشته تحصيلى‌اش بود؛ به همين سبب، هم‌زمان با طى ايام دانشگاه، همكارى با مجله جهان نو را آغاز كرد كه تا سال 34 ادامه يافت. از 1337، به‌عنوان مدرس دانشسراى عالى تهران و از 1348، به‌عنوان استاد رشته تاريخ، در دانشكده ادبيات دانشگاه تهران مشغول به كار شد.

فعالیتهای علمی

در سال 1330، به کتابدارى در دانشگاه تهران روى آورد و به فهرست‌نويسى و کتاب‌شناسى علاقه‌مند شد.

در سال 1331، با همكارى محمدتقى دانش‌پژوه، منوچهر ستوده، مصطفى مقربى و عباس زرياب خويى، مجله فرهنگ ایران‌زمين را بنيان گذاشت و از آن زمان تاكنون بيش از نيم قرن است كه به فعاليت مستمر مطبوعاتى مشغول است.

از سال 1333 تا 1335 سردبيرى مجله سخن به صاحب‌امتيازى دكتر پرويز ناتل خانلرى را بر عهده داشت.

از 1337 تا 1357، سردبير مجله راهنماى کتاب به صاحب‌امتيازى دكتر احسان يارشاطر بود.

در 1341، به رياست کتابخانه ملى ایران و در 1342 به رياست مركز تحقيقات ایران‌شناسى دانشگاه تهران رسيد ‎و از 1344 تا 1358، رئيس کتابخانه مركزى دانشگاه تهران بود.

افشار، کتابخانه شخصى خود را به مركز دايرةالمعارف بزرگ اسلامى هديه كرد. کتاب‌هاى او در كنار کتابخانه دكتر عبدالحسين زرين‌كوب و دكتر منوچهر ستوده، زينت‌بخش مركز دايرةالمعارف است.

او تاكنون مقالات و کتاب‌هاى زيادى درباره ایران‌شناسى و در زمينه کتاب‌شناسى به چاپ رسانده است كه این تحقيقات در نشريات معتبر ایرانى و خارجى منتشر شده‌است.

«فهرست مقالات فارسی» كه مقالات فارسی را در زمينه ایران‌شناسى در 6 جلد به چاپ رسانده است، بالغ بر چهل سال از زندگى استاد را در بر گرفته است و هر كسى كه بخواهد در موضوعاتى كه مربوط به ایران و زبان و فرهنگ ایرانى، دست به پژوهش بزند، از مراجعه به این کتاب بى‌نياز نخواهد بود. مجموعه مقالاتى كه ايرج افشار، در مجلات و يادنامه‌ها به چاپ رسانده است شايد بالغ بر دو هزار مقاله باشد. کتاب‌هایى كه ايشان در زمينه فرهنگ، تاريخ و ادب ایران انتشار داده‌اند، بالغ بر سيصد جلد مى‌شود. وى از نظر كثرت آثار، شايد در ميان معاصرين، بى‌نظير باشد.

وفات

ایرج افشار روز چهارشنبه هجدهم اسفند ۱۳۸۹ در بیمارستان جم در تهران درگذشت.

آثار

برخى از آثار او، اعم از تأليف و تحقيق و ترجمه، عبارت است از:

پژوهش‌هاى ایران‌شناسى نامواره؛
دفتر تاريخ؛
رياض الفردوس خانى؛
فرهنگ ایران‌زمين؛
نامه‌هاى تهران (شامل 154 نامه از رجال دوران به سيد‌ ‎حسن تقى‌زاده)؛
گلگشت در وطن (سفرنامه)؛
فهرست دست‌نويس‌هاى فارسی در کتابخانه ملى اتريش و آرشيو دولتى اتريش در وين؛
سواد و بياض؛
اخبار مغولان (650-683) در انبانه ملا قطب؛
فهرست مقالات فارسی در زمينه تحقيقات ایرانى؛
اسناد تاريخى خاندان غفارى؛
تاريخ يزد؛
خاطرات وكيل التولیه (ميرزا محمد نواب رضوى)؛

و...

وابسته‌ها

اسناد پادریان کرملی، بازمانده از عصر شاه عباس صفوی

تذکره شعرای یزد

روزنامه خاطرات امین لشکر

مسافرت نامه کرمان و بلوچستان

دفتر تاریخ

نامه‌های سیاسی دهخدا

المسالك و الممالك (به اهتمام افشار)

سیاست‌نامه ذکاءالملک: مقاله‌ها، نامه‌ها و سخنرانی‌های سیاسی محمدعلی فروغی

زوایای تاریک تاریخ؛ برگرفته از جراید اروپایی در دهۀ 50 و 60 میلادی

سمریه

اسکندرنامه (ابی‌البرکات)

ریاض الفردوس خانی

تاریخ عالم آرای عباسی

خاطرات ممتحن‌الدوله (زندگی نامه میرزا مهدی‌خان ممتحن‌الدوله شقاقی)

