انصاری، مرتضی بن محمدامین

«شيخ مرتضى انصارى» در روز عيد غدير سال 1214ق در شهر دزفول در خانواده علم و ادب، متولد شد. نسبش به جابر بن عبدالله انصارى (م 78ق) صحابى بزرگ پيامبر(ص) مى‌رسيد و بيشتر اعضاى خاندانش نيز عالمان دين بودند .

نام	انصاری، مرتضی بن محمدامین
نام های دیگر	شیخ انصاری شیخ مرتضی انصاری
نام پدر
متولد	1179 هـ.ش یا 1800 م
محل تولد
رحلت	1243 هـ.ش یا 1281 هـ.ق یا 1864 م
اساتید
برخی آثار
کد مولف	12

پدرش محمد امين، عالمى پرهيزكار بود كه در سال 1248ق بدرود حيات گفت. مادر شيخ نيز از زنان پرهيزكار و متعبده عصر خود بود و نوافل شب را تا هنگام مرگ ترك نكرد و چون اواخر عمر نابينا شده بود شيخ مقدمات تهجد وى را فراهم مى‌كرد حتى آب وضويش را در موقع احتياج گرم مى‌كرد. اين بانوى مكرمه به سال 1279ق در نجف اشرف از دنيا رفت.

مرتضى مقدمات علوم را در زادگاهش نزد پدر و عمويش شيخ حسين انصارى فراگرفت. در سال 1232ق براى ادامه تحصيلات به همراه پدرش به عراق مهاجرت كرد و در كربلا به مدت چهار سال از محضر سيدمحمد مجاهد(م 1242ق) و شريف‌العلماى مازندرانى(م 1245ق) بهره‌مند گرديد.

در سال چهارم، عده‌اى از مردم دزفول كه به زيارت كربلا آمده بودند، به وى گفتند: پدرت شوق ديدار تو را دارد. شيخ به دزفول بازگشت اما بيش از يكسال نتوانست در دزفول بماند و مجدداً به كربلا بازگشت. پس از گذشت يك سال عازم نجف گرديد و در مجلس درس شيخ موسى فرزند شيخ جعفر كاشف‌الغطاء شركت كرد.

در سال 1240ق پس از بازگشت به زادگاهش، رهسپار زيارت بارگاه ثامن‌الحجج گرديد و بر سر راهش به مشهد از حوزه‌هاى علميه شهرهاى بروجرد، اصفهان و كاشان ديدن كرد.

وى مدت چهار سال در كاشان توقف نمود و در خدمت ملااحمد نراقى(م 1244ق) به تكميل معلومات خود پرداخت. پس از گرفتن اجازه روايت و اجتهاد از نراقى رهسپار مشهد گرديد و پس از پنج ماه توقف در اين شهر به تهران و از آنجا به زادگاهش دزفول مراجعت نمود.

شيخ در دزفول بساط تدريس گسترد و در رأس حوزه علميه اين شهر قرار گرفت. در سال 1352يا 1353ق براى هميشه به عتبات رفت و مدتى را در نجف در مجلس درس شيخ على فرزند شيخ جعفر كاشف‌الغطاء(م 1253ق) حاضر شد. پس از يك سال شيخ مستقلاً به تدريس و تصنيف روى آورد و پس از درگذشت شيخ محمدحسن اصفهانى معروف به صاحب جواهر(م 1266ق) بزرگ‌ترين مجتهد شيعه گرديد و مدت پانزده سال پيشواى دينى تمامى شيعيان شد. مرجعيت دينى مطلق شيخ سبب گرديد كه بيشتر وجوه شرعى شيعيان هند تا مغرب اقصى كه پيش از وى به روحانيان محلى پرداخت مى‌گرديد براى او فرستاده شود. شيخ زندگى بسيار زاهدانه و ساده‌اى داشت و چون درگذشت، دو دخترش كه تنها فرزندان وى بودند چندان توانايى مالى نداشتند كه براى وى مراسم سوگوارى برپا دارند.

وى از برجسته‌ترين نوابغ فقهى شيعه و مبتكر علم اصول جديد به شمار ميرود. دانش شيخ در علوم چندان گسترده بود كه او را «خاتم الفقهاء و المجتهدين» لقب داده‌اند. به زبان عربى تسلطى استادانه داشت و آثار خود را ساده و روان مى‌نوشت و همين سادگى زبان سبب گرديد كه نوشته‌هاى وى در مدارس دينى در شمار كتب درسى درآيند. وى علم اصول و فقه را وارد مرحله تازه‌اى كرد و در هر دو زمينه ابتكارات بيسابقه‌اى دارد.

شيخ در موقع تدريس خارج فقه و اصول در توضيح مطالب علمى، چنان خوش‌بيان بود و با استدلال، آراء ابتكارى خود را پيرامون مبانى اصولى و فقهى تقرير مى‌نمود كه همه انديشوران را مجذوب و شيفته خود مى‌كرد. او استادى بى‌بديل، پدرى مهربان و مربى دلسوز و داراى همتى بلند، اخلاقى نيكو و زهد و تقوايى بى‌نظير بود.

شاگردان:

مكتب علمى شيخ انصارى پرورش‌دهنده دانشوران و انديشمندان معروف شيعه است، در مجلس درس شيخ قريب به 400 طالب علم حاضر مى‌شدند و بسيارى از شاگردان او كه شمار آنها را تا پانصد تن هم دانسته‌اند، بعدها خود عالمى بزرگ و مجتهدى مسلم گرديده‌اند. معروف‌ترين شاگردان شيخ عبارت بودند از:

1 )ميرزا محمدحسن شيرازى (م 1312ق)

2 )ميرزا حبيب‌الله رشتى (م 1312 ق)

3 )سيد حسين كوه‌كمره‌ا‌‍ى تبريزى(م 1299ق)

4 )آخوند خراسانى (م 1329ق)

5 )شيخ محمدحسن مامقانى(م 1232ق)

6 )محمدحسن آشتيانى(م 1319ق)

7 )ميرزا ابوالقاسم كلانترى(م 1292ق)

تأليفات:

اين عالم بزرگ شيعى بيش از 30 كتاب و مقاله نوشته كه مهمترين آنها عبارت است از:

1 )«رسائل»: اين كتاب در علم اصول فقه است و به دليل محتوايى تازه و بديع به فرائدالاصول معروف شده است.

2 )«مكاسب»: اين اثر در خصوص مسائل كسب و تجارت است. مطالب اين كتاب علمى و استدلالى با تحقيقات و پژوهش ميدانى و جامع در رد و ابرام نظرات دانشوران و فقهاى گذشته است و هر دو اثر فوق از كتب درسى رايج در حوزه‌هاى علميه تشيع است.

3 )الصلاه

4 )الطهاره

5 )ثبات التسامح فى ادله السنن

6 )رساله فى لاضرر و لاضرار فى الاسلام.

7 )المواسعه و المضايقه

8 )كتاب الرجال

شيخ انصارى در هيجدهم جمادى الثانى سال 1281ق پس از 67 سال عمر با بركت در نجف اشرف دارفانى را وداع گفت.