اسناد پادریان کرملی، بازمانده از عصر شاه عباس صفوی

اسناد پادريان کرملي بازمانده از عصر شاه عباس صفوي
پدیدآوران	ستوده، منوچهر (گردآورنده) افشار، ایرج (به کوشش)
ناشر	مرکز پژوهشی میراث مکتوب
مکان نشر	ایران - تهران
سال نشر	1383ش
چاپ	1
شابک	‎964-6781-95-0
موضوع	ایران - تاريخ - صفويان، 907 - 1148ق. - اسناد و مدارک کرمليان - ایران
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏DSR‎‏ ‎‏1175‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏5*
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

اسناد پادریان کرملی، بازمانده از عصر شاه عباس صفوی، به کوشش دکتر منوچهر ستوده با همکاری ایرج افشار، کتابی است به زبان فارسی، شامل 170 سند (فرامین و مکاتبات) مربوط به گروه مسیحیان مشهور به پادریان کرملی عصر شاه عباس که برای تجارت (و در ضمن آن، برای تبلیغ مسیحیت) به ایران آمده بودند.

اهمیت این اسناد، مشخص است؛ زیرا بدون دستیابی به این مدارک، حتی از راه سفرنامه‌های اروپاییان نیز ممکن نبود که نسبت به روابط میان صفویان و مسیحیان تا این ‌اندازه اطلاعات جزئی باارزش به دست آورد.

ساختار

در آغاز کتاب مقدمه مصحح و یادداشت استاد افشار قرار دارد و سپس فهرست مکاتیب و فرامین آمده و پس از آن، اسناد پادریان کرملی. در قسمت پیوست نیز علاوه بر تصویر صفحه اول و آخر متن، دو پیوست وجود دارد: یکی «فهرست مجموعه‌ای که آنجلوپیه مونتسه به ایتالیایی نوشته» و دیگری «چند سند چاپ نشده درباره امتیازهایی که شاهان صفوی برای مبلغان کاتولیک قائل شدند، نوشته فرانسیس ریشارد».

گزارش محتوا

مصحح در مقدمه آورده است که عنوان نسخه اصلی «منشآت عصر صفوی» است و شامل 162 نامه است؛ نامه‌هایی که یا توسط پاپ و پادشاهان اروپا ارسال شده و یا فرامین و نامه‌هایی است که از طرف شاه عباس در جواب آن‌ها نوشته شده است.

در قسمت دوم ایرج افشار درباره دیگر اسناد مرتبط با موضوع و نیز اهمیت کتاب، توضیحات سودمندی ارائه کرده و در یک نگاه اجمالی، به سابقه پژوهش و انتشار اسناد درباره فعالیت پادریان کرملی در ایران پرداخته است.

مصحح در مقدمه، نکات برجسته نامه‌ها را ذکر کرده است تا از این طریق انگیزه پادریان کرملی و پادشاه اسپانیا و نیز سیاست گذاری شاه عباس در مقابله با مقاصد اروپایی‌ها را نشان دهد.

همچنین مصحح محترم با استفاده از متن نامه‌ها توضیحاتی درباره خط و زبان نامه‌ها و چگونگی بیان آن‌ها در دربار ایران ارائه کرده که در فهم آن‌ها مؤثر است.

برجسته‌ترین مطالب کتاب به قرار زیر است:

1. معرفی پادریان و روش و منش زندگی آن‌ها برای اطلاع دربار ایران:

   نامه دوم که از طرف کلمنت هشتم ارسال شده است، پادریان را برای دربار معرفی می‌کند. در این نامه به طور اجمال درباره روش زندگی، طریقه غذا خوردن، لباس پوشیدن و اموال و دارایی پادریان اطلاعاتی به دربار و پادشاه ایران ارائه شده است تا درباریان به پادریان به دیده حقارت نگاه نکنند. در بخشی از نامه در توضیح نام این گروه آمده است: «از مال دنیایی به روش امرایشان گذرانیدن، در جماعت ایشان به اسم مال خاصه ندارند و رزق هر روزی به چیز دیگر از باب خرجی کلیسا به غیر که ضرور است از کرم وقف خرج نمایند و پابرهنه به نعلین داشتن رسولان حضرت عیسی(ع) صاحب ما می‌گردند و از این سبب پابرهنه خوانده می‌شوند».

   به نظر می‌رسد که پادریان با یک هدف برنامه ریزی شده و با حمایت چندین کشور اروپایی، به ایران آمده و توصیه نامه چند پادشاه و مقامات مذهبی اروپا را به همراه داشته‌اند. نامه‌های سوم تا نهم علاوه بر دعوت ایران به جنگ با عثمانی، نوعی معرفی پادریان و حمایت از سفارت مذهبی و سیاسی آن‌ها نیز محسوب می‌شود.