فرخ نامه

أوراد الأحباب و فصوص الآداب

دو رساله عرفانی در عشق

لوامع و لوایح در شرح قصیده خمریه ابن فارض و در بیان معارف و معانی عرفانی (سه رساله در تصوف)

نامه‌های هنینگ و تقی‌زاده

تاریخ جدید یزد

تاریخ کاشان

نامه‌های لندن: از دوران سفارت تقی‌زاده در انگلستان

نامه‌های تهران: شامل 154 نامه از رجال دوران به سید حسن تقی‌زاده

نامه‌های برلن: از بزرگ علوی در دوران اقامت آلمان

استر آباد نامه سه سفرنامه، وقفنامه و سرگذشت

خوابگزاری. التحبير في علم التعبير

عرایس الجواهر و نفایس الأطایب

هفت کشور و سفرهای ابن تراب

جامع مفیدی

اسناد تاریخی خاندان غفاری

چهل سال تاریخ ایران

روزنامه سفر مازندران

خطای‌نامه؛ شرح مشاهدات سید علی‌اکبر خطائی معاصر شاه اسماعیل صفوی در سرزمین چین

أنیس الناس

نوادر التبادر لتحفة البهادر

رجال عصر مشروطیت

خاطرات دیوان بیگی (میرزا حسین‌خان)

روزنامه خاطرات عین السلطنه

تاریخ یزد

فهرست مقالات فارسی در زمینه تحقیقات ایرانی

شرح رباعیات در وحدت وجود (سه رساله در تصوف)

جامع جعفری

روزنامه اخبار مشروطیت و انقلاب ایران

خاطرات وکیل التولیه (میرزا محمد نواب رضوی)

زنگی‌نامه

گزیده در اخلاق و تصوف

رجال وزارت خارجه در عصر ناصری و مظفری

نامه‌های مشروطیت و مهاجرت (از رجال سیاسی و بزرگان محلی به سیدحسن تقی زاده) (سالهای 1325 قمری به بعد)

خاطرات سردار اسعد بختیاری (جعفر قلی خان سردار بهادر)

آشپزی دوره صفویه (کارنامه و ماده الحیوه)

مجمل الحکمه: ترجمه گونه‌ای کهن از رسایل اخوان الصفا

فرهنگ ایران زمین

سواد و بیاض مجموعه مقالات

فردوس المرشدیه فی اسرار الصمدیه (سیرت نامه شیخ ابواسحق کازرونی)

اخبار مغولان (650-683) در انبانه ملا قطب

آداب المضيفين و زاد الآكلين

ذخیره خوارزمشاهی (تصحیح سعیدی سیرجانی)

استر آباد نامه (طبع قديم)

گزيده در اخلاق و تصوف

کتابشناسی فردوسي و شاهنامه از آغاز نوشته‌های پژوهشی تا سال 1385

عهد حسام (سفرنامه لرستان و خوزستان) سال 1245 قمری

خاطرات عارف قزوینی به همراه اشعار چاپ نشده

فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران

مسالک و ممالک (مترجم ناشناس)

نامه مینوی: مجموعه سی و هشت گفتار در ادب و فرهنگ ایرانی به پاس پنجاه سال تحقیقات و مطالعات مجتبی مینوی

مناقب الصوفیة

نشريه کتابخانه مرکزی دانشکاه تهران «درباره نسخه‌های خطی»

تاريخ هرات (دست‌نوشتي نو يافته)

جواهر نامه نظامی

اسناد پادریان کرملی، بازمانده از عصر شاه عباس صفوی

جامع الصنايع: آشپزی نامه از عصر قاجار

دفتر اشعار صوفی

دستور الجمهور في مناقب سلطان العارفين ابويزيد طيفور

معرفت فلاحت: دوازده باب کشاورزی

رساله جلدسازی (طیاری جلد)

نسخه شناخت: پژوهشنامه نسخه‌شناسی نسخ خطی فارسی

فروغستان (دانشنامه فن استیفا و سیاق همراه با شناخت اوقات و اعیاد و مقیاسهای زمانی و مکانی مرتبط با علم استیفا)