2. دعوت ایران به جنگ با عثمانی:

   بیشتر نامه‌هایی که از کشورهای اروپایی به دربار ایران و یا از ایران به دربار پادشاهان اروپا و پاپ فرستاده شده است، در واقع نوعی درخواست جنگ مشترک و هم زمان ایران و اروپا علیه عثمانی است. البته با توجه به تاریخ و محتوای نامه‌ها، سفارت اروپایی‌ها به ایران، زمانی رونق بیشتری یافته است که شاه عباس با ابتکار عمل و تحرکات نظامی به موقع، تبریز را از اشغال عثمانی خارج ساخته و شهرت نظامی او عالم گیر شده است. برای نمونه در نامه هفتم آمده است: «چون آوازه بزرگی و جهان گیری و رفعت و عدالت نواب بر جمیع الکه فرنگیه انتشار یافته بود این جانب را این مقدار دوستی و محبت به هم رسید که ذوق آن شد به پایه سریر اعلا مشرف شود».

   در نامه‌های دوازدهم، سیزدهم و چهاردهم شاه عباس ضمن اعلام آمادگی برای حمله به عثمانی، از اروپایی‌ها می‌خواهد که برای غافلگیر کردن عثمانی‌ها هم زمان از دو جهت به آن‌ها حمله برند.

   در نامه سی ودوم، شاه عباس در صدد است که اروپایی‌ها را به جنگ با عثمانی ترغیب نماید. در این نامه که در سال 1019م نوشته شده آمده است: «اما توقع چنان است که عالی جناب در دفع جماعت تقصیر ننمایند؛ چراکه از هر دو طرف با روم محاربه نمودن بسیار فایده می‌بخشد و از هر راه که می‌دانند که صرف در آن است و دشمن را پایمال توانند کرد روانه شوند».

   ایران علاوه بر اعلام آمادگی برای حمله مشترک با عثمانی، تقاضای ارسال متخصصان و نظامیان آشنا به فنون جنگ از دول اروپایی را دارد.

   شاه عباس این سیاست را تا زمانی که با عثمانی در حال جنگ بود ادامه داد، اما هنگامی که با عثمانی روش تسامح را در پیش گرفت، عدم همکاری با اروپایی‌ها را دلیلی بر سیاست واقع بینانه خود مطرح کرد.

3. آگاهی از نقش «پادری جوان» در سیاست خارجی عصر شاه عباس:

   شناخت شخصیت‌هایی که در روابط خارجی ایران با کشورهای اروپایی نقش مهمی ایفا کرده‌اند، روشن شدن گوشه‌ای از تاریخ این مرزوبوم را در بر دارد. از جمله این افراد پادری جوان است که اغلب نقش نمایندگی پادشاهان فرنگ، به ویژه اسپانیا را در اصفهان برعهده داشت. پادری در ابتدا تقاضای ایجاد کنسولی در ایران را از شاه عباس داشت و ضرورت ایجاد آن را چنین آورده است: «دیگر به عرض می‌رساند که در اصفهان هر طایفه و مردمی که هستند حاکمی از خود دارند و این فقیر را کاری و مهمی که پیش آید به خدمت وزیر می‌رویم، جواب می‌گوید که شما مهمانید ما را کاری نیست. در پیش داروغه می‌رویم، جواب می‌گوید که ما ترک دنیا نموده‌ایم. التماس چنان است که همچنان که در حلب جماعت فرنگیان قنصول دارند، به معنی حاکم، نواب شفقت کند که فقیر شخصی را معین نمایم از مردم خود که به معاملات برسد یا آنکه بر حضرت ریم پاپا عرض نماییم تا شخص بزرگ نیکوکردار را به واسطه ما روانه درگاه نماید».

   اما شاه عباس به این درخواست پادری جواب مشخصی نداده است. بنابراین پادری به ناچار نقش مذهبی را دنبال می‌کرد و هم به امور سیاسی می‌پرداخت. با دقت در عناوین نامه‌ها، می‌توان به اهمیت فعالیت پادری جوان در مناسبات شاه عباس با پادشاهان فرنگ، به ویژه پادشاه اسپانیایی پی برد.

وضعیت کتاب

فهرست مطالب در ابتدا و فهرست نام اشخاص، نام‌های جغرافیایی و طوایف، نام ماه‌های مسیحی و ترتیب تاریخی ماه‌ها در انتهای کتاب آمده است.

در پاورقی‌ها علاوه بر ذکر منابع و اشاره به اختلاف نسخ، به توضیح و تشریح برخی از کلمات و عبارات متن پرداخته شده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. پورمحمدی املشی، نصرالله، «تأملی در کتاب اسناد پادریان کرملی، بازمانده از عصر شاه عباس صفوی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، شماره 90 و 91، فروردین و اردیبهشت 1384، (5 صفحه، از 57 تا 61).