جامع مفیدی

این دفتر بی‌معنی: یادگارنمای فرهنگی از ایرج افشار

فیروزشاه‌نامه: دنبالۀ دار‌اب‌نامه بر اساس روایت محمد بیغمی

@@ خط ۶۹: / خط ۶۹: @@
 #رياض الفردوس خانى؛
 #فرهنگ ایران‌زمين؛
-#نامه‌هاى تهران (شامل 154 نامه از رجال دوران به سيد‌‎حسن تقى‌زاده)؛
+#نامه‌هاى تهران (شامل 154 نامه از رجال دوران به سيد‌ ‎حسن تقى‌زاده)؛
 #گلگشت در وطن (سفرنامه)؛
 #فهرست دست‌نويس‌هاى فارسی در کتابخانه ملى اتريش و آرشيو دولتى اتريش در وين؛
@@ خط ۸۴: / خط ۸۴: @@
 ==وابسته‌ها==
 {{وابسته‌ها}}
 [[اسناد پادریان کرملی، بازمانده از عصر شاه عباس صفوی]]
@@ خط ۹۵: / خط ۹۴: @@
 [[دفتر تاریخ]]
+[[نامه‌های سیاسی دهخدا]]
+[[المسالك و الممالك (به اهتمام افشار)]]
+[[سیاست‌نامه ذکاءالملک: مقاله‌ها، نامه‌ها و سخنرانی‌های سیاسی محمدعلی فروغی]]
+[[زوایای تاریک تاریخ؛ برگرفته از جراید اروپایی در دهۀ 50 و 60 میلادی]]
+[[سمریه]]
+[[اسکندرنامه (ابی‌البرکات)]]
 [[ریاض الفردوس خانی]]
@@ خط ۱۰۴: / خط ۱۱۵: @@
 [[فرخ نامه]]
-[[اوراد الاحباب و فصول الاداب]]
+[[أوراد الأحباب و فصوص الآداب]]
 [[دو رساله عرفانی در عشق]]
 [[لوامع و لوایح در شرح قصیده خمریه ابن فارض و در بیان معارف و معانی عرفانی (سه رساله در تصوف)]]
+[[نامه‌های هنینگ و تقی‌زاده]]
 [[تاریخ جدید یزد]]
 [[تاریخ کاشان]]
+[[نامه‌های لندن: از دوران سفارت تقی‌زاده در انگلستان]]
+[[نامه‌های تهران: شامل 154 نامه از رجال دوران به سید حسن تقی‌زاده]]
+[[نامه‌های برلن: از بزرگ علوی در دوران اقامت آلمان]]
 [[استر آباد نامه سه سفرنامه، وقفنامه و سرگذشت]]
@@ خط ۱۳۳: / خط ۱۵۲: @@
 [[أنیس الناس]]
+[[نوادر التبادر لتحفة البهادر]]
 [[رجال عصر مشروطیت]]
@@ خط ۱۴۸: / خط ۱۶۹: @@
 [[جامع جعفری]]
-[[روزنامه ی اخبار مشروطیت و انقلاب ایران]]
+[[روزنامه اخبار مشروطیت و انقلاب ایران]]
 [[خاطرات وکیل التولیه (میرزا محمد نواب رضوی)]]
-[[زنگی نامه]]
+[[زنگی‌نامه]]
+[[گزیده در اخلاق و تصوف]]
 [[رجال وزارت خارجه در عصر ناصری و مظفری]]
@@ خط ۱۷۲: / خط ۱۹۵: @@
 [[اخبار مغولان (650-683) در انبانه ملا قطب]]
-[[آداب المضيفين و زاد الآکلين]]
+[[آداب المضيفين و زاد الآكلين]]
-[[ذخیره خوارزمشاهی]]
+[[ذخیره خوارزمشاهی (تصحیح سعیدی سیرجانی)]]
 [[استر آباد نامه (طبع قديم)]]
@@ خط ۱۸۶: / خط ۲۰۹: @@
 [[خاطرات عارف قزوینی به همراه اشعار چاپ نشده]]
 [[فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران]]
+[[مسالک و ممالک (مترجم ناشناس)]]
 [[نامه مینوی: مجموعه سی و هشت گفتار در ادب و فرهنگ ایرانی به پاس پنجاه سال تحقیقات و مطالعات مجتبی مینوی]]
@@ خط ۱۹۴: / خط ۲۱۹: @@
 [[نشريه کتابخانه مرکزی دانشکاه تهران «درباره نسخه‌های خطی»]]
-[[تاريخ هرات (دستنوشتي نو يافته)]]
+[[تاريخ هرات (دست‌نوشتي نو يافته)]]
 [[جواهر نامه نظامی]]
@@ خط ۲۱۰: / خط ۲۳۵: @@
 [[رساله جلدسازی (طیاری جلد)]]
-[[نسخه شناخت: پژوهشنامه نسخه شناسی نسخ خطی فارسی]]
+[[نسخه شناخت: پژوهشنامه نسخه‌شناسی نسخ خطی فارسی]]
 [[فروغستان (دانشنامه فن استیفا و سیاق همراه با شناخت اوقات و اعیاد و مقیاسهای زمانی و مکانی مرتبط با علم استیفا)]]
@@ خط ۲۱۶: / خط ۲۴۱: @@
 [[جامع مفیدی]]
+[[این دفتر بی‌معنی: یادگارنمای فرهنگی از ایرج افشار]]
+[[فیروزشاه‌نامه: دنبالۀ دار‌اب‌نامه بر اساس روایت محمد بیغمی]]
 [[رده:زندگی‌نامه]]
+[[رده:نویسندگان]]
-[[رده: آذر (98)]]
+[[رده:درگذشتگان 1389]]